Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ______________Milli Kitabxana_____________
______________Milli Kitabxana_____________ 44
Nil çayı misirlilər üçün həyat demək idi. Təsadüfi deyildir ki, qədim bədii yaradıcılıqda, həm də digər sahələrdə, o cümlədən xüsusilə poeziya və mifologiyada Nilin tərənnümü mühüm yer tutur.
Məsələn, Nil çayını tərənnüm edən himndən bir parça verməklə görərik ki, misirlilər Nili canlı varlıq və allah hesab edirdilər: Misir torpağına həyat gətirən Nil çayı daim yaşa, var ol sən, Sən bir az geciksən tükənər həyat, Əgər qəzəblənib çıxsan özündən. Şən yaxşı gələndə şənlənir həyat Ölkə fərəhlənər, ölkə şad olar. Alqış deyər gənclər, körpələr sənə, Düşürlər sənin şad qədəmlərinə. Misirlilərin etiqadına görə, ruh heykəldə yaşaya bilərdi. Öləni əzəmətli pozada təsvir edirdilər. O, həyatda kimi idisə, ölümündən sonra da həmin adam, yəni firon və ya əyan olaraq qalmalı idi. Misirin tarixi, mədəniyyəti, incəsənəti, özünü bu və ya digər şəkildə Misir mifologiyasında göstərmişdir. Günəş allahı eləcə də insanların və allahların padşahı Ra qocaldıqdan sonra öyrənir ki, Nilin yuxarı hissəsində və səhrada adamlar onun əleyhinə nə isə fikirləşirlər. O zaman Ra kişi allahları Şu, Geb və Nunu, eləcə də qadın allahları Tefnut, Nut və Okonu Ranın daxil olduğu allahlar şurasını çağırdı. Bu şura insanlardan gizlin olaraq çağırılmışdı. Allahların məsləhəti ilə Ra Okonu Xatxor ilahəsi simasında bəşəriyyəti məhv etməyə göndərdi. İlahə işinin bir hissəsini sevinclə yerinə yetirdikdən sonra Ranın hüzuruna qayıdarkən Ra peşman olaraq hələ məhv edilməyən insanların günahından keçməyə qərar verdi. Onun əmri ilə gecə sahələrə qırmızı pivə tökdülər. Səhər qaniçən ilahə yoluna davam edərkən pivəni gördü və içməyə başladı. Xatxor sərxoş oldu və adamları görə bilmədi. Xatxor bayramına məstedici içkilər hazırlanması adəti belə yaranmışdır. Misirdə günəş allahı kultu Şumer və Akkad mərasimlərinə ______________Milli Kitabxana_____________ 45
nisbətən daha mühüm rol oynamışdır. Şamaş ədalət qoruyucusu olsa da, onun adı heç vaxt allahlar üçlüyünə daxil olmamışdı və o yaranma mifi ilə əlaqədar göstərilməmişdir. Misirdə isə Ra ənənəyə əsasən Misirin birinci padşahı olmuş Atum kimi dünyanın yaradıcısı hesab olunurdu. Heliopol şəhəri Ra kultunun əsas mərkəzi olmuşdur və yəqin ki, qədim padşahlıq dövründə elə həmin şəhərdə Oziris kultu ilə günəş allahı kultunun birləşməsi baş vermişdir. Elə həmin zamandan başlayaraq fironların allah Ranın oğlu olması mərasimi keçirilirdi. Firon Xafranın heykəlində onun başının qoruyucusu Qor, şahin Qor və Ranın eyniliyini və padşah hakimiyyətinin Ra ilə əlaqəsini göstərir. Oziris-Qor mifologiyası Ra kultu ilə birlikdə fironun taxta gəlməsi və tac qoyması qaydasını müəyyən edirdi. III Tutmosun ölümü və II Amenxotepin taxta gətirilməsi belə təsvir olunurdu: Padşah Tutmos səmaya yollandı, O günəş diski ilə birləşdi. Allahın bədəni onun yaratdığı ilə birləşdi. Ertəsi gün Günəş şəfəq saçdı, Səma işıqlandı. Amenxotep atasının taxtına əyləşdirildi. Ölən