Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

artezian  quyularından  ayrılan  axarlardır.  Azərbaycanda  heyvanların 

fassiolyozla  yoluxması,  əsasən,  yayın  sonu  və  payızın  əvvəlində  baş  verir. 

Lakin adoleskarilərin  otlaq  şəraitində uzun müddət  dırı  qalması fassiolyozla 

bütün il boyu yoluxmaya im kan yaradır.  Camışlar bataqlıq və sulu sahələrdə 

otlaqlara  çoxlu fassiola  yum urtaları  yayırlar.  Belə  otlaqlarda  qoyunlar  daha 

çox yoluxurlar (A.Q.M əmmədov və b.,  1986).

Şakil 54.  Qaraciyər sorucusu-Fasciola hepatica (D.V.hacıyev və b.,  1989). A- 

cinsiyyət sisteminin  quruluşu:  В-Həzm  sistemi;  1-ağız sormacı;  2-qarın sormacı; 

3-şaxələnmiş bağırsaq; 4-cütləşmə orqanı;  5-yumurtalıq;  6-sarılıq; 7-sarılıq axarı; 

8-toxumluqlar;  9-toxumçıxarıcı kanal;  10-balalıq

353

---

IV  P-*

"У  \ >

*7

S

 ГА

J

*—■ 

r

A 3 /

w 

i

*

f *

\  

* m

, \ ' t ı >

'

^

 

v 

„ v   < \ :  

> /-■ '.  '*

  ’ 

*

’  ^   4   \ V ) I  ' W ^   й г / Г

Şək/7 55.  Qaraciyər sorucusunun  həyat dövriyyəsi  (D.V.Hacıyev və b., 

1989):  1-yumurta;  2-mirasidi;  3-sporosista;  4-redi;  5-serkari; 6-adoleskari;

7-yetkin forma

Fassiola  hepatika-ya  qarşı  immun  davamlılıq  timusdan 

a s ı l ı   x a r a k t e r  

daşımaqla  antiparazitar  antitellərin  miqdarından  çox  asılıdır.  Hüceyrə 

immuniteti  zəif  və 

d e f i s i t  

olan  bütün 

i r i  

buynuzlu  heyvan  cinslərində 

fassiolyoza  qarşı  olduqca  yüksək  həssaslıq  müşahidə  olunur.  Bu  prosesdə 

hemoqlobinin  tiplərinin  müstəsna  rolu  vardır.  Belə  ki.  AA  hemoqlobin 

tipinə  malik  olan buzovların  80%-ində  Sö  fassiola tapıldığı  halda, 

B B   v ə   A B  

hemoqlobin  tipi  olanların  44-50%-ində  həmin  sayda  fassiola  tapılmışdır. 

Fassiolyoz  zamanı  qanda  natrium un  miqdarı  ilə  fassiolalar  arasında  əks 

korrelyasiya  mövcuddur (r=-0,37).

Strongiloidozlar

  -   i n s a n   v ə   h e y v a n l a r ı n   h e l m i n t o z   x ə s t ə l i y i   o l u b ,   ə s a s ə n  

n a z i k   v ə   y o ğ u n   b a ğ ı r s a q l a r ı n   s e l i k l i   q i ş a s ı n d a   p a r a z i t l i k   e d ə n   s t r o n q y l o i d e  

a i l ə s i n ə   m ə n s u b   n e m o t o d l a r   t ə r ə f i n d ə n   t ö r ə d i l i r .   B u   x ə s t ə l i y ə   q a r ş ı   d a v a m l ı

354

---

o l a n  

buğaların  törəmələrinin  lq   fekalisində  olan 

y u m u r t a l a r ı n   s a y ı  

1 4 7  

o l d u ğ u   h a l d a ,  

həssas  buğaların  törəmələrində 

h ə m i n   g ö s t ə r i c i   -   3 0 0  

ol­

m u ş d u r .   S e y f e r t ə  

görə 

( 1 9 7 7 )  

britaniya  qaram allarının 

h e r e f o r d   X  

şorthornı 

h i b r i d l ə r i n i n  

lq   fekalisində 

4 1 0  

helmint  yumurtası 

o l d u ğ u   h a l d a ,  

britaniya- 

afrikander hibridlərində 

1 8 0  

yum urta  aşkar edilmişdir. 

Ş o t l a n d i y a   q a r a b a ş l ı  

qoyun  cinsi  fin  dorset  cinsinə  nisbətən  hemenxoza 

q a r ş ı   ç o x   d a v a m l ı   o l u r .  

