artezian quyularından ayrılan axarlardır. Azərbaycanda heyvanların
fassiolyozla yoluxması, əsasən, yayın sonu və payızın əvvəlində baş verir.
Lakin adoleskarilərin otlaq şəraitində uzun müddət dırı qalması fassiolyozla
bütün il boyu yoluxmaya im kan yaradır. Camışlar bataqlıq və sulu sahələrdə
otlaqlara çoxlu fassiola yum urtaları yayırlar. Belə otlaqlarda qoyunlar daha
çox yoluxurlar (A.Q.M əmmədov və b., 1986).
Şakil 54. Qaraciyər sorucusu-Fasciola hepatica (D.V.hacıyev və b., 1989). A-
cinsiyyət sisteminin quruluşu: В-Həzm sistemi; 1-ağız sormacı; 2-qarın sormacı;
3-şaxələnmiş bağırsaq; 4-cütləşmə orqanı; 5-yumurtalıq; 6-sarılıq; 7-sarılıq axarı;
8-toxumluqlar; 9-toxumçıxarıcı kanal; 10-balalıq
353
IV P-*
"У \ >
*7
S
ГА
J
*—■
r
A 3 /
w
i
*
f *
\
* m
, \ ' t ı >
'
^
v
„ v < \ :
> /-■ '. '*
’
*
’ ^ 4 \ V ) I ' W ^ й г / Г
Şək/7 55. Qaraciyər sorucusunun həyat dövriyyəsi (D.V.Hacıyev və b.,
1989): 1-yumurta; 2-mirasidi; 3-sporosista; 4-redi; 5-serkari; 6-adoleskari;
7-yetkin forma
Fassiola hepatika-ya qarşı immun davamlılıq timusdan
a s ı l ı x a r a k t e r
daşımaqla antiparazitar antitellərin miqdarından çox asılıdır. Hüceyrə
immuniteti zəif və
d e f i s i t
olan bütün
i r i
buynuzlu heyvan cinslərində
fassiolyoza qarşı olduqca yüksək həssaslıq müşahidə olunur. Bu prosesdə
hemoqlobinin tiplərinin müstəsna rolu vardır. Belə ki. AA hemoqlobin
tipinə malik olan buzovların 80%-ində Sö fassiola tapıldığı halda,
B B v ə A B
hemoqlobin tipi olanların 44-50%-ində həmin sayda fassiola tapılmışdır.
Fassiolyoz zamanı qanda natrium un miqdarı ilə fassiolalar arasında əks
korrelyasiya mövcuddur (r=-0,37).
Strongiloidozlar
- i n s a n v ə h e y v a n l a r ı n h e l m i n t o z x ə s t ə l i y i o l u b , ə s a s ə n
n a z i k v ə y o ğ u n b a ğ ı r s a q l a r ı n s e l i k l i q i ş a s ı n d a p a r a z i t l i k e d ə n s t r o n q y l o i d e
a i l ə s i n ə m ə n s u b n e m o t o d l a r t ə r ə f i n d ə n t ö r ə d i l i r . B u x ə s t ə l i y ə q a r ş ı d a v a m l ı
354
o l a n
buğaların törəmələrinin lq fekalisində olan
y u m u r t a l a r ı n s a y ı
1 4 7
o l d u ğ u h a l d a ,
həssas buğaların törəmələrində
h ə m i n g ö s t ə r i c i - 3 0 0
ol
m u ş d u r . S e y f e r t ə
görə
( 1 9 7 7 )
britaniya qaram allarının
h e r e f o r d X
şorthornı
h i b r i d l ə r i n i n
lq fekalisində
4 1 0
helmint yumurtası
o l d u ğ u h a l d a ,
britaniya-
afrikander hibridlərində
1 8 0
yum urta aşkar edilmişdir.
Ş o t l a n d i y a q a r a b a ş l ı
qoyun cinsi fin dorset cinsinə nisbətən hemenxoza
q a r ş ı ç o x d a v a m l ı o l u r .
