______________Milli Kitabxana_____________
168
______________Milli Kitabxana_____________
169
QƏDİM ASSURİYA MƏDƏNİYYƏTİ
Assuriya dövləti İkiçayarasının şimal hissəsində, İraqın
ərazisində mövcud olmuşdur. Assuriyanın ərazisi əsasən dağlıq
olduğu üçün burada əkinçilik bir o qədər inkişaf etməmişdir.
Lakin burada çoxlu faydalı qazıntılar və meşə materialları vardır.
Assuriya əhalisi tunc əldə etməyi çox erkən öyrənmişdir.
Assuriyalılar mis, tunc, qalay və sonra dəmirdən istifadə etmişlər.
Dəclə çayı sahilində Aşşur (indiki Kilat-Şerkət) şəhəri
salınmışdır. Bu şəhər dini mərkəz və paytaxt hesab olunurdu.
Aşşur allah adı və Assuriya ölkə adı bu şəhərin adından əmələ
gəlmişdir. Assuriya əvvəlcə Cənubi Mesopotamiyadan asılı idi,
e.ə. XX əsrdə müstəqil Assuriya dövləti yarandı. I minilliyin
başlanğıcında Ön Asiyada dəmirdən istifadə təsərrüfatla yanaşı,
hərbi sənətin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Assuriyalılar
bundan daha yaxşı istifadə edərək hərbi sənətdə böyük nailiyyətlər
qazanmışlar. E.ə. VIII-VI əsrlərdə Assuriya Ön Asiyada ən
qüdrətli hərbi dövlətə çevrildi. Assuriya qoşunlarının sayı 120 min
nəfərə çatırdı. Qoşun piyada, atlı və döyüş arabalarından ibarət
idi. Assur çarlarını mühafizə edən daimi “çar cangüdənlər dəstəsi”
var idi. Piyadalar uzun nizə, ox və kaman, qalxanlarla
silahlanırdılar. Dağları aşmaq üçün kəndir, çaylardan keçmək
üçün heyvan dərisindən hazırlanmış və içərisinə hava doldurulmuş
tuluqlardan istifadə olunurdu. Assur çarları ordunun təliminə
xüsusi diqqət yetirirdilər. Hərbi parad üçün xüsusi meydançalar
var idi. Onların ordusunda xüsusi “mühəndislər” dəstəsi fəaliyyət
göstərirdi. Onlar hərbi istehkamlar qurur, hərbi yollar çəkir, çaylar
üzərindən körpülər salırdılar. Assur ordusu xüsusi daşatan
(mancanaq), qala uçuran qurğulardan istifadə edirdi.
Assuriyanın Paytaxtı Nineviya idi. Bu şəhər “Aslanlar
yuvası” adlanırdı. Assuriya Mesopotamiyanı, Suriyanı, Fələstin və
Misiri işğal etdi, bütün Ön Asiyanı hakimiyyəti altında birləşdirdi.
E.ə. VII əsrdə Assuriyanın düşmənləri olan Babil və Midiya
ona qarşı birləşdilər. Onlar e.ə. 612-ci ildə Ninveiya şəhərini tutub
dağıtdılar, e.ə. 605-ci ildə Karxemiş qalasını ələ keçirdilər.
Assuriyanın varlığına son qoyuldu. Onun ərazisi Midiya və Babil
padşahlıqları arasında bölüşdürüldü.
______________Milli Kitabxana_____________
170
Qədim Assuriyanın ərazisində icmalar mövcud olmuşdur.
Bunlardan ən irisi Aşşur şəhər icması idi. Aşşur icmasının əhalisi
əkinçilik və maldarlıqla məşğul olurdu. Aşşur eyni zamanda geniş
ticarət aparırdı, Anadoludakı Kaniş beynəlxalq ticarət mərkəzi ilə
əlaqə saxlayırdı. Aşşur icmasında ticarətin inkişafı ilə bağlı olaraq
sənətkarlığın müxtəlif sahələri ilə məşğul olurdular. Aşşur icması
sənətkarlıq əşyaları və müxtəlif metallardan ibarət xammal ilə
alış-veriş edirdi. Aşşurdan qərbə ticarət yolu keçirdi və yolun son
məntəqəsi Kaniş ticarət məntəqəsi idi. Burada Aşşura tabe olan
ticarət məhəllələri vardı. Aşşur icması şərqə gedən ticarət yolunun
əsas məntəqəsi idi. Bu şəhərdə müxtəlif mənşəli əhali mal
mübadiləsi və alış-veriş edirdi. Aşşur şimala və şərqə gedən
ticarət yollarını da nəzarətdə saxlayırdı.
Assuriyanın ərazisində ixtisaslaşmış ticarət icmaları mövcud
idi. Aşşurdan başqa, Arrapha şəhər icmasında da ticarət icması
mövqe qazanmışdı. İcmalar arasında əmək bölgüsü vardı.
