ki, həmin cinslərin tripanosomoza qarşı genetik davamlılığı yalnız təbii
seçmə nəticəsində yaranmışdır. Sarı rəngli ndama qaramalları boz, qara və
qırmızı -a la rənglilərə nisbətən tripanosomoza qarşı daha davamlıdır.
Bunun əsas səbəbi həmin cinsli qaram alların qanında tripanosomoza qarşı
antıtellərin səviyyəsinin yüksək olması, onların uzun müddətli sintezi və
periferik qanm parazitdən sürətlə azad olunmasıdır. M .M urrau (1981) çox
maraqlı bir təcrübə apararaq 10 baş zebunu 10 baş inəklə birlikdə
tripanosomun keçirici amilləri ilə süni yoluxdurulmuş otlaqda yemləmişdir.
Nəticədə 10 baş zebunun hamısı keçirici amillərin hücumundan 107 gün
sonra ölmüş, lakin ndama cinsli inəklərdən yalnız 3 başı yoluxmadan 370
gün sonra xəstəlikdən tələf olmuşdur. Bu təcrübə ndam a cinsli qaramalın
başqa cinslərlə müqayisədə xüsusi genetik davamlılığa malik olduğunu bir
daha təsdiqləyir. Tripanosom oza qarşı davamlılığa həmçinin mühit
şəaritinin, heyvanların cinsiyyəti, yaşı, tripanosom ştammlarınm virulentliyi
və s. amillərin çox böyük təsiri vardır. Ndama cinsli qaram alın zebu ilə çar-
pazlaşmasmdan alman hibridlər öz valideynləri arasında davamlılığa görə
orta mövqe tutur.
Babezioz
- iri buynuzlu heyvanların gənələr tərəfindən keçirilən,
Babeziya növünə mənsub ibtidailər tərəfindən törənən invazion xəstəliyi
olub, isitmə, anemiya, sarılıq, hemoqlobinuriya ilə müşayət olunur. Bos
taurus cinsli iri buynuzlu heyvanlara nisbətən Bos indikus cinsi babezioza
daha çox davamlıdır. Belə ki, eyni saxlama və yemləmə şəraitində olan afri-
kander cinsli qaramallar arasında babeziozla yoluxma 33%, simmental cinsi
arasında isə - 60% təşkil etmişdir. Ekperimental olaraq yoluxdurulmuş
təmizqanlı afrikander cinsli qaram al və zebular baberiozla nəzərə çarp
mayan, britaniya qaramalları isə xarakterik kliniki əlamətlərlə xəstələnir.
Ətlik istiqamətli braman cinsli qaram allar və onların hibridləri babezioz
törədicisinə və onu keçirən gənələrə qarşı çox böyük davamlılığa malikdir.
Anaplazmoz -
iri buynuzlu heyvanların protozoa təbiətli olmayan və
rikketsiyalara daha yaxın olan Anaplazma marginalı tərəfindən törədilən
yoluxucu xəstəlik olub, anemiya və arıqlama ilə səciyyələnir. Ndama, bra
man qaram alları anaplazmoza qarşı genetik olaraq yüksək davamlılığa m a
likdir. Hereford cinsli qaram al populyasiyalannda anaplazmozla yoluxma
61,9% təşkil edir.
Koksidioz (eymerioz)
- insan, quşlar və dovşanların Coccidiya dəstəsinə
aid olan parazit ibtidailər tərəfindən törədilən invazion xəstəliyidir. Xəstəlik
quşçuluq və dovşançılıq təsərrüfatlarına olduqca böyük zərər verir. Toyuq
ların eymeriozu əsasən 10-80 günlük cücələr arasında müşahidə olunaraq
ümumi ölgünlük, iştahanın itməsi və arıqlama (kaxeksiya) ilə xarakterlənir
və onlarda bu xəstəliyə qarşı cinslərarası davamlılıq fərqi mövcuddur. Ro-
dayland cinsli cücələr leqqorn və ağ susseks cinsinə nisbətən koksidioza
qarşı daha çox davamlıdır. T.Jeffers və b. (1969) bəzi xətlərə mənsub olan
cücələr arasında cinslərarası irsi davamlılığın olmasını müəyyən etmək üçün
eksperimental olaraq E.Tenella oosistaları ilə süni yolla cücələri yolux
durmuş və inokulyasiyadan 10 gün sonra aşağıdakı nəticələn almışdır:
356
Xətt
Cücələrin sayı
Cücələrin yaşama %-i
A
34
78,0 + 6,6
В
385
72,4 ± 2,7
L
637
26,5 ± 6,6
M
185
20,4 ± 4,9
Eymerioza qarşı davamlı və həssas olana valideynlərin çarpazlaşma-
smdan alman hibridlərin irsi davamlılığı onların arasında keçid təşkil edir.
