Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

ki,  həmin  cinslərin  tripanosomoza  qarşı  genetik  davamlılığı  yalnız  təbii 

seçmə  nəticəsində  yaranmışdır.  Sarı  rəngli  ndama  qaramalları  boz,  qara  və 

qırmızı  -a la   rənglilərə  nisbətən  tripanosomoza  qarşı  daha  davamlıdır. 

Bunun  əsas  səbəbi  həmin  cinsli  qaram alların  qanında  tripanosomoza  qarşı 

antıtellərin  səviyyəsinin  yüksək  olması,  onların  uzun  müddətli  sintezi  və 

periferik  qanm   parazitdən  sürətlə  azad  olunmasıdır.  M .M urrau  (1981)  çox 

maraqlı  bir  təcrübə  apararaq  10  baş  zebunu  10  baş  inəklə  birlikdə 

tripanosomun  keçirici  amilləri  ilə  süni  yoluxdurulmuş  otlaqda  yemləmişdir. 

Nəticədə  10  baş  zebunun  hamısı  keçirici  amillərin  hücumundan  107  gün 

sonra  ölmüş,  lakin  ndama  cinsli  inəklərdən  yalnız  3  başı  yoluxmadan  370 

gün  sonra  xəstəlikdən  tələf  olmuşdur.  Bu  təcrübə  ndam a  cinsli  qaramalın 

başqa  cinslərlə  müqayisədə  xüsusi  genetik  davamlılığa  malik  olduğunu  bir 

daha  təsdiqləyir.  Tripanosom oza  qarşı  davamlılığa  həmçinin  mühit 

şəaritinin,  heyvanların  cinsiyyəti,  yaşı,  tripanosom  ştammlarınm virulentliyi 

və  s.  amillərin  çox  böyük  təsiri  vardır.  Ndama  cinsli  qaram alın zebu  ilə çar- 

pazlaşmasmdan  alman  hibridlər  öz  valideynləri  arasında  davamlılığa  görə 

orta mövqe  tutur.

Babezioz

  -   iri  buynuzlu  heyvanların  gənələr  tərəfindən  keçirilən, 

Babeziya  növünə  mənsub  ibtidailər  tərəfindən  törənən  invazion  xəstəliyi 

olub,  isitmə,  anemiya,  sarılıq,  hemoqlobinuriya  ilə  müşayət  olunur.  Bos 

taurus  cinsli  iri  buynuzlu  heyvanlara  nisbətən  Bos  indikus  cinsi  babezioza 

daha  çox  davamlıdır.  Belə  ki,  eyni  saxlama  və yemləmə  şəraitində  olan  afri- 

kander cinsli  qaramallar  arasında  babeziozla  yoluxma  33%,  simmental  cinsi 

arasında  isə  -   60%  təşkil  etmişdir.  Ekperimental  olaraq  yoluxdurulmuş 

təmizqanlı  afrikander  cinsli  qaram al  və  zebular  baberiozla  nəzərə  çarp­

mayan,  britaniya  qaramalları  isə  xarakterik  kliniki  əlamətlərlə  xəstələnir. 

Ətlik  istiqamətli  braman  cinsli  qaram allar  və  onların  hibridləri  babezioz 

törədicisinə və onu keçirən gənələrə qarşı çox böyük davamlılığa malikdir.

Anaplazmoz  -

  iri  buynuzlu  heyvanların  protozoa  təbiətli  olmayan  və 

rikketsiyalara  daha  yaxın  olan  Anaplazma  marginalı  tərəfindən  törədilən 

yoluxucu  xəstəlik  olub,  anemiya  və  arıqlama  ilə  səciyyələnir.  Ndama,  bra­

man  qaram alları  anaplazmoza  qarşı  genetik  olaraq  yüksək  davamlılığa  m a­

likdir.  Hereford  cinsli  qaram al  populyasiyalannda  anaplazmozla  yoluxma 

61,9% təşkil  edir.

Koksidioz  (eymerioz)

  -  insan,  quşlar və dovşanların Coccidiya  dəstəsinə 

aid  olan  parazit  ibtidailər  tərəfindən  törədilən  invazion  xəstəliyidir.  Xəstəlik 

quşçuluq  və  dovşançılıq  təsərrüfatlarına  olduqca  böyük  zərər  verir.  Toyuq­

ların  eymeriozu  əsasən  10-80  günlük  cücələr  arasında  müşahidə  olunaraq 

ümumi  ölgünlük,  iştahanın  itməsi  və  arıqlama  (kaxeksiya)  ilə  xarakterlənir 

və  onlarda  bu  xəstəliyə  qarşı  cinslərarası  davamlılıq  fərqi  mövcuddur.  Ro- 

dayland  cinsli  cücələr  leqqorn  və  ağ  susseks  cinsinə  nisbətən  koksidioza 

qarşı  daha  çox  davamlıdır.  T.Jeffers  və  b.  (1969)  bəzi  xətlərə  mənsub  olan 

cücələr  arasında  cinslərarası  irsi  davamlılığın  olmasını  müəyyən  etmək üçün 

eksperimental  olaraq  E.Tenella  oosistaları  ilə  süni  yolla  cücələri  yolux­

durmuş və inokulyasiyadan  10  gün  sonra  aşağıdakı nəticələn  almışdır:

356

---

Xətt

Cücələrin sayı

Cücələrin yaşama %-i

A

34

78,0 +  6,6

В

385

72,4 ±  2,7

L

637

26,5  ±  6,6

M

185

20,4 ± 4,9

Eymerioza  qarşı  davamlı  və  həssas  olana  valideynlərin  çarpazlaşma- 

smdan  alman  hibridlərin  irsi  davamlılığı  onların  arasında  keçid  təşkil  edir. 

