Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
300 NƏTİCƏ Göründüyü kimi, XX əsrin ikinci yarısından etibarən dünyanın siyasi mənzərəsi dəyişmiş və yeniləşmişdir. Əgər keçən yüzilliyin birinci yarısında beynəlxalq aləmdə münasibətlər sistemi Amerika Birləşmiş Ştatları və Sovet- lər İttifaqı qütbləri ilə müəyyən edilirdisə, İkinci Dünya Müharibəsindən, xüsusən də SSRİ-nin «Xruşov mərhələ- si»ndən sonra dünyanın siyasi xəritəsində böyük dəyi- şikliklər baş vermiş, yeni qüvvələr formalaşmışdır. Çin Xalq Respublikasının yer kürəsinin mühüm güc mərkəz- lərindən birinə çevrilməsi ilə dünyada siyasi qütbləş- mənin yeni epoxası başlanmışdır. Xüsusən, SSRİ ilə Çin Xalq Respublikasının münasibətlərinin yaxınlığı, hətta bu dövlətlərin bir çox məqamlarda eyni mövqedən çıxış etmələri beynəlxalq geosiyasi vəziyyətdə fərqli mənzərə- ni meydana qoymuşdur. Beləliklə, sözün həqiqi məna- sında Asiyanın yeni oyanışı epoxası başlanmış və inkişaf etmişdir. Yaponiyanın dünyanın iqtisadi cəhətdən güclü ölkələri sırasına çıxması ilə Asiya təkcə qitə olaraq deyil, həm də siyasi qütbləşmədə əhəmiyyətli tərəf səviyyəsinə çıxmaq imkanı qazanmışdır. Artıq XX əsrin yetmişinci il- lərindən etibarən beynəlxalq aləm Çin möcüzəsi, inkişa- fın Yaponiya modeli anlayışlarını qəbul etməli olmuşdur. Artıq dünya bazarında Çin və Yaponiya istənilən Avropa dövləti ilə rəqabətdə böyük üstünlük əldə edə bilmişdir. Daha sonra Koreya Respublikasının böyük iyirmilik döv- lətləri sırasında əhəmiyyətli yer tutması ilə Asiya qitəara- 301 sı mənzərədə daha ağır çəkiyə çevrilmişdir. Son dövrlər- də Malaziyanın və Sinqapurun sürətlə inkişaf edərək bir iqtisadi səviyyə nümayiş etdirməsi ilə bütövlükdə Asiya ön mövqeyə çıxmışdır. Hindistanın müstəqillik əldə et- məsi, Pakistan İslam Respublikasının yaranması, Vyetna- mın azadlıq qazanması və birləşməsi nəticəsində Asiya dünyada yeni siyasi tarazlığın əsas cazibə qüvvəsi statu- su almışdır. Bütün bunlar dünyada həmin iqtisadi proses- lərə, həm də siyasi gedişata ciddi surətdə təsir etmək im- kanlarına malik olan yeni Asiyanı meydana çıxarmışdır. Artıq siyasi təfəkkürdə də, iqtisadi anlayışlarda da fərqli bir Asiya obrazı yaranmışdır. Beynəlalq münasibətlərin tənzimlənməsində və inkişaf etdirilməsində Asiya çox fəal və yaxından, həm də əsas söz sahiblərindən biri kimi iştirak edir. Dünyada hərb və sülh, inkişaf və müasirləş- mə məsələlərində Asiya nəinki «məşvərətçi» statusun- dan bərabərhüquqlu tərəf hüququ qazanmaq səviyyəsinə çatmış, hətta bir sıra məsələlərdə həlledici faktora çevrilə bilmişdir. Həm də müstəmləkəçilikdən, siyasi əsarətdən xilas olmuş Asiya ölkələri əsasən iqtisadi cəhətdən, texno- logiya baxımından inkişaf etməyə üstünlük verdiyi üçün sülhsevərlik nümayiş etdirməklə də böyük nüfuz qazan- mağa nail olmaq yollarında möhkəm addımlar atırlar. Dünya əhalisinin yarıdan çoxunun beş qitədən birində – Asiyada cəmləşməsi də bu qitənin cazibə qüvvəsini ar- tırmışdır. Artıq Asiya ölkələri beynəlxalq münasibətlərin ön sırasında çıxış edən ciddi, əhəmiyyətli dövlətlərdirlər. Bütün bunlara görə Asiya qitəsini, Asiya ölkələrini öyrən- mək müasir dünya siyasətini, beynəlxalq münasibətlə- 302 rin yeni mənzərəsini dolğun, əhatəli və obyektli şəkildə təsəvvür etməkdə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Məlum olduğu kimi, dünyanın beş qitəsindən biri olan Asiyada yerləşən ölkələr və