halda olub, məhvə doğru gedir.
Təcrübələr göstərir ki, qrunt sularının minerallıq dərəcəsi nə qədər yüksək
olarsa, torpağın şorlaşması onun daha dərin qatma keçir.
Təkrar şorlaşmanın qarşısını almaq üçün drenaj şəbəkəsi qurulmalı,
suvarma normasına ciddi riayət edilməli, minerallaşmış qrunt sularını drenaj
şəbəkəsinə ayırmalı, suvarmanı yağışyağdırma üsulu ilə yerinə yetirməli,
kanallar boyu meşə zolaqları salmalıdır.
Torpağı duzlardan təmizləmək üçün o, təmiz su ilə dəfələrlə yuyulur.
Şorakət və şorakətləşmiş torpaqlarda (udulmuş əsaslarda natriumun miqdarı
5... 10% olduqda) gipsləmədən və ya istehsalat tullantıları gübrəsindən
(fosfogips) istifadə olunmalıdır.
Torpağın şorluğunun aşağı salınmasında effektli üsullardan biri 30- 50%
duzları torpaqdan udma qabiliyyətinə malik olan bitkilərin becərilməsi hesab
olunur. Belə bitkilərdən xəşənbül (ballı yonca), ayrıq, qur- dotu (yoncavar),
şəkər qamışı və b. göstərmək olar.
Təəssüf ki, suvarılan torpaqların nəzarətsiz istifadəsi nəticəsində geniş
ərazilər bəhrəsiz yerlərə çevrilir. FAO-nun məlumatına görə şorlaşmış
torpaqlara dünyanın 83 ölkəsində rast gəlinir.
13.4.
AZƏRBAYCANDA ŞORLAŞMIŞ VƏ ŞORAKƏTLƏŞMİŞ
TORPAQLARIN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
Respublikamızın ekoloji problemləri içərisində düzən torpaqların
şorlaşma və şorakətləşməsinin xüsusi yeri vardır. Şorlaşmış torpaqlar
Azərbaycanda çox geniş yayılmışdır. Sahəsi 2,2 mln. hektar olan Kür- Araz
ovalığı torpaqlarının təxminən 60%-i orta və şiddətli dərəcədə şor-, laşmış
torpaqlardan ibarətdir. Bundan əlavə şorlaşmış torpaqlar Azərbaycanın
Siyəzən-Sumqayıt, Ceyrançöl massivlərində, Naxçıvan MR-da və başqa
ərazilərində də yayılmışdır. Ümumiyyətlə, respublikamızın ərazisində orta və
şiddətli dərəcədə şorlaşmış torpaqların ümumi sahəsi 1,3 mln. hektardan
çoxdur (Q.Z.Əzizov, Ə.Quliyev, 1969). Bu o deməkdir ki, respublika
ərazisinin 15%-i bu ekoloji problemə düçar olmuşdur. Tədqiqatlar nəticəsində
müəyyən olunmuşdur ki, respublikamızda kənd təsərrüfatına yararlı hesab
edilən 1444,9 min hektar suvarılan torpaqların da 565481 hektarı və ya
47,6%-i müxtəlif dərəcədə şorlaşmış (bundan 152898 ha və ya 27%-i zəif
şorlaşmış, 146235 ha və ya 25,9%-i orta şorlaşmış, 223838 ha və ya 39,6%-i
şiddətli şorlaşmış, 42510 ha və ya 7,5%-i şoranlar), 508,3 min hektarı
(29,0%-i) isə müxtəlif dərəcədə şorakətləşməyə (bundan 385037 ha və ya
75,8%-i zəif şorakətləşmiş, 102110 ha və ya 20,1%-i orta şorakətləşmiş, 21123
ha və ya 4,1% şiddətli şorakətləşmiş) məruz qalmışdır (cədvəl 13.2.).
290
Cədvəl 13.2
Azərbaycan torpaqlarının şorlaşma və şorakətləşmə dərəcəsi haqqında məlumat
Kənd
təsərrüfatı
yerlərinin
adı
Ümumi
sahə,
ha/'K.
Sahələrin şorlaşma dərəcəsi üzrə paylanması, ha/%
Sahələrin şorakətləşmə dərəcəsi üzrə
paylanması, ha/%
şorlaş
mamış
zəif
şorlaş
mış
orta
şorlaş
mış
şiddətli
şorlaş
mış
şoran
şorakət
ləşməm
iş
zəif
şorakət
ləşmiş
orta
şorakət
ləşmiş
şiddətli
şorakət
ləşmiş
Əkin
1613147
158443
3
13389
9195
5785
645
157394
8
31940
6775
484
35.73
98,22
0,83
0,57
0,34
0,04
97,57
1,98
0,42
0.03
Çoxillik
əkmələr
17229
4
165454
3894
1447
724
775
155444
14094
2343
413
3,82
96,03
2,26
0,84
0,42
0,45
90,22
8,18
1,36
0,24
Dincə
qoyulmuş
58752
49657
3942
2468
2679
6
51232
6615
870
35
1.30
84,52
6,71
4,20
4,56
0,01
87,20
11,26
1,48
0,06
Biçənək
10791
9
104940
993
907
993
86
103688
3637
389
205
2,39
97,24
0,92
0,84
0,92
0,08
96,08
3,37
0,36
0,19
Örüş və
otlaq
2562361 2044508 130680
132218
213957
40998
212189
1
328751
91733
19986
56,76
79,79
5,10
5,16
8,35
1,60
82,81
12,83
3,58
0,78
Cəmi
4514473 3948992 152898
146235
223838
42510
400620
3
385037
102110
21123
100,0
0
87,47
3,39
3,24
4,96
0,94
88,74
8,53
2,26
0.47
VO