______________Milli Kitabxana_____________
44
Nil çayı misirlilər üçün həyat demək idi. Təsadüfi deyildir
ki, qədim bədii yaradıcılıqda, həm də digər sahələrdə, o cümlədən
xüsusilə poeziya və mifologiyada Nilin tərənnümü mühüm yer
tutur.
Məsələn, Nil çayını tərənnüm edən himndən bir parça
verməklə görərik ki, misirlilər Nili canlı varlıq və allah hesab
edirdilər:
Misir torpağına həyat gətirən
Nil çayı daim yaşa, var ol sən,
Sən bir az geciksən tükənər həyat,
Əgər qəzəblənib çıxsan özündən.
Şən yaxşı gələndə şənlənir həyat
Ölkə fərəhlənər, ölkə şad olar.
Alqış deyər gənclər, körpələr sənə,
Düşürlər sənin şad qədəmlərinə.
Misirlilərin etiqadına görə, ruh heykəldə yaşaya bilərdi.
Öləni əzəmətli pozada təsvir edirdilər. O, həyatda kimi idisə,
ölümündən sonra da həmin adam, yəni firon və ya əyan olaraq
qalmalı idi.
Misirin tarixi, mədəniyyəti, incəsənəti, özünü bu və ya digər
şəkildə Misir mifologiyasında göstərmişdir. Günəş allahı eləcə də
insanların və allahların padşahı Ra qocaldıqdan sonra öyrənir ki,
Nilin yuxarı hissəsində və səhrada adamlar onun əleyhinə nə isə
fikirləşirlər. O zaman Ra kişi allahları Şu, Geb və Nunu, eləcə də
qadın allahları Tefnut, Nut və Okonu Ranın daxil olduğu allahlar
şurasını çağırdı. Bu şura insanlardan gizlin olaraq çağırılmışdı.
Allahların məsləhəti ilə Ra Okonu Xatxor ilahəsi simasında
bəşəriyyəti məhv etməyə göndərdi. İlahə işinin bir hissəsini
sevinclə yerinə yetirdikdən sonra Ranın hüzuruna qayıdarkən Ra
peşman olaraq hələ məhv edilməyən insanların günahından
keçməyə qərar verdi. Onun əmri ilə gecə sahələrə qırmızı pivə
tökdülər. Səhər qaniçən ilahə yoluna davam edərkən pivəni gördü
və içməyə başladı. Xatxor sərxoş oldu və adamları görə bilmədi.
Xatxor bayramına məstedici içkilər hazırlanması adəti belə
yaranmışdır.
Misirdə günəş allahı kultu Şumer və Akkad mərasimlərinə
______________Milli Kitabxana_____________
45
nisbətən daha mühüm rol oynamışdır. Şamaş ədalət qoruyucusu
olsa da, onun adı heç vaxt allahlar üçlüyünə daxil olmamışdı və o
yaranma mifi ilə əlaqədar göstərilməmişdir. Misirdə isə Ra
ənənəyə əsasən Misirin birinci padşahı olmuş Atum kimi
dünyanın yaradıcısı hesab olunurdu. Heliopol şəhəri Ra kultunun
əsas mərkəzi olmuşdur və yəqin ki, qədim padşahlıq dövründə elə
həmin şəhərdə Oziris kultu ilə günəş allahı kultunun birləşməsi
baş vermişdir.
Elə həmin zamandan başlayaraq fironların allah Ranın oğlu
olması mərasimi keçirilirdi. Firon Xafranın heykəlində onun
başının qoruyucusu Qor, şahin Qor və Ranın eyniliyini və padşah
hakimiyyətinin Ra ilə əlaqəsini göstərir. Oziris-Qor mifologiyası
Ra kultu ilə birlikdə fironun taxta gəlməsi və tac qoyması
qaydasını müəyyən edirdi. III Tutmosun ölümü və II
Amenxotepin taxta gətirilməsi belə təsvir olunurdu:
Padşah Tutmos səmaya yollandı,
O günəş diski ilə birləşdi.
Allahın bədəni onun yaratdığı ilə birləşdi.
Ertəsi gün
Günəş şəfəq saçdı,
Səma işıqlandı.
