______________Milli Kitabxana_____________
154
məbədi nəzdində (Kassi dövrü) xüsusi müalicəxana mövcud imiş.
Hesabatlarda bir neçə qadın müğənninin müalicəsindən bəhs
edilir. Onlar soyuqdəymə, öskürmə və zökəm (qrip) xəstəliyinə
tutulmuşdular. Burada deyilir: «E. bu xəstəliyə tutulub. K. və A.-
nın qızları salamatdırlar və canları bərkdir. Əgər mənim ağam
yazsa, onlar gəlib məşqə davam edə bilərlər. O ki, qaldı M.-nın
qızına, onun soyuqdəyməsi keçdi, əvvəl öskürürdüsə, indi
öskürmür. İ.-in qızının ikitərəfli sətəlcəmi davam edir. Onun rəngi
qaçıbdır... dərman verilir... . B.-nın qızının qabırğaaltı sətəlcəmi
davam edir və o, öskürür». Sonrakı hesabatdan məlum olur ki, E.
sağalmış, lakin M.-nın qızının «axşamdan istiliyi qalxıb. Səhərə
yaxın ona ağı içirtdim, lakin qızdırma keçmədi, ayaqları
soyuqdur...»
Müalicə qaydalarında (reseptlərində) bir çox bitki, mineral
və başqa maddələrin adları çəkilir, lakin onların mənası açılmamış
qalır. Qaydaların birində deyilir: «Anadişşa» bitkisi, tikanlı kol
budaqları, «duaşbura» toxumu... ovulsun, onlara su ilə pivə
qarışdırılsın, ağrıyan hissə bitki yağı ilə ovxalansın və pivə ilə
qarışdırılmış bitki tozu qızdırma (istilik vermə) vasitəsi kimi onun
üstünə sarınsın».
Şumer əfsanələrində ilahə Baba təbabətin hamisi kimi
qələmə verilmişdir. O, «qarabaşların böyük şəfavericisi, insanların
həyatını qoruyan» kimi təsvir olunmuşdur. Şumerlərin
təsəvvürünə görə, allahlar da insan kimi xəstəliyə tutula bilərdilər.
Bununla əlaqədar şəfa ilahəsi təsəvvürü meydana gəlmişdi. Eyni
zamanda xəstəliyi iblis əməli hesab edirdilər. Ən qəddar iblis
Uduq adlanırdı. Onların törətdiyi xəstəlik çətin müalicə olunurdu.
Qədim şumerlərin aqronomik məlumatları bir sıra əsərlərdə
öz əksini tapmışdır. Şumerlər «Əkinçi təqvimi» və «Bağçılıq
kitabları» əsərləri yaratmışlar. Burada əkin, suvarma və biçinin
başlanması, taxılın döyülməsi vaxtı, bağ-bağçanın becərilmə
üsulları, suvarma kanallarının təmiz saxlanması və s. haqda
məlumat verilirdi. Babil, Assur şəhərlərində məşhur «asılı
bağlar», heyvanxanalar yaradılmışdı. Burada qəribə, qeyri-adi
(ekzotik) bitkilər və heyvanlar saxlanılırdı. İkiçayarasında heyvan,
bitki və mineralların təsnifi siyahısı tərtib olunmuşdu.
______________Milli Kitabxana_____________
155
İkiçayarası əhalisi müəyyən coğrafi təsəvvürlərə malik idi.
Uzaq və yaxın ölkələr barədə az-çox məlumatları vardı. Şumerlər
Aratta, Subir, Elam kimi yaxın ölkələrin coğrafi mövqeyini bilir
və bu ölkələrlə daimi ünsiyyət saxlayırdılar. Qaynaqlarda
Meluhha (Hindistan), Maqan (Misir), Dilmun (Bəhreyn) kimi
uzaq ölkələrdən yad edilirdi. İkiçayarasında «dünya xəritəsi»
yaratmaq cəhdi edilmişdi. Onların zənnincə, dünyanın mərkəzi
İkiçayarası olmuşdu. Xəritədə Yer kürəsi yastı şəkildə
göstərilmişdi. Burada şimaldan axan Dəclə və Fərat çayları
göstərilmişdi. Yer kürəsinin ətrafında dünya okeanı təsvir
olunmuşdu ki, onu «Acı çay» kimi başa düşürdülər. Şəhər və uzaq
ölkələr müvafiq surətdə nöqtə və üçbucaqlar vasitəsilə qeyd
olunmuşdu.
İkiçayarasında tarix haqqında müəyyən təsəvvürlər meydana
gəlmişdi. İlin mühüm hadisələri yazıya alınırdı, imkan daxilində
onların tarixindən bəhs edilirdi. Tarixi və təbii hadisələrin səbəbi
dini ideologiyaya uyğun olaraq allahların, xeyir və şər qüvvələrin
əməlləri kimi dərk edilirdi. Müharibələr sənədlərdə əks olunurdu.
