Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10.4. Parazitizmin bioloji və genetik aspektləri
daha davamlıdır. E.Əliyevin məlumatına əsasən (1978) Azərbaycanın brusellyoza görə qeyri-sağlam olan qoyunçuluq təsərrüfatlarında qarabağ və sovet merinosu cinslərinə nisbətən qırmızı samux cinsli qoyunlar bu xəstəliyə çox rezistentlik göstərir. İri buynuzlu heyvavnlarda brusellyoza qarşı davamlılığın növbələşmə əmsalı 0,194 ±0,03, konkordantlıq isə əkizlərdə 64% təşkil edir. İri buynuzlu heyvanlarda, o cümlədən Azərbaycanda yetişdirilən cinslərdə brusellyoza davamlılıq poliqon növbələşmə nəticəsində yaranır. Cavan qaram allar yaşlılara nisbətən brusellyoza xeyli davamlı olur. B. abortus balaətrafı pərdənin
malik olan toxumalarının m akrofaq və epiteli hüceyrələrində çox sürətlə çoxalıb inkişaf edirlər. M əhz bu göstəriciyə əsasən heyvanların B. abortusa həssaslığı təyin olunur. Sübut edilmişdir ki, Brusellalar üçün karbon və enerjinin əsas mənbəi məhz eritrin hesab olunur. Brusellyoza həssas olan bütün heyvanların balaətrafı pərdələrinin m akrofaq və epiteli hüceyrələrində eritrin olduğu halda, xəstəliyə davamlı cinslərin ətənəsində həmin maddə müşahidə edilmir.
- insan və heyvanların təbii ocaqlı infeksion xəstəliyi olub, heyvanlarda isitmə, anemiya, ikteriya (sarılıq), hemoqlobinuriya (qanlı sidik ifrazı), balasalma və dəridə nekroz ocaqlarının əmələ gəlməsi (iri buynuzlu heyvanlarda) ilə xarakterlənir. Xəstəlik Spirochaetaceae ailəsinə mənsub olan Leptospira («leptos»*kiçik, «speira»- spiral) tərəfindən törənir. Leptospiranın 2 növü-parazit (L.interroqans) və saprofit (L.biflexa) və çoxlu sayda seroloji variantı vardır. Hər bir serovariantm isə müxtəlif tipli ştam mlan mövcuddur. Onlar bir-biri ilə antigenliyinə görə olduqca identikdirlər. Antigenliyinə görə hazırda patogen leptospirlərin 19 seroqrupa bölünən 168 seroloji variantı aynd edilir. MDB ölkələri məkanında heyvanlardan onların 7 seroloji qrupu ayrılmışdır. Leptospiroza əsasən iri buynuzlu heyvanlar və donuzlar həssasdırlar. Camışlar, atlar, qoyunlar, keçilər, itlər, pişiklər, vəhşi ətyeyənlər, ev və vəhşi • quşlar, gəmiricilər, həşəratyeyənlər, kisəlilər və s. də həssasdırlar. Xəstəliyə cavanlar daha həssas olmaqla onu çox ağır keçirirlər. Heyvanlar əsasən ağız və burun boşluğunun selikli qişası, zədələnmiş dəri və cinsiyyət yolu ilə yoluxur. Heyvanların leptospirozla yoluxmasında onların növ və cins tərkibi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Leptospiroza müsbət reaksiya verən iri ağ donuz cinslərində mənfi reaksiya verənlərə nisbətən T f AA+AmAA və TfAB+AmAA fenotipləri çox böyük, TfAA+AmBB və TfBB+AmAB fenotipləri isə, əksinə olduqca az üstünlüyə malikdir. Müəyyən edilmişdir ki, AB hemoqlobin tipi olan qoyunlar, A və B tipi olan qoyunlara nisbətən leptospiroza olduqca davamlıdır, Leptospiralara heyvanların növ, cins, xətt və populyasiya fərdlərinin həssaslığı olduqca spesffikdir. Belə ki, iri buynuzlu heyvanlarda leptospirozun əsas törədicisi-L.hebdomadis, L.pomona, L.qrip- potiphoza və Ltarassovi, xırdabuynuzlularda-L.qrippotiphoza, L.pomona və L.tarassovi, donuzlarda isə-L.pomona və L.tarassovi saylın. Xəstəliyin əsas infeksiya mənbəi və rezervuan xəstə kənd təsərrüfatı və vəhşi heyvanlar (xüsusilə subklinik xəstələr və leptospiradaşıyıcılar), epizootoloji və epidemioloji 343 cəhətdən isə ən birinci dərəcəli və təhlükəli gəmiricilərdir. Gəmiricilər sidiyi ilə leptosiralan ətraf mühitə, xüsusilə otlaqlara, su və yem ehtiyatlarına, heyvandarlıq binalarına ifraz edərək onları yoluxdurur. Onların özü genetik olaraq leptospiralara qeyri-həssasdır, yoluxmur, lakin qorxulu rezervuar rolu oynayır. Leptospiradaşıyan heyvanlar da fekali, sidik, süd, sperm a, ağız-burun axıntısı və s. ilə törədicisini ətraf mühitə yayaraq epizootöloji və epidemioloji təhlükə yaradırlar. Leptospiroza görə qeyri-sağlam iri və xırda buynuzlu heyvandarlıq təsərrüfatlarında leptospiradaşıyıcılar 14-20%, donuzlar arasında isə -30-80% təşkil edir. Leptospiradaşıyıcılığın müddəti iri buynuzlu heyvanlarda -6 ay, xırda buynuzlularda-9 ay, donuzlarda-2 il, itlərdə-3 il, pişiklərdə-119 gün, tülkülərdə-514 gün təşkil edir, gəmiricilər isə daimi və əbədi daşıyıcı sayılır. 10.4. Parazitizmin bioloji və genetik aspektləri Parazitizm hadisəsi müxtəlif növlərdən olan iki orqanizm arasmda elə münasibət formasıdır ki, bunlardan biri, yəni «parazit» digərindən qida mənbəyi və yaşayış mühiti kimi istifadə edir. Bioloji həyat tərzindən asılı olaraq parazitlər müvəqqəti və daimi olmaqla iki qrupa bölünürlər. Ektopa- razitlər (gögöyünlər, milçəklər, taxtabitilər, gənələr və s.) sahib orqanizminin səthində müvəqqəti yaşayaraq ondan yalnız qida mənbəyi kimi istifadə edir lər. Daxili orqanlarda, qan-dam ar sistemində, toxumalarda, hüceyrələrdə parazitlik edən endoparazittlər (qan parazitləri, helmintlər, dəri mozalanının sürfələri və s.) sahib orqanizmində uzun müddət yaşayırlar, tnvazion xəstə liklərin əmələ gəlməsi üçün müvafiq şərait, hər şeydən əvvəl canlıların in- vaziyaya həssaslığı olmalıdır. Məsələn, atlarda və qaram alda parazitlik edən piroplazmalar (təkhüceyrəli qan parazitləri) morfoloji cəhətdən bir-birinə oxşayırlar. Lakin atlarda parazitlik edən piroplazma qaramalı, qaramalda parazitlik edən piroplazma isə atlan yoluxdura bilmir. Deməli, hər heyvan növündə xəstəliyi spesifik parazitlər törədir. Heyvanların qurd xəstəliyinə (helmintoza) qarşı davamlılığı barədə aşağıdakıları bilmək və nəzərə almaq lazımdır. Bioloqlar və genetiklər belə ümumi nəticəyə gəlmişlər ki, parazitizmin bioloji əsasmı genetik ünsürlər təşkil edir. Çünki hər bir parazit və helimint öz spesifik genetik parametrləri ilə xarakterlənir. Heyvanların qurdlarla yoluxmasına növ, yaş və köklük dərəcəsinin, ilk dəfə və təkrar yoluxmanın böyük təsiri vardır. Cavan heyvanlar yoluxmaya daha çox həssas olur və xəstəliyi ağır keçirirlər. Məsələn, monieziozla, əsasən, quzular, buzov və balaqlar yoluxurlar. Heyvan bədənində qurdlarla yoluxmaya qarşı müəyyən davamlılıq, yəni təbii immunitet olur. Bu immunitet heyvanların qurdlarla yoluxmasının qarşısını tamamilə almasa da, xəstəliyin gedişini bir qədər yüngülləşdirir. Hər hansı bir qurda qarşı olan təbii immunitet həmin qurd növü ilə yoluxub sağalmış heyvan orqanizmində daha da möhkəmlənir. Ümumiyyətlə, istər birinci (təbii) və istərsə də ikinci (qazanılmış) immunitet heyvan orqanizmini parazit qurdlarla təkrar yoluxmadan tam qorumur. 344 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|