xalqlar qədim tarixi ənənələrə malikdir. Asiya xalqlarının tarixində və taleyində həmin xalqların əsrlər boyu formalaşmış özünəməxsus ənənələri mühüm yer tutur. Asiya xalqları milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaları və yaşadıb daha da möhkəmləndir- mələri ilə səciyyələnirlər. Asiyada dünya sivilizasiyasının bir çox böyük hadisələrinin baş verməsində də bu qitənin xalqlarının digər mədəniyyətlərlə dialoqu xüsusi önəm daşımışdır. Böyük İpək yolunu Asiyanın qutaracağı hesab edənlər mədəniyyətin, sivilizasiyaların Qərbdən ixrac olunma- sı nəzəriyyəsinin tərəfdarlarıdırlar. Bu nəzəriyyə uzun müddət dünyada sivilizasiyalara baxışda Qərb doktirina- sı kimi birmənalı olaraq qəbul edilmişdir. Lakin XX əs- rin axırlarından etibarən Asiyanı Böyük İpək Yolunun iki başlanğıcından biri hesab olunması mülahizələri daha ge- niş dairədə yayılmaqdadır. Bütün hallarda artıq Asiyanın bir çox böyük sivilizasiyaların əsas mərkəzlərindən olma- sı mübahisə doğurmur. Indi Çin sivilizasiyası dedikdə bu nəhəng ölkənin XX əsrin ikinci yarısından sonrakı dövr- dəki sürətli inkişafı deyil, qədim dövr və orta əsrlərdən etibarən həmin ölkədə baş vermiş möhtəşəm siyasi-iqti- sadi və etnik-mədəni intibahı da diqqət mərkəzinə çəkilir. Yaxud da inkişaf etmiş Yaponiyanın yalnız XX əsrin ha- disəsi kimi yox, çoxəsrlik ənənələrə malik olan samuray mədəniyyətinin müasir ideyalarla qovuşması, zənginləş- məsi əsasında meydana çıxması elmi surətdə isbat olunur. 303 Bütün bunlarla bərabər, XX əsrin dünya miqyasında ən böyük hadisəsi Asiyanın oyanması hesab olunur. Oyan- mış Asiya son yüzillikdə dünyanın yenidən qurulma- sında və inkişafında mühüm rol oynamışdır. XXI əsrdə Asiya öz inkişafının miqyasına görə planetin ən mühüm hadisəsinə çevrilmişdir. İndi Çin Xalq Republikası, Yapo- niya, Cənubi Koreya, Malaziya, Sinqapur yer kürəsində müasir inkişafın yeni modellərini dünyaya təqdim edir. Artıq dünya siyasətini, beynəlxalq münasibətləri Asiya faktorunu nəzərə almadan təsəvvür etmək qeyri-müm- kündür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatında Asiya ölkələri- nin xüsusi yeri və mövqeyi vardır. Bundan başqa, Asiya dövlətlərinin, xüsusən də Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrinin özlərinin də fəaliyyətlərinin əlaqələndirən və inteqrasiya- sını tənzimləyən ASEAN kimi böyük regional təşkilatları mövcuddur. Hazırda dünyada qlobal böhrandan və onun təsirlərin- dən beynəlxalq aləmdə geniş bəhs edildiyi dövrdə Asi- yanın iqtisadi dirçəlişinə xüsusi diqqət yetirilir. İqtisadi inkişafda Çin möcüzəsi dünyanı heyrətə salmışdır. XX əsrin əvvəllərində geridə qalmış ölkələrin sıralarında adı çəkilən Çin artıq yarım əsrdən çoxdur ki, iqtisadi fırtına- lar ölkəsi olaraq qəbul edilir. İkinci dünya müharibəsində əhalisinin böyük bir hissəsi darmadağın edilmiş Yapo- niya, hazırda yer üzündə müasir inkişafa nümunə kimi təqdim olunur. İnformasiya texnologiyalarının inkişafına görə Asiyanın kiçik dövlətləri: Cənubi Koreya, Malaziya, Tailand, Sinqapur, İndoneziya Qərbin böyük dövlətləri ilə rəqabət apara bilirlər. İndi dünya da daha geridə qal- mış Asiya təsəvvürü yox, böyük intibahın Asiya modeli 304 haqqındakı qənaətlər geniş yayılmışdır. Asiyadaki iqtisa- di inkişaf öz növbəsində elm, təhsil və mədəniyyət sahə- sindəki sıçrayışı formalaşdırmışdır. Beləliklə, böyük iqti- sadi-mədəni potensial Asiyanın beynəlxalq