Dəmirçi, dülgər, toxucu, dulusçu və s. peşələr üzrə ixtisaslaşmış
ticarət icmaları fəaliyyət göstərirdi. İxtisaslaşmış ticarət icmaları
bilavasitə bazarla bağlı idi. Lakin mövcud olan ev icmaları bazar
ticarət münasibətlərinin inkişafını ləngidirdi.
Ev icmalarının varlığı torpaqla bağlı idi. Arrapha icmasında
torpaq alınıb-satılırdı. Bunun nəticəsində varlı və yoxsul ailələr
meydana gəlmişdi. Arrapha icmasındakı ailə kollektivi qullara
malik idi. Əsas qul mənbəyi uğurlu müharibələr idi. Lakin qədim
və orta Assur dövründə borc köləliyi də geniş yayılmışdı, çünki bu
zaman müharibələr Assuriyanın dövlət, məbəd və fərdi
təsərrüfatlarını qul əməyi ilə təmin edə bilmirdi. Məhz yeni Assur
dövründə uzun müddətli qələbələr ölkəni hərbi əsirlərlə doldurdu.
Bununla yanaşı işğal olunmuş ərazinin əhalisinin Assuriyaya
köçürülməsi ölkənin işçi qüvvəsini artırırdı. Nəticədə qul əməyinə
tələbat azalırdı. Yeni Assur dövründə qul ucuz qiymətə satılırdı.
Fərdi təsərrüfata, yəni ev icmasına məxsus olan qul müəyyən
müstəqilliyə malik olmuşdu. Qula ailə saxlamaq ixtiyarı
verilmişdi. Müstəqil becərmək üçün ona torpaq sahəsi ayrılırdı.
Məhsulun çox hissəsi quldara təhvil verilirdi. Qul, onun ailəsi və
əmlakı ağanın mülkiyyəti hesab olunurdu. Ağa qulu ailəsi ilə
______________Milli Kitabxana_____________
171
birlikdə sata bilərdi. Lakin assur qanunları borc əsarətinə düşmüş
adamla qul arasında müəyyən fərq qoyurdular. Borc əsarəti
assuriyada geniş tətbiq olunurdu. Borclu borcunu vaxtında
qaytarmazdısa, onda o, borc əvəzi sələmçinin təsərrüfatında
işləməli və borcun məbləğini öz əməyi ilə ödəməli idi. Sələmçi
onu qul kimi sata bilməzdi. Sənədlərdə 10-20 quldan ibarət
ailələrin satılması qeyd olunmuşdur. Qullar becərdikləri torpaq
sahəsi ilə birlikdə də satılırdılar. Orta dövr assur qanunları ev
köləliyi və qadının mövqeyi haqda xüsusi maddələr nəzərdə
tutmuşdular. Ev sahibəsinin qul və kəniz ilə münasibəti
maddələrin birində belə əks olunmuşdur: "Əgər qul, yaxud kəniz
azad adamın əlindən bir şey qəbul edərsə, onda həmin qul və
kənizin burnu və qulağı kəsilməli, oğurlanmış şey isə
qaytarılmalıdır; adam öz arvadının da qulağını kəsə bilər. Əgər o,
arvadına cəza verməzsə və onun qulağını kəsməzsə, onda qul və
kənizin qulağı həmçinin kəsilməməli və onlar oğurlanmış şeyi
qaytarmamalıdırlar».
Assur qanunlarından belə nəticə əldə etmək olur ki, ailədə
qadına müstəqillik verilmirdi. Onun bütün hərəkətləri kişinin
nəzarəti altında idi. Qadın icazəsiz heç kəsə evdən ərzaq, yaxud ev
əşyası verə bilməzdi, yəni heç kəsə əl tutmamalı idi. Ailə
əmlakına onun hüququ yox idi, ancaq ev əmlakı üzərində tam
hüquqa malik olmuşdu. Qadın tərəfindən kənara verilmiş əşya
oğurluq malı hesab edilirdi. Müvafiq maddədə bu haqda belə
deyilir: "Əgər azad adam xəstədirsə, yaxud vəfat edibsə, onun
arvadı isə evdən bir şey oğurlayıb qadınamı, kişiyəmi, yaxud hər
hansı bir kəsəmi veribsə, (onda) həmin adamın arvadı və ev şeyini
qəbul edənlər öldürülməlidirlər.
Əgər azad adamın arvadı əri sağ olarkən ər evindən nə isə
oğurlanmışsa, kişiyəmi, qadınamı, hər hansı bir kəsəmi vermişsə,
onda həmin adam and vasitəsilə öz arvadını təqsirləndirə bilər və
ona cəza verə bilər, (oğurluq malını) adamın arvadından qəbul
etmiş şəxs isə malı qaytarmalıdır. Ər arvadına verdiyi cəzanı
(oğurluq malını qəbul etmiş) şəxsə də tətbiq etməlidir".
Assuriyada qadın ləyaqətinə yüksək qiymət verilirdi.
Qadının şəxsiyyətini və namusunu qoruyan maddələr orta Assur
Dostları ilə paylaş: |