Qələbələr bu və ya digər hökmdarların adı ilə bağlanırdı. Onların
bəzisi barədə qəhrəmanlıq dastanları yaradılmışdı. İkiçayarasında
hökmran olan sülalələrin və hökmdarların siyahısı tərtib olunurdu.
Varlı və yoxsul təbəqələri bir-birindən fərqləndirirdilər.
Hökmdarların hərbi yürüşü, təsərrüfat və qanunvericilik fəaliyyəti
ilə əlaqədar salnamələr, kitabələr və yazılı qanun külliyyatları
tərtib olunurdu. İkiçayarası tarixçisi Beros e.ə. IV-III əsrlərdə
Babil şəhərində yaşamışdı. Ondan xeyli əvvəl yaşamış
«tarixçilərin» adı bu və ya digər salnamənin tərtibçisi sifəti ilə yad
edilirdi.
İkiçayarasında hüquq qaydaları yazılı şəkildə mövcud idi.
E.ə. III minilliyin sonundan etibarən Şumer (Ur, İsin, Larsa) və
Akkad (Eşnunna, Hammurapi qanunları, Assur qanunları, yeni
Babil natamam qanunları) dillərində qanunlar külliyyatı
yaradılmışdı. Cinayət işləri hərtərəfli yoxlanılırdı. İstintaq zamanı
sübut və dəlil toplanılırdı, şahidlər dindirilirdi, cinayət
iştirakçılarının təqsir və məsuliyyət dərəcəsi müəyyənləşdirilirdi.
E.ə. III minilliyin əvvəlinə aid bir məhkəmə sənədində ölüm
______________Milli Kitabxana_____________
156
cinayəti əks olunmuşdu. Sənəddən məlum olur ki, üç nəfər məbəd
işçisini öldürmüş və bu cinayətdən mərhumun arvadının da guya
xəbəri olmuşdur. Sənəd qeyd edir: «Lu-İnanna öldürüldükdən
sonra onlar arvadı Nin-dadaya dedilər ki, ərini öldürüblər. Nin-
dada ağzını açmadı (yəni dinmədi). Bunu İsin hökmdarına
çatdırdılar. Hökmdar göstəriş verdi ki, bu işə Nippur camaatının
yığıncağı baxsın. Orada (adlar çəkilir) müraciət etdilər və dedilər:
- «Qatillər yaşamağa layiq deyillər. Üç kişi və bu qadın Lu-
İnannanın kürsüsü önündə qətl olunmalıdırlar». Belə halda (iki
nəfər) müraciət edib dedilər: - «Bəli, Nin-dadanın əri
öldürülmüşdür. Bəs bu qadının günahı nədir ki, onu da ölümə
məhkum edirik». Belə halda Nippur yığıncaq üzvləri müraciət
edib dedilər: - «Qadın ərinin düşmənlərini tanısa belə, ərinin
öldürülməsini bilsə belə, niyə bu barədə sussun? Kim həqiqətən
onu öldürüb?» Nippur yığıncağının qərarına görə, qatillər (üç
kişinin adı çəkilir) edam üçün cəllada təhvil verilirlər.
Məhkəmə ailə və mülki məsələlərə aid işlərə də baxırdı.
Lakin bir çox hadisələr məhkəmədən kənarda adətə uyğun öz
həllini tapırdı. İkiçayarasında adət hüququ da mövcud idi. Belə
hallarda məhkəməsiz cəzalandırma, ellik zəmanət, qarşılıqlı
intiqam, allah qarşısında andiçmə, suya atma (ordaliya) və s. yolu
ilə mübahisəli məsələlər həll olunurdu.
Qədim İkiçayarasında müxtəlif dillərdə danışan (şumer,
Akkad, hurri, turuk, elam, subir) xalqlar yaşayırdı. Burada başqa
tayfalar (kassilər, aramilər, xaldlar, kutilər, lullubilər, turukkilər)
məskən salırdılar. İkiçayarası Yaxın Şərq dövlətləri ilə geniş əlaqə
saxlayırdı. Bunun nəticəsində filoloji biliklərin inkişafına şərait
yaranırdı. Söz və anlayışlar siyahısı, şumer və Akkad dillərində
qrammatik göstəricilər, tədris vasitələri və arayışlar tərtib
olunurdu. Şumer dilini öyrənmək üçün akkad dilində vəsaitlər
hazırlayırdılar.
Eyni zamanda müxtəlif dillərin qarşılıqlı lüğətləri şumer-
akkad, şumer-hurri, şumer-akkad-hurri, akkad-het, şumer-akkad-
het, akkad-elam, akkad-kuti, akkad-lullubi, akkad-kassi və s.
lüğətlər yaradılmışdı. Bunların hamısı tam şəkildə qalmamışdır.
Tədris üçün məktəb lüğətləri də vardı. Belə lüğətlərdə
Dostları ilə paylaş: |