Qoyunların eymerioza qarşı davamlılığı tam dominantlıq göstərməyən gen
lər çoxluğu tərəfindən yaranır və xəstəliyə qarşı davamlılığın növbələşmə
əmsalı 0,28 təşkil edir.
lirəyin sulu şişi -
iri buynuzlu heyvanların gənələr tərəfindən keçirilən
rikketsiyalarm törətdiyi yoluxucu xəstəlikdir. Bu xəstəliyə qarşı ayrı-ayrı
cinslərin genetik davamlılığı Bosma (19810) tərəfindən daha ətraflı öyrə
nilərək müəyyən edilmişdir ki, afrikander cinsli qaramal başqa cinslərə
nisbətən xəstəliyə çox davamlıdır. Afrikander cinsinin təmiz cinsli buzovları
arasmda ölüm faizi ətlik ingilis təmizcinsli buzovlara nisbətən 10 dəfə az
olur.
1 0 .7 . G ə n ə lə rə q a r ş ı g e n e tik d a v a m lılıq və h ə s s a s lıq
Y o l u x u c u x ə s t ə l i k l ə r i n e p i z o o t i k z ə n c i r i n i n y a r a n m a s ı n d a v ə o n l a r ı n
baş
v e r m ə s i n d ə k e ç i r i c i a m i l l ə r d ə n b i r i o l a n p a r a z i t g ə n ə l ə r ı n ç o x b ö y ü k r o l u
v a r d ı r .
O n l a r
p r o t o z o a ,
v i r u s ,
b a k t c r i y a
v ə
g ö b ə l ə k l ə r i n
t ö r ə t d i y i
x ə s
t ə l i k l ə r i n y a y ı l m a s ı v ə a r e a l ı n ı n g e n i ş l ə n m ə s i ü ç ü n m ü h ü m z ə m i n y a r a d ı r .
Gənələr dəstəsi - (Acari)
- h ö r ü m ç ə k k i m i l ə r i n
ç o x k i ç i k
n ü m a y ə n d ə s i
o l u b , b ə d ə n i 0 , 1 - 0 , 1 5 m m - d i r . O n l a r 1 0 0 0 0 - ə q ə d ə r n ö v ü ə h a t ə e d i r . B i r q r u p
b i t k i l ə r d ə , h e y v a n l a r d a p a r a z i t l i k e t d i y i k i m i , d i g ə r q r u p u i n s a n d a m ü x t ə l i f
• t r a n s m i s s i v
x ə s t ə l i k l ə r i n
k e ç i r i c i s i d i r .
G ə n ə l ə r d o
b ə d ə n i n
b u ğ u m l a r a
b ö l ü n m ə s i m ü x t ə l i f c ü r d ü r . P r i m i t i v n ö v l ə r d ə q a r ı n c ı q 7 b u ğ u m l u o l d u ğ u
h a l d a , a l i f o r m a l a r d a b a ş - d ö ş v ə q a r ı n c ı q t a m a m i l ə b i r l ə ş m i ş d i r .
P a r a z i t
n ö v l ə r d ə x c l i s e r l ə r v ə p e d i p a l p l a r b i r l ə ş ə r ə k , b a t ı r ı c ı v ə s o r u c u a ğ ı z a p a r a t ı
ə m ə l ə
k ə l i r i r .
Y e t k i n
f o r m a l a r d a
4
c ü t
g ə z i c i
ə t r a f
v a r d ı r .
İ n s a n
v ə
h e y v a n l a r d a g ə n ə l ə r t ə r ə f i n d ə n t ö r ə d i l ə n ə n t ə h l ü k ə l i x ə s t ə l i k q o t u r l u q d u r
( 5 6 , 5 7 , 5 8 ) . Q o t u r l u q x ə s t ə l i k l ə r i n ə p s o r o p t o z , a k a r o z
v ə
x o r i o p t o z a i d d i r .
Psoroptoz -dərisəthi qoturluq
qoyun, at. qaram al və dovşanlarda
Psoroptidae fasiləsi və Psoroptez cinsindən olan gənələrin törətdiyi
xroniki xəstəlikdir. Q oturluğun bu form asının hər bir heyvan növü üçün
özünəməxsus törədicisi vardır. Xəstəliyi qoyunlarda P. communis ovis.
qaram alda P. com m unis bovis, atlard a P. com munis equı, dovşanlarda
P. com munis cuniculi gənəsi törədir. Dərisəthi q oturluq qoyunçuluqda,
xüsusən zərifyunlu qoyunçuluqda xeyli yun itkisinə, başqa heyvanlarda
isə m əhsuldarlığın azalm asına səbəb olur. P soroptes cinsinə m ənsub
357