münasibətlər- dəki üstün mövqeyini də meydana çıxarmışdır. XX əsrin ikinci yarısından etibarən inteqrasiyaya xüsusi diqqət ye- tirmiş Asiya bu gün beynəlxalq əlaqələr baxımından dün- ya ölkələrinin marağında əsas yer tutur. Asiya-beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsinə bö- yük töhfə verən qüvvədir. Asiya -dünya siyasətinin əsas mərkəzlərindən biridir. Asiya -böyük iqtisadi fırtınalar məkanıdır. Elm , təhsil, texnologiya müasir Asiyanın əsas sərvətləri sırasında böyük yer tutur. Bir sözlə, Asiya özünün tarixi inkişafının yeni epoxasını yaşamaqda davam edir. 305 ƏDƏBİYYAT 1. Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir (çıxışlar, nitqlər, bəyanatlar, məktublar, müsahibələr). I kitab. Bakı, «Azərnəşr», 1997 2. Алиев И. Каспийская нефть Азербайджана. Москва, 2003 3. Аббасбяйли А. Внешняя политика Российской Федерации в XXI веке. Баку, 2005 4. Abbasbəyli A. Dünya siyasəti. Bakı, “Nurlar”, 2011 5. Abbasov C.M. Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası yolları. Bakı, «Elm», 2014 6. Abdullazadə A. Od nə çəkdi. Bakı, «Azərnəşr», 1960 7. Арыстанбекова А. Глобализация. Объективная логика и новые вызовы. // «Международная жизнь», 2004, №4-5, с.54-65 8. Арин О. Азиатско-Тихоокеанский регион: мифы, иллюзия и реальность. Москва, 1997 9. Azərbaycan-Çin: Dostluq sərhədləri aşır. Bakı, 2000 10. Barzilai Аmnon. АДарк Secret Love Affair. Univer- sity of Visconcin. Retrieved 19 febraury 2011 11. Бжезинский З. Выбор: мировое государство и глобальное лидерство, Мoсквa, 2005 12. Бжезинский З. Bеликая шахматная доска 13. Budaqov B. Nəbi Xəzri kəhkəşanı. Bakı, «Lider», 2004 14. Dünya ölkələri (tərtib edəni H.Səmədov). Bakı, «KM», 2013 306 15. Desker V.M., Ocman S. Rajaratnam on Sinqapore: form ideas to reality. Sinqapur, 2006 16. Джеймс Л. Мак Клейн. Япония. От Сегуната до Токуявы – в XXI век. Москва, АСТ, 2007 17. Ekrem E. Çinin Orta Asiya politikaları. Ankara, Hoca Ahmed Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Universite- ti, 2011 18. Евдакимова А.А. История стран Востока в новое время. Россия. Ростов на Дону. «Феникс», 2001 19. Əli Kərim. Seçilmiş əsərləri. Bakı, «Lider», 2004 20. Fidan C. Çin-Arap dünyası ilişkileri. Eski köyə yeni adət. Türkiyə 21. Fikrət Qoca. Seçilmiş əsərləri. Bakı, «Şərq-Qərb», 2004 22. Фортинатов В. История мировых цивилизаций. Москва-Санкт-Петербург, «Питер», 2011 23. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана. Баку, «Şərq-Qərb», 2007 24. Qasımlı M. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində. Bakı, «Gənclik» 1996 25. Qasımlı M. Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı, «Mütərcim», 1997 26. Qaraqoyunlu M. Ümumi coğrafiya. Bakı, «Oka/of- set», 2012 27. Qlobal siyasət: təhdidlər, çağırışlar, ümidlər. New- times.az analitik informasiya portalının məqalələr toplusu. Bakı, 2013 28. Henry Kisincer. Diplomaty. Simon Schuster, 1995 29. Həbibbəyli İ. Azərbaycan-Cənubi Koreya əlaqələrin- 307 də Naxçıvan. Kimçonq Universiteti. «Elmi əsərlər», 2012, №12 30. Hillari Klinton. Hard choises. Pengnim, 2014 31. 3Yılmaz S. Yüksələn güc. Çinin güvenlik politika və stratejileri. Strateji Araşdırma dərgisi. Türkiyə, An- kara, 2008. №1-2 32. Япония от Айкудо до Акимоти. Москва, «Восток- Запад», 2007 33. Капица М.С., Малетин Н.