______________Milli Kitabxana_____________
41
Hakimiyyətə gəldikdən sonra Xoremxeb Amon allahına
ibadəti tamamilə bərpa etdi. O, Aton ibadətini qəti ləğv etmək
üçün tədbirlər gördü. Axetaton şəhərini boşaltdırdı, dəbdəbəli
saray və malikanələri, məbədləri dağıtdı. Xoremxeb "Axetatonlu
cinayətkar" adlandırdığı Exnatonun adını bütün abidələrdən
sildirib onun yerinə öz adını yazdırdı, illərini öz hakimiyyətinə
caladı. Tutanxamon və Eyenin də adları onun göstərişi ilə
abidələrdən silindi. O, özünü bilavasitə III Amenxotepin varisi
elan etdi. Xoremxeb hakimiyyətdə olmuş fironların siyahısından
Exnatonun və hətta Tutanxamonun və Eyenin adlarını sildirdi.
Qədim Misirin ən qədim və möhtəşəm memarlıq abidələri
ehramlar idi. Ehramlar dünyanın 7 möcüzəsindən biridir. Qədim
Misir Yer kürəsində ilk dövlət, dünya ağalığına iddia edən ilk
qüdrətli imperiya olmuşdur. Bu dövlət xalqını tam itaətə gətirmiş
güclü dövlət idi. Misir ali hakimiyyətinin əsas prinsipləri-
sarsılmazlığı və ağlasığmazlığı ilə seçilmişdir.
Qədim Misir mədəniyyətinin mühüm cizgilərı - misirlilərin
özlərinin «qeyri-normallıq» hesab etdikləri «ölümə qarşı etiraz»
olmuşdur. Ölməzliyə olan güclü meyl misirlilərin bütün
dünyagörüşünü müəyyən etmiş, Misirin bütün dini fikrinə daxil
olmuş və qədim Misir mədəniyyətini formalaşdırmışdır. Heç bır
dünya sivilizasiyasında ölümə qarşı etiraz Misirdəki kimi bu qədər
konkret, parlaq, bitkin ifadəyə malik olmamışdır. Ölməzliyə cəhd
ölülər kultunun yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Bu isə Misirin
həm dini, həm də mədəni həyatında mühüm rol oynamışdır. Bunu
Misirin iqtisadi, siyasi və hərbi həyatına aid etsək onda həmin
kultun necə əhəmiyyət daşıdığı bir daha məlum olur. Misirlilərin
ölümlə razılaşmamağı belə bir dini etiqadı yaratmışdır ki, ölüm
heç də son demək deyildir. Yerdə gözəl əbədi həyat uzana bilər.
Ölən adam özünün dirilməsini gözləməlidir. Bunun üçün ölənin
ölməz ruhlarından biri onun bədəni ilə təzədən birləşməli və həyat
yenidən başlamalıdır. Ona görə də canlılar ölənlərin bədənlərinin
qayğısına qalmalıdır. Bu qayğı üçün əsas vasitə mumiyalama idi.
Mumiya hazırlamaq sənəti Misirdə ən hörmətli sənət olmuşdur.
Bununla yanaşı ölənin bədəninin saxlanılması üçün xüsusi
məqbərələr yaradılırdı. Bu məqsədlə ehramlar tikilirdi.
______________Milli Kitabxana_____________
42
Lakin ehramlar yalnız Misir hökmdarları - fironlar və
əyanlar üçün tikilirdi. Ancaq Misir kahinlərinin dini təliminə görə
təkcə hökmdarlar və əyanlar deyil, hər bir adam əbədi həyat
qüvvəsi olan «Ka»- ya malik idi. Bunun üçün dəfn adətinə ciddi
əməl olunmalı idi. Bütün bunlara baxmayaraq mərhumun
mumiyasının düzəldilməsi baha başa gəldiyinə görə kasıb
adamların cəsədləri sadəcə olaraq həsirə bükülür, qəbiristanlığın
kənarındakı yarğanlarda basdırılırdı. Ehramlar qədim Misirdə
adamların bərabərsizliyinin əyani sübutu kimi zəmanəmizə qədər
gəlib çatmışdır.
E.ə. III-II minilliklərdə ehramlar və allahlar üçün məbədlər
tikilməyə başlanmışdır. Ehram tikintiləri xalqa çox ağır başa
gəlirdi. Ən qədim Misir ehramı firon Coserin şərəfinə tikilmişdir.