Şotlandiya  qoyunlarında  təkrar  yoluxmadan  sonra  orqanizmin  helmintlər- 

dən  öz-özünə  tamayıilə  azad  olması 

7 5 % ,  

fin  dorsetində  isə 

1 2 %  

təşkil 

etmişdir.  Hemoqlobinin  A  tipi  olan  qoyunların  hamısında  orqanizmin 

hemonxozun  törədicisindən  (H .kontortus)  azad  olması  çox  intensiv 

v ə  

səmərəli  olur.  Qoyun və  qaram al cinslərinin H.  contortus  helmintinə davam- 

lılağına nəzarət  edən  allellər  dominantdır.  Amerikanın  targi,  panama  qoyun 

cinsləri  Suffolk,  hempsir  və  rambulye  qoyunlarına  nisbətən  Ostertagia  cir- 

cumcincta  nem atodlarına  qarşı  daha  çox  davamlı  olur.  Şotlandiya qarabaşlı 

qoyun  cinsində  O.  circumcincta  nem atodu  ilə  yoluxmaya  davamlılıqla 

hemoqlobinin  tipi  arasında müəyyən  asılılıq vardır.  Belə ki,  6-7 aylıq  qoyun­

ları  həmin nem atodun  100  min  yumurtası ilə  süni  yoluxdurduqda  yoluxma­

dan  16  gün  sonra  (3-cü mərhələdə)  AA  hemoqlobin  tipi  olan qoyunlarda  BB 

-   tıpı  olanlara  nisbətən  daha  çox  davamlılıq  aşkar  edilmişdir.  HbAA 

hemoqlobin  tipi  olan  qoyunlarda  yaşlı  parazitlərin  sayı  11  min.  HbBB  tip 

olanlarda  isə  -  

1 9 , 5  

min  olmuşdur.  Göründüyü  kimi,  A  hemoqlobin  tipmə 

malik  olan 

q o y u n  

cinslərinin  hamısı  nematodlara  qarşı  yüksək  davamlılıq 

göstərir.

10.6.  Protozoozlara  qarşı  genetik  davam lılıq və  həssaslıq

«Ç.Darvin uzun müddət-ömrünün sonunadək 

tripanosomoz xəstəliyindən əzab çəkmişdir.»

(V.Betina,  1976)

O r q a n i z m i n   h ü c e y r ə d a x i l i   v ə   h ü c e y r ə d ə n   x a r i c d ə   p a r a z i t l i k   e d ə n   i b t i ­

d a i l ə r ə   q a r ş ı   v e r d i y i   i m m u n   r e a k s i y a n ı n   b a ş l ı c a   k o m p o n e n t l ə r i   a n l i p a r a z i t a r  

a n t i t e l l ə r   v ə   f a q o s i t a r   h ü c e y r ə l ə r d ə n   i b a r ə t d i r .   H ə m i n   k o m p o n e n t l ə r i n   k ə ­

m i y y ə t c ə   a z a l m a s ı   i b t i d a i l ə r i n   ç o x a l m a s ı n a   z ə m i n   y a r a t d ı ğ ı   ü ç ü n   h e y v a n   o r ­

q a n i z m i n i n   o n l a r a   q a r ş ı   d a v a m l ı l ı ğ ı n ı   x e y l i   a r t ı r ı r .

Tripanosomozlar 

-

  i n s a n   v ə   h e y v a n l a r ı n   T r y p a n o s o m a   n ö v ü n ə   m ə n s u b  

o l a n   q a m ç ı l ı  

i b t i d a i l ə r   t ə r ə f i n d ə n   t ö r ə d i l ə n   x ə s t ə l i y i   o l u b ,  

b ə d ə n   t e m p e ­

r a t u r u n u n   p e r i o d i k   o l a r a q   y ü k s ə l m ə s i ,   b ə d ə n d ə   x a r a k t e r i k   ş i ş l ə r i n   ə m ə l ə  

g ə l m ə s i   v ə   ə t r a f l a r ı n   i f l i c i   i l ə   x a r a k t e r l ə n ı r .   S ü b u t   o l u n m u ş d u r   k i .   B o s   i n d i -  

c u s   z e b u   c i n s i   B o s   t a u r u s   a v r o p a   q a r a m a l   c i n s i n ə   n i s b ə t ə n   t r i p a n o s o m o z a  

q a r ş ı   ç o x   d a v a m l ı   o l u r .   E r a m ı z d a n   ə v v ə l   5 0 0 0 - c i   i l l ə r d ə   y a r a d ı l a n   n d a m a  

q a r a m a l   c i n s i   b u   g ü n   d ə   b ə z i   b a ş q a   c i n s l ə r   ( ş o r t h o r n ı ,   m u t u r i ,   n u b i y s k i   d a ğ  

q a r a m a l   c i n s i )   k i m i   t r i p a n o s o m o z a   q a r ş ı   o l d u q c a   d a v a m l ı d ı r .   C ü m a n   e d i l i r

355

---