Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan və heyvanların əsa s helm irozları və on ların törədiciləri Helmintozlar
- Trematodozlar
ruğunu. tükbaş qurdu, onikibarmaq bağırsağın əyribaş qurdunu və s. misal göstərmək olar. Geohelmintlər əsas sahibdə cinsiyyət yetişkənliyinə çatdıq dan sonra yumurta qoyur. Y um urtalar kalla xarici mühitə düşür, xarici mü hit şəraitindən (temperatur, işıq rütubət və s.) asılı olaraq müəyyən müddətdən sonra invazion hala keçir və insan və heyvanları yoluxdurur. Müxtəlif helmintozların törədiciləri insana və heyvana əsasən iki yolla: ağız və dəri (peroral və perkutan) vasitəsilə keçir Sorucular sinfindən olan pişik sorucusu, ağciyər sorucusu, lentşəkilli qurdlar sinfindən olan donuz və öküz soliteri, enli lent qurdu, alveokokk, exinokokk, kiçik lent qurdu, habelə nematodlar sinfinə daxil olan insan askaridi, uşaq bizquyruğu və s. peroral helmintozlar hesab edilir. İkinci qrup helmintozlar isə sudan, torpaqdan, bitkilərdən və müxtəlif keçirici həşərat vasitəsilə yoluxur və
adlanır. Bu zaman müxtəlif helmintlərin sürfələri aktiv surətdə dəriyə daxil olur. Perkutan helmintlərə şistosomozlar, bilqarsioz, ankilosto- moz,
strongiloidoz, filyarioz və s.
aiddir. Helmintologiyada helmintoantroponoz və helmintozoonoz-terminhnni bir-birindən ayırd etmək lazımdır.
- helmintozlann törədiciləri təbiətdə öz inkişafım insansız başa vura bilmir. Buna misal olaraq şistosomozu, teniozları, heminolepidozu, onxoserkozu, vuxereriozu, trixosefaliozu, ankilostomiozu, stronkiloidozu və b. göstərmək olar. İnsanda və heyvanlarda parazitlik edə bilən və inkişafında insanın olması hökmən vacib olmayan parazit qurdlar epidemioloji zəncirdə zoonozlar adlanır. O nlara yapon şistosomozu, opistorxoz, paraqonimoz, fassiolyoz, alveokokkoz, exinokokkoz, difillobotrioz, drakunkulyoz, trixinelyoz göstərmək olar. Hazırda insan və heyvan populyasiyasmda 31 növ hclmintoz çox yayılmışdır
X ə stəliy in törəd iciləri Ş isto s o m o z la r O p is to rx o z F a ss io ly o z M e ta q o n im o z P a ra q o n im o z
S c h isto so m a m a n s o n i, Sch. h a e m o to b iu m , Sch. J a p o n ic u n ı O p isto rc h is felineus F assio la h e p a tic a , E. g igantic M e ta g o n im u s y o k o g a v a i P a ra g o n im u s v c slcrm an i il . Sestodozlar: T e n ia rin x o z T e r io z E x in o k o k k o z G im n o le p id o z D ifillo b o trio z Ш . Nematodozlar: T a e n ia rh y n c h u s s a g in a tu s T a e n ia so liu m E ch in o co c c u s g ra n u lo s u s. H y m e n o le p is n a n a D ip h illo b o th riu m latu m . V u x ererio z V u ch ereria b a n c ro fti 349
B ru k io z B ru g ia m a la y i L o a — loa L o a o z G n c h o c e rc a v o lv u lu s O n x o s e rk o z M a n s o n e lla o z z a rd ı M a n s o n e llo z D ip e th a lo n e m a p e rs ta n s D ip e ta lo n e m a to z D ra c u n c u lu s m ed in en sis D r a k u n k u lo z G n a x h o s to m a sp m ig eru m Q n a to s to m o z A n k y lo s to m a d u o d e n a le , A n k ilo s to m id o z N e c a to r a m e ric a n u s T r ix o s tro n k ilid o z A scaris lu m b ric o id e s . A s k a rid o z T o c s o c a ra canis, T . m u stax A n iz a k in o z T ric b o c e p h a lu s tric h ic e ru s T rix o s e fa ly o z A n g io stro n g y lo s c o n to n e n u s A n k io s tro n k ilid o z S tro n g y lo id e s stereo ralis S tr o n k ilo id o z E n te ro b iu s v en n icu laris E n te ro b io z T ric b in e lla sp iralis Yuxarıdakı cədvəldə adları çəkilən parazit qurdların törətdikləri xəstə liklərin bəziləri tropik və subtropik qurşaqlarda (şistosomozlar, opistorxoz, vuxererioz, brukioz, onxoserkoz, loaoz, mansonellyoz, dipetalonematoz, qnatostomoz, angıostroııgilidoz), digərləri isə tropik və subtropik zonalarla yanaşı, başqa iqlim zonalarında da yayılmışlar. Tropik və subtropik 'zonalarda təsadüf edilən helmintozlar həm maddi və həm də ictimai itkiyə səbəb olur. Ümumi hesablamalara görə. Yer kürəsində 450 mln. Ankilosto- midozla, 240 mln. filariozla, 200 mln. insanın şistosomozla yoluxması qeydə alınmışdır. Askaridoz isə insanda, heyvan və quşlarda ən çox təsadüf edilən xəstəlikdir. H ər bir parazit qurd lokalizasiyasına görə spesifik xarakterli olur. Parazit qurdlar bağırsaq sistemində, venalarda, limfa damarlarında, qaraciyərdə, öd kisəsində, mədəaltı vəzidə, dərialtı toxumada, exinkokokkun sürfəsi isə müxtəlif orqanların toxumalarında (ən çox isə ağciyər və qaraciyərdə) parazitlik edir. Parazit qurdlar fərdi inkişaf zamanı miqrasiya etdiklərindən, əksər orqan və toxum alarda parazitlik etmək imkanına malik olur. Məsələn, cinsiyyət yetişkənliyino çatmış trixinella bağırsaqda, sürfələri isə eninə zolaqlı əzələlərdə olur. Askarid və onikibarmaq bağırsağın əyribaş qurdu öz miqrasiyası zamanı mürəkkəb yol keçərək çinsiyyət yetişkənliyinə çatır. Helmintlər parazitlik etdiyi sahib orqanizmdə müxtəlif xəstəliklər, o cümlədən allergiya reaksiyaları törədir, onların metabolizminin son məhsul ları təsirindən yaranan intoksikasiya, orqan və toxumaların mexaniki zədə- lənməsinə və s. səbəb olur. Hclmintozların təsir səviyyəsi əsasən üç mər hələdə
və
xroniki halda olur. Müxtəlif helmintozlann kəskin mərhələsi parazitin sürfəsinin qan-dam ar sistemində miqrasiya ilə əlaqədar olaraq baş vermiş allergiya xarakterli əlamətlərdə özunu göstərir. Helmintin orqanizmdə lent mərhələsində xəstəliyin üzə çıxması parazitin cinsiyyət yetkinliyinə çatmaması ilə izah edilir. Xroniki mərhələ isə parazitin bütün inkişaf mərhələlərinin sahibdə getməsi ilə əlaqədardır.
- xarakterik xüsusiyyətləri aşağı dakılardır: 1-yastı qurdlar tipinə daxıl olan nümayəndələr ikitərəfli (bi- 350
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|