Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli

______________Milli Kitabxana_____________ 

 306

təmtəraqlı geyimdə körpə Krişna olan evə  gəlir. O, südünü 

körpəyə  əmizdirir ki, uşaq zəhərlənib ölsün. Lakin körpə Krişna 

iblisənin bütün həyatını əmir və o qədər böyüyür ki, ilanın qarnı 

partlayır. Bir çox macəralardan sonra Krişna Kansaya qalib gəlir 

və onu öldürür. Uqarsen yenidən öz taxt-tacına sahib olur. 

Krişna obrazı Mahabharata dastanında da verilmişdi. Burada 

o, cəsur döyüşçü kimi təsvir olunur. Döyüş zamanı o həm hiyləyə 

əl atır, həm də  hərbi bacarıq və qabiliyyət nümayiş etdirir. O, 

Pandavlar tərəfindən Kaurav qardaşlarına qarşı  çıxış edirdi. 

Krişna deyirmiş ki, xeyir naminə  ədalətli döyüşdə  əl 

titrəməməlidir. O, həyatın mənasını allahı dərk etməkdə görür və 

özünü allah kimi qələmə verirdi. Allahı dərketmə üsullarından biri 

ona sadiq məhəbbət bəsləməkdən ibarət imiş. İnsanın sevən ürəyi 

olmalıdır. 

O, öz ürəyi vasitəsilə biliyə sahib olmağa, çətinlikləri keçib 

allahı dərk etməyə qabildir. Allaha məhəbbət göstərən və onu dərk 

edənlərə  həyatda xüsusi imtiyazlar bəxş edilir. Krişna deyirdi: 

"Mən bütün canlılara eyni cür baxıram. Mənim üçün nə qərəzkar 

var, nə  də istəkli. Lakin kim ki, mənə  sədaqət və  məhəbbətlə 

sitayiş edir, o mənim daxilimdədir, mən də onların". 

Qədim hind əsatirlərində allah Şiva və onun arvadı Parvati 

müəyyən yer tuturdu. Şiva Himalay dağlarında məskən salıbmış. 

O, Brahma allahını cəzalandırıbmış, çünki o, qan-qarışıq nikahına 

yol veribmiş. Şiva rəqs hökmdarı kimi də qələmə verilirdi. O rəqs 

"edəndə dördəlli təsvir olunur. Onun rəqsi dünyanın 

yaradılmasını, inkişafını və məhv olmasını əks edirmiş. Dünyanın 

sonunda  Şiva hər  şeyi udan bədheybət Alov yaradıbmış. Alov 

varlığı  məhv etmiş  və  Şivanın iradəsi ilə dünyanı yenidən 

yaradıbmış.  Şivaya öküz Nanda xidmət edirmiş.  Şiva və arvadı 

Parvati köçəri həyat sürürmüşlər, bədbəxt adamlara və yoxsullara 

köməyə  gəlirmişlər.  Şiva üçün çətənədən məstedici içki 

hazırlayarmışlar. Bəlkə də bu "saoma" içkisi imiş. Şivanın arvadı 

Parvati  əfsanələrdə ilahə ana kimi təsvir edilmişdir. Böyük ilahə 

ana qeyri-ari tayfalarına mənsub olmuş, sonralar hind dini 

tərəfindən mənimsənilmişdi. 

Qədim hind panteonunda yüzlərlə allah cəmləşdirilmişdi. 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 307

Onlara da insan əməlləri və güzəranı xas idi. Qədim allahların 

ailəsi vardı, onlar yeyib içərdilər, saraylarda yaşayardılar, 

döyüşlərdə  iştirak edərdilər. Həm qəzəblənər, həm sevib-sevilər, 

həm də ölüm-itimlə rastlaşardılar.  İnsanlar allahları  və onların 

yaşayışını öz həyat tərzinə oxşar yaradırmışlar. Qədim hindlilərə 

görə, kainat yer kürəsindən, fəzadan və  səmadan ibarət idi. 

Allahlar müvafiq surətdə kainatın bu və ya digər sahəsində 

yaşayırdılar. Mitra, Varuna, Aditya, Surya, Vişna və b. səma 

allahları hesab olunurdular. Fəzada  İndra, Maruta, yerdə Aqni, 

Soma və b. ağalıq edirdilər. 

Qədim hindlilər axirət dünyasına inanırdılar. Ölülər allahı 

Yama mərhumları o dünyada qəbul edər, sağlıqlarındakı 

əməllərinə görə onların canını (ruhunu) cənnətə, ya da cəhənnəmə 

göndərərdi. Tədricən axirət dünyası anlayışı da dəyişikliyə 

uğramışdı. Belə təsəvvür yaranmışdı ki, guya insan öləndən sonra 

məhv olmur, başqa bir görkəmdə yenidən yaranır. Bu təlimə görə, 

insanlar öz əməllərinə uyğun yenidən varlı ya yoxsul, quldur ya 

üçün daxili müvazinəti itirməməli, düz danışmalı, yalan və 

böhtandan imtina etməli, düzgün əməl sahibi olmalıdır. 