Qoyunların  eymerioza  qarşı  davamlılığı  tam  dominantlıq  göstərməyən  gen­

lər  çoxluğu  tərəfindən  yaranır  və  xəstəliyə  qarşı  davamlılığın  növbələşmə 

əmsalı 0,28  təşkil  edir.

lirəyin  sulu  şişi  -

  iri  buynuzlu  heyvanların  gənələr  tərəfindən  keçirilən 

rikketsiyalarm  törətdiyi  yoluxucu  xəstəlikdir.  Bu  xəstəliyə  qarşı  ayrı-ayrı 

cinslərin  genetik  davamlılığı  Bosma  (19810)  tərəfindən  daha  ətraflı  öyrə­

nilərək  müəyyən  edilmişdir  ki,  afrikander  cinsli  qaramal  başqa  cinslərə 

nisbətən  xəstəliyə  çox  davamlıdır.  Afrikander cinsinin  təmiz  cinsli  buzovları 

arasmda  ölüm  faizi  ətlik  ingilis  təmizcinsli  buzovlara  nisbətən  10  dəfə  az 

olur.

1 0 .7 .  G ə n ə lə rə   q a r ş ı  g e n e tik   d a v a m lılıq   və   h ə s s a s lıq

Y o l u x u c u   x ə s t ə l i k l ə r i n   e p i z o o t i k   z ə n c i r i n i n   y a r a n m a s ı n d a   v ə   o n l a r ı n  

baş 

v e r m ə s i n d ə   k e ç i r i c i   a m i l l ə r d ə n   b i r i   o l a n   p a r a z i t   g ə n ə l ə r ı n   ç o x   b ö y ü k   r o l u  

v a r d ı r .  

O n l a r  

p r o t o z o a ,  

v i r u s ,  

b a k t c r i y a  

v ə  

g ö b ə l ə k l ə r i n  

t ö r ə t d i y i  

x ə s ­

t ə l i k l ə r i n   y a y ı l m a s ı   v ə   a r e a l ı n ı n   g e n i ş l ə n m ə s i   ü ç ü n   m ü h ü m   z ə m i n   y a r a d ı r .

Gənələr  dəstəsi  -   (Acari)

- h ö r ü m ç ə k k i m i l ə r i n  

ç o x   k i ç i k  

n ü m a y ə n d ə s i  

o l u b ,   b ə d ə n i   0 , 1 - 0 , 1 5   m m - d i r .   O n l a r   1 0 0 0 0 - ə   q ə d ə r   n ö v ü   ə h a t ə   e d i r .   B i r   q r u p  

b i t k i l ə r d ə ,   h e y v a n l a r d a   p a r a z i t l i k   e t d i y i   k i m i ,   d i g ə r   q r u p u   i n s a n d a   m ü x t ə l i f  

• t r a n s m i s s i v  

x ə s t ə l i k l ə r i n  

k e ç i r i c i s i d i r .  

G ə n ə l ə r d o  

b ə d ə n i n  

b u ğ u m l a r a  

b ö l ü n m ə s i   m ü x t ə l i f   c ü r d ü r .   P r i m i t i v   n ö v l ə r d ə   q a r ı n c ı q   7   b u ğ u m l u   o l d u ğ u  

h a l d a ,   a l i   f o r m a l a r d a   b a ş - d ö ş   v ə   q a r ı n c ı q   t a m a m i l ə   b i r l ə ş m i ş d i r .  

P a r a z i t  

n ö v l ə r d ə   x c l i s e r l ə r   v ə   p e d i p a l p l a r   b i r l ə ş ə r ə k ,   b a t ı r ı c ı   v ə   s o r u c u   a ğ ı z   a p a r a t ı  

ə m ə l ə  

k ə l i r i r .  

Y e t k i n  

f o r m a l a r d a  

4  

c ü t  

g ə z i c i  

ə t r a f  

v a r d ı r .  

İ n s a n  

v ə  

h e y v a n l a r d a   g ə n ə l ə r   t ə r ə f i n d ə n   t ö r ə d i l ə n   ə n   t ə h l ü k ə l i   x ə s t ə l i k   q o t u r l u q d u r  

( 5 6 , 5 7 , 5 8 ) .   Q o t u r l u q   x ə s t ə l i k l ə r i n ə   p s o r o p t o z ,   a k a r o z  

v ə  

x o r i o p t o z   a i d d i r .

Psoroptoz  -dərisəthi  qoturluq

  qoyun,  at.  qaram al  və  dovşanlarda 

Psoroptidae  fasiləsi  və  Psoroptez  cinsindən  olan  gənələrin  törətdiyi 

xroniki  xəstəlikdir.  Q oturluğun  bu  form asının  hər  bir  heyvan  növü  üçün 

özünəməxsus  törədicisi  vardır.  Xəstəliyi  qoyunlarda  P.  communis  ovis. 

qaram alda  P.  com m unis  bovis,  atlard a  P.  com munis  equı,  dovşanlarda

P.  com munis  cuniculi  gənəsi  törədir.  Dərisəthi  q oturluq  qoyunçuluqda, 

xüsusən  zərifyunlu  qoyunçuluqda  xeyli  yun  itkisinə,  başqa  heyvanlarda 

isə  m əhsuldarlığın  azalm asına  səbəb  olur.  P soroptes  cinsinə  m ənsub

357

---