Bu tikili 5 min il bundan əvvəl tikilmişdir. Lakin ən məşhur və
nəhəng ehram Xeopsun şərəfinə ucaldılan ehramdır, 20 ilə 100
minlərlə adamın əməyi ilə tikilmiş ehramın hündürlüyü 147 metr
(hazırda 137 metr), meydanı 55000 m
2
-dir. Ehram tikintisində
işlədilən daşların hər birinin çəkisi 2-3 tondur. Alimlərin
hesablamasına görə bu tikilidə 2.300000 ədəd həmin çəkidə
daşlardan istifadə olunmuşdur. Sonralar, yəni 2 min il bundan
əvvəl ehramları daşdan yox, kərpicdən tikməyə başladılar. Bu isə
nisbətən ucuz başa gəlirdi.
E.ə. I minilliyin əvvəlində ehram tikintisi dayandırılmışdır.
Fironların qəbri gözdən-könüldən uzaq yerlərdə gizlədilirdi. Lakin
ehram kimi bu gizli yerləri də çapıb talayırdılar. Fironların
qəbirləri Qədim Misir tarixinin bütün dövrlərində talanmışdır.
Qədim misirlilərin öz hökmdarlarını ilahiləşdirib ondan
qorxmalarına baxmayaraq qəbirlərin talan edilməsi zaman-zaman
davam etdirilmişdir.
Fiva Misir padşahlığının yeni paytaxtı olarkən, artıq Misir
öz inkişafının zirvəsinə çatmışdı. Qüdrətli hökmranlığı dövründə
Misirdə elm və mədəniyyət inkişaf etməyə başlamışdı. İşarə-
şəkillər-heroqliflər yarandı. Papiruslarda yazılar yazılırdı. O
vaxtdan bir şer Misirdə kitaba yüksək qiymət verildiyini sübut
edirdi:
Müdrik mirzələr
______________Milli Kitabxana_____________
43
Özlərinə ehram tikmirdilər.
Tunc baş daşı da qoymurdular,
Onların ehramı kitablar idi
Onların övladı qamış qələm idi.
Buna görə də kitabda yazılan
Haqqında xatirə əbədidir.
Qədim dünyanın digər xalqları kimi, qədim misirlilər də
inanırdılar ki, təbiəti və insanların həyatını allahlar idarə edir.
Misirlilər allahları adətən insan, lakin heyvan başlı insan şəklində
təsəvvürlərinə gətirirdilər. Bu cür təsəvvürlərin ovçuluq
dövrlərindən qalması şübhəsizdir. Qədim misirlilərdə axirət
dünyasına inam mühüm yer tutduğundan meyitləri mumiyalamaq
geniş yayılmışdı. Misirlilərə görə, axirət səltənətində hər şey
boldur. Lakin hər bir adamın ruhu bu səltənətə getmir. Ölənlərin
ruhunu Oziris mühakimə edir. O, allahın iradəsi əleyhinə
gedənlərə qarşı çox böyük amansızlıq göstərir. Elələrinin ruhunu
müdhiş, yırtıcı heyvanlar yeyir. Qədim Misirdə fironlar
ilahiləşdirilirdi. Ona görə də qədim dini kitabədə yazılırdı:
«Allahlar itaət edənləri sevir, itaət etməyənlərə isə nifrət edir». Bu
ölkədə din fironlara danışıqsız itaət etməyi tələb edirdi. Əmri
pozanlar isə quraqlıq, taun xəstəliyi, düşmənlərin hücumları ilə,
öləndən sonra isə Oziris mühakiməsi ilə hədələnirdi.
Qədim insanlara elə gəlirdi ki, fironların ixtiyarında olan
qeyri-məhdud hakimiyyəti insanlar yox, allahlar müəyyən
etmişlər. Təsadüfi deyildir ki, fironu «allahın oğlu» və «böyük
allah» adlandırırdılar. Misirdə allahlara dualarla müraciət edir,
onlara qurban verirdilər. Məbədlər allahların evləri hesab
olunurdu. Orada allahların bütləri qoyulurdu. Məbədlərdə
«allahların xidmətçiləri» - kahinlər olurdular. Hesab edilirdi ki,
kahinlər allahları yedizdirirdilər-onlar bütlərin qabağına yemək
qoyurdular. Qırğı baş olan Günəş allahı Ra, allahların padşahı hər
gün qızıl qayıqda göydə gəzir və qərbdə yerə enir. Uzaq cənubda
Nil allahı ilanların qoruduğu mağarada küpələrdən su tökür. Nə
qədər su tökəcəyi onun iradəsindən asılıdır. Bunlardan əlavə
vəbanı göndərən aslan başlı qəzəbli müharibə ilahəsi də olduqca
təhlükəli idi.
Dostları ilə paylaş: |