Budda təliminə görə, hər bir dindar bu yüksək məqsədə, 

yəni  əzab-əziyyətdən xilas olma yoluna qədəm qoymalı idi. O, 

ancaq şəxsi səyi nəticəsində xilas olmaya çata bilərdi. Buna görə 

o, nirvanaya nail olmalı idi. Nirvana həyatın eyş-işrətindən azad 

olmuş insan ruhunun vəziyyətini bildirirdi. Nirvanaya çatmış 

adam bir daha törəmirdi, ancaq onun ruhu başqa şəxsiyyətə keçə 

bilərdi. Nirvana heç də insanı bu dünyada xoşbəxt etmirdi, əksinə 

o bu dünyada insanı hər bir arzu, istək, həvəs və ehtirasdan "xilas" 

edirdi. Nirvanaya çatmaq üçün hər bir kəs ailədən, mülkiyyətdən, 

varnalara mənsubiyyətdən əl çəkməli və dindarlar icmasına daxil 

olmalı idi. 

Buddizm silki fərqləri rədd edirdi. İctimai və silki 

mövqeyindən asılı olmayaraq hər bir kəs nirvanaya can ata, Budda 

dininin ardıcılı ola bilərdi. Eyni zamanda, buddizm mərasim 

keçirmə, qurban kəsmə, dua oxuma dini ayinlərindən imtina 

etmişdi. Buddizm allahların varlığını qəbul edirdi, lakin onların da 

dəyişməyə  məruz qaldıqlarını bildirirdi. Onlar da nirvanaya nail 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 308

olmalı idilər. Budda nirvanaya birinci çatdığı üçün allahlardan 

üstün sayılırdı. Buna baxmayaraq Budda ardıcılları belə arzuların 

yerinə yetirilməsi üçün qədim allahlara müraciət edirdilər. Qədim 

allahların özləri də, guya Buddaya sitayiş edirlərmiş. 

Buddizm brahmanizmdən fərqli olaraq adamları eyni 

hüquqlu sanır, lakin ictimai münasibətlərin dəyişdirilməsinə 

çağırmırdı. Buddizmə görə, bütün insanlar əzab-əziyyət içində 

yaşayırlar, buna uyğun olaraq onlar bərabər hesab edilirdilər. 

Əslində insanların bərabər olması  və azadlığa çıxması (xilas 

olmağa can atması) dini ehkamlara tabe edilmişdi. Bu, adamların 

mənəvi aləminə  təsir göstərir və buddizmi cazibədar edirdi. 

Əslində buddizm mövcud olan vəziyyətlə barışmağı, mövcud 

sosial münasibətlərlə qane olmağı  təbliğ edirdi. Buddizm 

Hindistanın özündə  əsas dinə çevrilmədi, Hindistandan kənarda 

daha geniş yayıldı. 

Mədəniyyətin digər sahələri. Erkən dövr Hindistan 

ədəbiyyatı barədə  məlumat qalmamışdır. O zaman şifahi xalq 

yaradıcılığı üstünlük təşkil edirdi. Bu dövrdə yaranmış dastanlar 

sonralar yazıya köçürülmüşdü. Bunlardan biri Mahabharata 

dastanıdır. Dastanda Brahtanın nəslinə  mənsub olan yaxın 

qohumlar hakimiyyət uğrunda mübarizə aparırlar. Bu qohumlar 

əmiuşağı imişlər. Mübarizə vuruşan qohumların hamısının həlak 

olması ilə  nəticələnir. Digər dastan "Ramayana" adlanır. Burada 

şahzadə Ramanın macəraları  və  nəhayət, hakimiyyətə sahib 

olması barədə danışılır. Hadisələr ilə yanaşı bu dastanlarda qədim 

əsatirlər, ibrətamiz və  fəlsəfi mühakimələr, dini rəvayətlər  əks 

olunmuşdur. Bunlar eramızın  əvvəlinə kimi şifahi icra olunurdu. 

Hər iki dastan yazıya elə  həmin vaxtlar köçürülmüşdür.  İlk 

zamanlar vedlər də yazıya köçürülməmişdi. Onlar da şifahi ifa 

olunurdu. 

Piktoqrafiyadan başqa digər qədim hind yazı növləri aşkar 

edilməmişdir. Lakin e.ə. IV əsrə kimi Hindistanda yazının olması 

ehtimal edilir. Qədim hind alimləri Panini (e.ə. V-IV əsrlər), 

Katyayana və Patancali (e.ə. II əsr) sanskrit dilinin 

qrammatikasını yazmışdılar. Vedlər də sanskrit dilində  tərtib 

olunmuşdu. E.ə. III əsrdə  Aşokanın göstəriş  və qanunları artıq 

---