Amenxotep atasının taxtına əyləşdirildi. Ölən padşah
Ozirisə çevrildi və sonra gətirilən mətndə o, həm də Ra ilə
birləşdi. Məlum olur ki, Ra və Oziris haqqında miflər tamamilə
bir-birinin içərisində əriyərək birləşir. Doğrudur, Qədim Misirdə
«Günəş» mifologiyasının elə elementləri vardır ki, onlar Oziris
haqqında mifdən köklü surətdə fərqlənir. Lakin Günəş allahı Ra
yerdə insanlarla birlikdə olmaqdan yoruldu. Qədim allahlardan
biri Nunu (onun adının mənası «ilkin okean» deməkdir) Raya
məsləhət görür ki, Nut adlı inəyin çiynində otursun. Sübh
açılarkən adamlar bir-birinə ox atmağa başlayan anda çiynində
Ranın oturduğu inək Nut yüksəkliyə qalxıb səma oldu. Ra razı
qaldı və arzu etdi ki, səmada yaşıllıq olsun. Yalnız bundan sonra
«Məmnunluq sahəsi» və «Qarğı (qamış) sahəsi» meydana gəldi,
səma gölü təsəvvürü yarandı. Sonralar həmin mifin kontekstində
əkinçilərin ideal-axirət dünyasında əkmək üçün torpağın olması
______________Milli Kitabxana_____________
46
ifadə edilirdi. Lakin daha yüksəklikdə inəyin başı hərlənməyə
başladı və o titrədi. Bu zaman günəş allahı Ra dedi: «Əgər mən
Xex (milyon ilahə nəzərdə tutulurdu) olsaydım, inəyi səmada
saxlaya bilərdim». Bu sözlərlə o 8 Xex ilahəsini yaratdı və onlar
səma inəyinin ayaqlarını saxladılar. Nəhayət, Ra allah Şuya əmr
etdi ki, inəyi saxlamaq və 8 Xex ilahələrini qorumaq üçün aşağıda
yerləşsin.
Hekayə onu ancaq inək rəsmi önündə oxumağı məsləhət
verən göstərişlə başa çatır. Bunu isə yeni doğulmuş uşağını başı
üzərində tutmuş ata etməli idi.
Hekayətin birinci hissəsi qədim mifoloji baxışların əks
edilməsi ilə əlaqədar idi. Günəş allahı Ra allahların və insanların
padşahı rolunda ilkin allah Atumla eyniləşdirildiyindən öz
təbiətinə görə ulu qocadır. Məlum olduğu kimi, insanların Atuma
qarşı günah işlətməsi hələ e.ə. 2000-ci ildən xatırlanırdı.
Günəş allahının yaranması haqqında Misirdə bir sıra
əfsanələr mövcuddur. Onlar bəzən bir-birini tamamlayır, bəzən də
bir-birindən köklü surətdə fərqlənir. Onların bəzisinə görə,
günəşin, onunla birlikdə dünyanın yaradıcısı ana ilahədir. Ana
ilahə heç bir kişi olmadan günəş oğlunu doğmuşdur. İkinci
əfsanəyə görə isə allah-ata ilk iki allahı qadınsız yarada bilmişdir.
Əldə edilən materialların əksəriyyətində səma ilahəsindən
doğulduğu qeyd olunur. O, günəşi tək doğur, yəni burada nə kişi
allah, nə də heyvan iştirak etmir. O, bəzən qadın, bəzən inək
obrazında təzahür edir. Hər gün sübhdən işıqlı disk onun
bətnindən çıxır, axşamlar o günəşi təzədən udur ki, səhər onu
yenidən doğsun.
Bütün ibtidai cəmiyyətlərdə olduğu kimi Qədim Misirdə də
uşağın doğulması haqqında aydın təsəvvür yox idi. Yeni tarixə
qədərki Misirdə uşağın doğulması bu və ya digər predmetin
udulması ilə əlaqələndirilirdi. Misir folkloru belə baxışlar
haqqında geniş məlumat verir. Misirdə «uşağa qalmaq» «nə isə
udmaq» kimi başa düşülürdü. Bu barədə fikir Ehram mətnlərində
və dini mərasimlərdə uzun müddət yaşamışdır.
«Udmaq» mövzusu matriarxat xarakter daşıyırdı. Qədim
Misirdə ana-allahlar mühüm rol oynayırdı.
Dostları ilə paylaş: |