padşah Ozirisə çevrildi və sonra gətirilən mətndə o, həm də Ra ilə birləşdi. Məlum olur ki, Ra və Oziris haqqında miflər tamamilə bir-birinin içərisində əriyərək birləşir. Doğrudur, Qədim Misirdə «Günəş» mifologiyasının elə elementləri vardır ki, onlar Oziris haqqında mifdən köklü surətdə fərqlənir. Lakin Günəş allahı Ra yerdə insanlarla birlikdə olmaqdan yoruldu. Qədim allahlardan biri Nunu (onun adının mənası «ilkin okean» deməkdir) Raya məsləhət görür ki, Nut adlı inəyin çiynində otursun. Sübh açılarkən adamlar bir-birinə ox atmağa başlayan anda çiynində Ranın oturduğu inək Nut yüksəkliyə qalxıb səma oldu. Ra razı qaldı və arzu etdi ki, səmada yaşıllıq olsun. Yalnız bundan sonra «Məmnunluq sahəsi» və «Qarğı (qamış) sahəsi» meydana gəldi, səma gölü təsəvvürü yarandı. Sonralar həmin mifin kontekstində əkinçilərin ideal-axirət dünyasında əkmək üçün torpağın olması ______________Milli Kitabxana_____________ 46
ifadə edilirdi. Lakin daha yüksəklikdə inəyin başı hərlənməyə başladı və o titrədi. Bu zaman günəş allahı Ra dedi: «Əgər mən Xex (milyon ilahə nəzərdə tutulurdu) olsaydım, inəyi səmada saxlaya bilərdim». Bu sözlərlə o 8 Xex ilahəsini yaratdı və onlar səma inəyinin ayaqlarını saxladılar. Nəhayət, Ra allah Şuya əmr etdi ki, inəyi saxlamaq və 8 Xex ilahələrini qorumaq üçün aşağıda yerləşsin. Hekayə onu ancaq inək rəsmi önündə oxumağı məsləhət verən göstərişlə başa çatır. Bunu isə yeni doğulmuş uşağını başı üzərində tutmuş ata etməli idi. Hekayətin birinci hissəsi qədim mifoloji baxışların əks edilməsi ilə əlaqədar idi. Günəş allahı Ra allahların və insanların padşahı rolunda ilkin allah Atumla eyniləşdirildiyindən öz təbiətinə görə ulu qocadır. Məlum olduğu kimi, insanların Atuma qarşı günah işlətməsi hələ e.ə. 2000-ci ildən xatırlanırdı. Günəş allahının yaranması haqqında Misirdə bir sıra əfsanələr mövcuddur. Onlar bəzən bir-birini tamamlayır, bəzən də bir-birindən köklü surətdə fərqlənir. Onların bəzisinə görə, günəşin, onunla birlikdə dünyanın yaradıcısı ana ilahədir. Ana ilahə heç bir kişi olmadan günəş oğlunu doğmuşdur. İkinci əfsanəyə görə isə allah-ata ilk iki allahı qadınsız yarada bilmişdir. Əldə edilən materialların əksəriyyətində səma ilahəsindən doğulduğu qeyd olunur. O, günəşi tək doğur, yəni burada nə kişi allah, nə də heyvan iştirak etmir. O, bəzən qadın, bəzən inək obrazında təzahür edir. Hər gün sübhdən işıqlı disk onun bətnindən çıxır, axşamlar o günəşi təzədən udur ki, səhər onu yenidən doğsun. Bütün ibtidai cəmiyyətlərdə olduğu kimi Qədim Misirdə də uşağın doğulması haqqında aydın təsəvvür yox idi. Yeni tarixə qədərki Misirdə uşağın doğulması bu və ya digər predmetin udulması ilə əlaqələndirilirdi. Misir folkloru belə baxışlar haqqında geniş məlumat verir. Misirdə «uşağa qalmaq» «nə isə udmaq» kimi başa düşülürdü. Bu barədə fikir Ehram mətnlərində və dini mərasimlərdə uzun müddət yaşamışdır. «Udmaq» mövzusu matriarxat xarakter daşıyırdı. Qədim Misirdə ana-allahlar mühüm rol oynayırdı. Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|