Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 22.5
- Cədvəl 22.4
Şəhərlərdə BMT-nin artması şəhər və onun ətraf ərazilərinin torpağı daha çox neqativ yükün təsirinə məruz qalır. 'Fullantılarm çoxalması hər yerdə ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb olur. Məsələn, üzvi maddələrin parçalanma qalıqları, dəmir, qurğuşun, sink, boyalar, yuyucu vasitələr, dərmanlar və s.-nin hesabına tullantıların «zənginləşməsi» qrunt və yeraltı suları deqradasiyaya uğradır. Son illər şəhərlərin ekoloji vəziyyətini pisləşdirən tullantıların ləğv edilməsinə yönəldilən bir sıra tədbirlər təcrübədən keçirilir: məişət tullantıları çeşidlənir, işlənərək kənd təsərrüfatı üçün gübrəyə çevrilir və ya hətta ohdan maye yanacaq əldə edilir; tullantının bir hissəsi isə seliteb zonadan kənarlaşdırılaraq köhnə karxanaları, yarğanları doldurmaq üçün istifadə olunur.
Bütövlükdə isə məişət tullantılarının problemi çox yerdə hələ həll olunmamış qalır. Müxtəlif hesablamalara görə Yer üzərində orta hesabla zibilin 29%-i yandırılır, 60%-dən çoxu tullantı yerlərinə atılır, 4%-i kompostlaşdırılır, 6%-ə yaxmı isə digər üsullarla işlənir. Ayrı-ayrı ölkələrdə tullantılardan istifadənin əsas istiqamətləri 22.5 cədvəlində verilir. Cədvəl 22.5 Bəzi ölkələrdə zibildən istifadə Ölkələr Zibilin hissəsi, % yandırılır tullantı sahəsinə atılır
kompost- laşdınlır digər üsullarla işlənir ABŞ
8 82
0 10
Böyük Britaniya 2 98 0 0 Kanada 6 93
0 1 Danimarka 32 64
4 0 İsveçrə 80 18
2 0 Yaponiya 72 24,5
1,5 2 Almaniya 28 69
2 1 İspaniya 5 76
19 0 Fransa 36 47
8 9 İtaliya 18,5 35
5,5 41
Qeyd etmək lazımdır ki, hələlik tullantılar, əsasən, ya yandırılır, yaxud da tullantı sahələrinə atılır. Yandırma prosesini yaxşılaşdırmaq üçün zibilyandıran zavodlarda daha təkmilləşdirilmiş sobalardan istifadə edilir.
rullantı sahələrinin ətrafında təhlükəli zəhərlənmiş zona formalaşır. Belə neqativ hadisə respublikamızda (məs. Balaxanı sahəsində) da müşahidə olunur. Moskva şəhərindən sənaye tullantılarının 30%-dən çoxu kəmiyyət və keyfiyyətinə nəzarət olunmadan şəhərdən çıxarılır. Cədvəl 22.4 Müxtəlif ölkələrdə BMT-nin istehsalı Ölkələr İl ərzində ölkədə istehsal olunan BMT-nin miqdarı Əhalinin adambaşına düşən, kq Ümumi ABŞ
744 178
Avstraliya 681
10 Kanada
635 16
Niderland 449
6,5 Danimarka 423 2,
İsveçrə 383
2,5 Böyük Britaniya 355 18
Yaponiya 344
41 Fransa
327 18
Almaniya 318
19 İsvec
317 2,5
İspaniya 275
10,5 İtaliya
263 15
Avstriya 228
1,7 Portuqaliya 211 2,5
BMT-nin kənarlaşdırılması və tamamilə zərərsizləşdirilməsi, xüsusən urbanizasiyanın yüksəlməsi şəraitində mürəkkəbləşən çətin həyata keçirilən gigiyena problemidir. Problemin mürəkkəbliyi tullantı kütləsinin getdikcə çoxalması və onun tərkibində komponentlərin artması ilə əlaqədar çeşidinin genişlənməsi ilə izah edilir. Tullantıların müasir tərkibinin orta səciyyəsi 22.4, 22.5 şəkillərdə göstərilir. Hazırda tullantılarda polimer materialların miqdarı tədricən çoxalır. Onların yandırılması təhlükəli olub dioksinlər əmələ gəlir. Tullantıların bilavasitə yaşayış məntəqələrində yerləşdirilməsi və zərərsizləşdirilməsi yolverilməzdir. Bununla belə, bir çox yerlərdə məişət və küçə zibilləri primitiv üsullarla yox edilir: heç bir texniki qurğu olmadan zibillər təbii şəraitdə küçədə və həyətlərdə yandırılır, bu da yaşayış massivlərinin atmosferinin təhlükəli çirklənməsinə səbəb olur. İndiyə qədər zibillərin torpağa basdırılması praktikasından istifadə edilir. Problemi bu yolla həll etmək qeyri-mümkündür.
