Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
gənələr dəri səthinin qalın tük örtüyü olan nahiyələrində qrup halında toplanır və tox um aarası nim fa mayesi ilə qidalanırlar. O nların bu cür q rup halında toplanm asına səbəb gənənin sürfə və nim fa mərhələlərində dərinin bütövlüyünü poza bilməsi ilə izah edilir. Sürfə və nim falar im aqoların iltihablaşdırdığı nahiyədən çıxan maye ilə qidalanırlar. Bir dəfəyə 60-dan artıq yum urta qoyan gənə onları xüsusi m addə ilə heyvan dərisinin epidcrm isinə yapışdırır. Həmin yum urtalardan 3-6 gündən sonra sürfələr çıxır və 2-3 gün keçmiş protonim faya çevrilir. Nəhayət, im aqo halında gənələr əmələ gəlir. Beləliklə, inkişafın tam am lanm ası üçün 10-20 gün vaxt tələb edilir. Əlverişli şərait olm adıqda inkişafın ta m am lanm ası 3 aydan da çox çəkir. Başqa qoturluqlara nisbətən çox təsadüf edilən bu xəstəlik təm as zam anı, xidmət əşyaları, işçilərin geyimləri vasitəsilə yayıla bilir. Q oyunlar qış mövsümündə darısqal binalarda saxlandıqda daha çox yoluxurlar. Çünki belə bir şəraitdə sağlam heyvanlar xəstə heyvanlarla təm asda olurlar. O lduqda Psorop- tşəraitdə 3 ayadək, otlaqlarda isə 35 günədək ac qala bilirlər. Yayda tem peraturun yüksəlməsi və ultrabənövşəyi şüaların təsiri nəticəsində xarici m ühitdə gənələrin ömrü xeyli qısalır. Buna görə də qırxımdan sonra gənələr heyvanın çənəaltı, quyruqdibi, gözaltı, paçaarası, xaya torbası və s. nahiyələrində gizlənərək özlərini Günəş şüasından qoruyur lar. Xəstəliyin epizootologiyasm da heyvanın köklük dərəcəsinin də xüsusi əhəmiyyəti vardır. Belə ki, arıq heyvanların patologiyaya uğram ış dori toxum asında sağalm a ləng gedir və gənələrin inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır. Belə halda xəstəlik uzun müddət davam edir vo geniş yayılır. Xəstəlik ilin
mövsümündən, orqanizmin ümumi rezistentliyi və yoluxm anın intensivliyindən asılı olaraq ili, yarımiti vo xroniki form alarda davam edir. Xəstəliyin ilk əlaməti əvvəlcə oma, sonra ardıcıl olaraq bel, cidovluq vo kürək, daha doğrusu, tük örtüyü sıx olan nahiyələrdə biruzə verir. Həmin nahiyələrdə əvvəlcə qaşınma müşahidə edilir. D əridə iltihablı qabarıqların əmələ gəlməsi, onların partlayaraq q artm aq lara çevrilməsi yunun kütləvi surətdə tökülməsinə səbəb olur. Y arım iti form ada qeyd edilən klinik əlamətlər tədricən inkişaf edir. Xəstəliyin xroniki gedişi zamanı zəif qaşınm a müşahidə edilir, dəridə hiperem iya, kiçik pustula və qartm aqlar görünür, dəri azca qalınlaşır. Törədici atların yalının altında, belində, onsəsində və quyruq əsasında, qaram alın buynuzunun dibində, boynunun üst hissəsində, quyruğunun ucunda, dovşanların qulaqlarında parazitlik edir və həmin nahiyələrdə patologiya törədirlər. Akcıroz (qaşınan qoturluq)- at, qaram al, dəvə, şimal maralı, donuz və qoyunların xroniki invazion xəstəliklərindən olub, Acarus cinsinin müxtəlif yarım növləri tərəfindən törədilir. A tlarda - Acarus siro var egui, q aram ald a- A .siro var bovıs, dəvələrdə A .siro var dromedarii, keçilərdə -- A .siro var carpae, şimal m arallarında - A.siro var ovis, itlərdə - A .siro var canis, dovşanlarda - A.siro var cuniculi gənələri parazitlik edirlər. Bütün başqa gənələr kimi akaruslar da yumurta 358
qoym aqla çoxalırlar. O nlar yum urtalarını epidermis təbəqələri arasına qoyurlar. 10 günədək yum urtadan 3 cüt ətrafı olan sürfələr çıxır. Həmin sürfələr 3-5 gün ərzində m etam orfoza uğrayıb protonim faya (birinci nımfaya), protonim fa isə 2-3 gün ərzində telenim faya (ikinci nimfaya) çevrilir. N imfa yetkin gənələrdən üzərindəki cod tüklərin az olması ilə fərqlənir. Telenimfa öz həyat fəaliyyətini davam etdirərək 2-4 gündən sonra im aqoya çevrilir. Ümumiyyətlə, akarus cinsinə m ənsub gənələr öz inkişaflarını 15-20 günə tam am layırlar. O rqanizm də 40-50 günə qədər parazitlik edən gənələr həmin müddət ərzində 40-50 ədəd yum urta qoya bilirlər. Xəstəlik sağlam heyvanlar xəstələrlə təm asda olduqda və ya xidmət əşyaları vasitəsilə keçə bilir. A karoz payız-qış aylarında daha geniş yayılır. Çünki payız və qışda heyvanların bədəninin az tüklü yerlərində akarus gənələrinin inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaranır.
P soroptidae fasiləsinin chorioptes cinsinə aid olan gənələr tərəfindən törədilir. Xəstəliyi atlarda-ch. equi, qaram alda-ch.bovis, qoyunlarda-ch.ovis və dovşanlarda-ch.cuniculi gənələrı törədir. Dəriycyən qoturluğa çox az hallarda təsadüf edilir. Xəstəlik zəif gedişli olması və tez sağalması ilə səciyyələnir, bilavasitə təmas və xidmət əşyaları vasitəsi ilə yayılır. Qışda nəmliyi yüksək olan binalarda geniş epizootoloji vəziyyət yaranır və bu zam an ən çox atlar yoluxurlar. Prosesin həmişə heyvanın ətraflarında (keçilər müstəsna olm aqla) getməsinə əsasən bu xəstəliyə ətrafların qoturluğu və yaxud qoturluq pıçılğanı adı verilmişdir.
-
(Sarcoptidac) mikroskopik növlər olub, gənələrin kiçik bir qrupunu təşkil edir. Onlar məməlilərin və insanın dəri epidermisi qatlarında parazitlik edir. Əsasən ev və vəhşi heyvan ların (at. keçi, qoyun, dəvə, pişik, it, canavar, tülkü və s.), habelə
insanın dərisində parazitlik edirlər. Qoturluq gənəsi dəri epidermisinin buynuz qatı ilə Malpigi qatı arasında özünə məskən salır və aradakı •hüceyrələrlə qidalanır. F.rkək gənələr yetkin dişiləri deyil, axırıncı nimfanı mayalandırır. Dişinin dəridə özünə yol açması, adətən, axşam lar baş verir. 359
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|