Р. Сукарно: политическая биография. Москва, «Мысль», 1980 34. Kaori Shoji. Tokio görüntüləri (ingilis dilində). Ya- poniya, Tokio, 2007 35. Кобoлев К. Въетнам в системе новых политических отношений в Юго-Восточной Азии. Интернет журнал. РАУ, 2010, №25 36. Краткий политический словарь. Москва, «Политическая литература», 1988 37. Ли Киан Ю. Сингапурская история: из третьего мира в первый. Москва, 2005 38. Manafova M. Azərbaycanın Şərqi Asiya ilə mədəni əlaqələri. Bakı, 2008 39. Мартин Гастингс. Въетнам. Москва, «БАНР», 2008 40. Məmmədov N. Xarici siyasət: reallıqlar və gələcəyə baxış. Bakı, 2013 41. Məmmədov N. Geosiyasətə giriş. Bakı, «Azərnəşr», 2001 42. Məmmədova X. Yapon ədəbiyyatının inkişaf yolu. Naxçıvan, «Əcəmi», 2014 43. Mehriban Sultan. Yaponiya səfəri maraqlı görüşlərlə zəngin olub. «Azərbaycan müəllimi» qəzeti, 18 may 2012-ci il 308 44. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı, 2 cilddə, I cild (müəl- limlər kollektivi). Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007 45. Milli strategiyalar, ideologiyalar və beynəlxalq mü- nasibətlər: tarix, nəzəriyyə və müasir praktikalar (məqalələr). Bakı, «Elm», 2012 46. Musabəyov R. Uzaq Şərq yaxın olur. «Region plyus» jurnalı, 2014, №6 47. Nəbi Xəzri. Son illərin sətirləri. Bakı, «Gənclik», 1975 48. Образ Японии. Токио, 2000 49. Пахмутова М.А. Политика Китая в странах арабского Востока. Москва, 2013 50. Rəsul Rza. Seçilmiş əsərləri. 5 cilddə, I cild. Bakı, «Azərnəşr», 2002 51. R.İsmayıl, N.Axundova. Asiya və Afrika ölkələrinin çağdaş tarixi. Bakı, «Çaşıoğlu», 2001 52. Səmədzadə Z. Çin qlobal dünya iqtisadiyyatında. Bakı, 2009 53. Seyidov E. Azərbaycan-Çin münasibətləri. Bakı, 2007 54. Создание зоны свободной торговли Китай- АСЕАН. Интернет, 2010 55. Страны мира. Энциклопедия. Москва, 2006 56. Şahin Fazil. Azərbaycan haykuları. Bakı, «Təknur», 2007 57. Şahin Fazil. Yaponiya səyahətnaməsi. Bakı, «Elm və təhsil», 2011 58. Шюулин Гао. Глобализация. Взгляд из Китае. «Азия и Африка сегодня», №11, 2004, №9 59. Тахир Салахов (альбом). Москва, «Советский художник», 1986 309 60. Талыбов Рза. Японо-Азербайджанское сотрудничество на современном этапе. Баку, 2005 61. Talıbov R. Əpono-azerbaydjanskoe sotrudniçestvo na sovremennom gtape. Baku, «Çaşıoğlu», 2005 62. Talıbov R. Azerbaycan-Yapon əməkdaşlığı. Bakı, «Elm və təhsil», 2009 63. Тураев Б.А. Глобальные вызовы человечества. Москва, 2002 64. Уткин А. Единственная сверхдержава. Москва, «Алгоритм», 2003 65. Уткин А. Подъем и падение Запада. Москва, «АСТ», 2008 66. Василенко Н.А. Геополитика современного мира. Москва, 2006 67. Володин Д. США, Китай и новое военно- стратегическое управление АТР, Москва, 2006 68. Воронова Т.А. Ле Ань Куан. Внешнеэкономическое сотрудничество Въетнама со странами АСЕАН. «Российский внешнеэкономический вестник», Москва, 2012, №8 69. Васильев Л.С. История Востока, том I-II. Москва, «Юрайт», 2011 310 « Elm və təhsil» nəşriyyatının direktoru: professor Nadir Məmmədli Dizayn: Zahid Məmmədov Texniki redaktor: Günay Əmirova Çapa imzalanmış 06.06.2015 Şərti çap vərəqi 19.5. Sifariş № 03 Kağız formatı 70x100 1/16. Tiraj 500 Kitab «Elm və təhsil» nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsində çap olunmuşdur. E-mail: nurlan1959@gmail.com Tel: 497-16-32; 050-311-41-89 Ünvan: Bakı, İçərişəhər, 3-cü Maqomayev döngəsi 8/4. 311 Qeyd üçün _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ 312 Qeyd üçün _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|