22.3. SFXİTEB ZONANIN BƏRK TULLANTILARI, ONLARIN İSTİFADƏSİNİN VƏ MƏHV EDİLMƏSİNİN AQROEKOSİSTEMLƏRƏ TƏSİRİ İstənilən selitcb zona istehsalat və istehlakçı tərəfindən ətraf təbii mühitə olduqca böyük miqdarda atılan tullantıların obyektiv davamlı mənbəyi sayılır. İstehsalat tullantıları məhsul hazırlığı zamanı və ya iş əsnasında yaranan xammal, material və yarımfabrikatların qalıqlarından ibarət olub öz ilkin istifadə (istehlak) xassələrini itirmişdir. İstifadə (istehlak) tullantıları (məişət tullantıları) tərkibinə və fiziki- kimyəvi xassələrinə görə çox müxtəlif olan tullantılardan ibarətdir. Həm istehsalat, həm də istifadə (istehlak) tullantıları ətraf mühit üçün ciddi təhlükə yaradaraq biotik, mexaniki, kimyəvi və digər çirklən- dirici növlərinin mənbəyi kimi onun sanitar-epidemioloji, sağlamlıq və estetik keyfiyyətini pisləşdirir. 'fullantıları saxlanma, nəqletmə, işləmə metodunun və vasitələrinin seçilməsinə təsir göstərən faza vəziyyətinə görə bərk, maye, qaz halında və energetik növlərə bölünür. Sanitar-gigiyenik əlamətlərinə görə tullantılar inert (təsirsiz), zəif toksiki, suda həll olunan, tərkibində neft (yağ) olan toksik uçucu, üzvi, asan parçalanan, təsərrüfat məişət zibili kimi olur. Toksik tullantıların özünün təsnifatı var. Bərk məişət tullantıları (BMT) əmələ gəlmə prosesində yayılan (səpilən) neqativ faktor olub onun formalaşmasında hər bir sakin iştirak edir. Seliteb zonadan kənarlaşdırdıqda BMT ardıcıl nəql edilərək, təbiətə ciddi təsir göstərən faktor sayılır. Bəzi ölkələrdə BMT-nin toplanmasının orta göstəricilərinə diqqət yetirsək, buna qane olmaq çətin deyil (cədvəl 22.4). İri aqlomerasiya və şəhərlərdə olduqca çox tullantılar toplanır və onların yaşayış yerlərindən kənarlaşdırılması mürəkkəb problemə çevrilir. Məsələn, ABŞ-da hər gün 63 min zibildaşıyan maşın tələb olunur. Nyu-Yorkun küçələrindən il ərzində 8 mln. ton məişət tullantıları daşınır. Onların hara aparılması əsas problemə çevrilir. Tullantılar geniş sahələri xəbt edərək torpağın, hava mühitinin və su obyektlərinin çirklənmə mənbəyidir. Lakin tullantıların saxlanması üçün təşkil edilən yerlərin hamısı qüvvədə olan normalara uyğun gəlmir. Müxtəlif toz hissəcikləri külək vasitəsilə 10 km radiuslu məsafələrə qədər aparılaraq birbaşa torpağı çirkləndirir. Bəzi tullantı sahələrinin özündə yanğın baş verir və tüstülənərək atmosferi çirkləndirir. Yağıntı zamanı yağış və ərinti suları tullantı sahələrindən keçərək, yüksək toksiki birləşmələrlə ətraf əraziləri çirkləndirir. 412 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|