Şotlandiya qoyunlarında təkrar yoluxmadan sonra orqanizmin helmintlər-
dən öz-özünə tamayıilə azad olması
7 5 % ,
fin dorsetində isə
1 2 %
təşkil
etmişdir. Hemoqlobinin A tipi olan qoyunların hamısında orqanizmin
hemonxozun törədicisindən (H .kontortus) azad olması çox intensiv
v ə
səmərəli olur. Qoyun və qaram al cinslərinin H. contortus helmintinə davam-
lılağına nəzarət edən allellər dominantdır. Amerikanın targi, panama qoyun
cinsləri Suffolk, hempsir və rambulye qoyunlarına nisbətən Ostertagia cir-
cumcincta nem atodlarına qarşı daha çox davamlı olur. Şotlandiya qarabaşlı
qoyun cinsində O. circumcincta nem atodu ilə yoluxmaya davamlılıqla
hemoqlobinin tipi arasında müəyyən asılılıq vardır. Belə ki, 6-7 aylıq qoyun
ları həmin nem atodun 100 min yumurtası ilə süni yoluxdurduqda yoluxma
dan 16 gün sonra (3-cü mərhələdə) AA hemoqlobin tipi olan qoyunlarda BB
- tıpı olanlara nisbətən daha çox davamlılıq aşkar edilmişdir. HbAA
hemoqlobin tipi olan qoyunlarda yaşlı parazitlərin sayı 11 min. HbBB tip
olanlarda isə -
1 9 , 5
min olmuşdur. Göründüyü kimi, A hemoqlobin tipmə
malik olan
q o y u n
cinslərinin hamısı nematodlara qarşı yüksək davamlılıq
göstərir.
10.6. Protozoozlara qarşı genetik davam lılıq və həssaslıq
«Ç.Darvin uzun müddət-ömrünün sonunadək
tripanosomoz xəstəliyindən əzab çəkmişdir.»
(V.Betina, 1976)
O r q a n i z m i n h ü c e y r ə d a x i l i v ə h ü c e y r ə d ə n x a r i c d ə p a r a z i t l i k e d ə n i b t i
d a i l ə r ə q a r ş ı v e r d i y i i m m u n r e a k s i y a n ı n b a ş l ı c a k o m p o n e n t l ə r i a n l i p a r a z i t a r
a n t i t e l l ə r v ə f a q o s i t a r h ü c e y r ə l ə r d ə n i b a r ə t d i r . H ə m i n k o m p o n e n t l ə r i n k ə
m i y y ə t c ə a z a l m a s ı i b t i d a i l ə r i n ç o x a l m a s ı n a z ə m i n y a r a t d ı ğ ı ü ç ü n h e y v a n o r
q a n i z m i n i n o n l a r a q a r ş ı d a v a m l ı l ı ğ ı n ı x e y l i a r t ı r ı r .
Tripanosomozlar
-
i n s a n v ə h e y v a n l a r ı n T r y p a n o s o m a n ö v ü n ə m ə n s u b
o l a n q a m ç ı l ı
i b t i d a i l ə r t ə r ə f i n d ə n t ö r ə d i l ə n x ə s t ə l i y i o l u b ,
b ə d ə n t e m p e
r a t u r u n u n p e r i o d i k o l a r a q y ü k s ə l m ə s i , b ə d ə n d ə x a r a k t e r i k ş i ş l ə r i n ə m ə l ə
g ə l m ə s i v ə ə t r a f l a r ı n i f l i c i i l ə x a r a k t e r l ə n ı r . S ü b u t o l u n m u ş d u r k i . B o s i n d i -
c u s z e b u c i n s i B o s t a u r u s a v r o p a q a r a m a l c i n s i n ə n i s b ə t ə n t r i p a n o s o m o z a
q a r ş ı ç o x d a v a m l ı o l u r . E r a m ı z d a n ə v v ə l 5 0 0 0 - c i i l l ə r d ə y a r a d ı l a n n d a m a
q a r a m a l c i n s i b u g ü n d ə b ə z i b a ş q a c i n s l ə r ( ş o r t h o r n ı , m u t u r i , n u b i y s k i d a ğ
q a r a m a l c i n s i ) k i m i t r i p a n o s o m o z a q a r ş ı o l d u q c a d a v a m l ı d ı r . C ü m a n e d i l i r
355