Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 17.2. EKSTENStV ƏKİNÇİLİK SİSTEMİ
- 17.3. KEÇİD ƏKİNÇİLİK SİSTEMİ
- V.R.Vilyams
təbii amillərin təsiri ilə uzun müddət ərzində bərpası ilə səciyyələnir. Bu əkinçilik sistemində bitkiçilik məhsulları torpağın təbii münbitliyi hesabına əldə edilir.
Primitiv əkinçilik sistemi ilə müqayisədə ekstensiv əkinçilik sistemləri irəliyə doğru bir addım hesab olunur. Ekstensiv əkinçilik sistemləri herikli əkinçilik sisteminin ortaya çıxması ilə yaranmışdır. Herikli əkinçilik sisteminə keçidlə əlaqədar taxıl bitkiləri əkinlərinin sahəsini 3-4 dəfə artırmaq, torpaqdan istifadənin intensivliyini yüksəltmək mümkün olmuşdur.Bu zaman məhsuldarlıq da artmışdır. Bu əkinçilik sistemində peyinin tətbiqi,alaq otlarına qraşı mübarizə, torpaqda nəmliyin və qida elementlərinin saxlanması üçün yaxşı şərait yaranır. Herikli əkinçilik sistemi üçün taxıllı-herikli qısa əkin dövriyyəsi səciyyəvidir. Bu zaman təmiz herikin arxasınca bir, iki və bəzən də üç il ərzində dənli bitkilər əkilirdi. Başqa halda üç tarlalı əkinçilik sistemindən də istifadə edilirdi: 1 - herik, 2 - payızlıq taxıl, 3 - yazlıq taxıl (vələ- mir, arpa). Herikli əkinçilik sisteminin primitiv əkinçilik sistemi ilə müqayisədə müsbət cəhətlərinin olmasına baxmayaraq, o, heyvandarlığın inkişafı üçün əlverişli deyildi, çünki əkin dövriyyəsində yem bitkilərindən istifadə olunmurdu. Təbii yem sahələrinin herik altına verilməsi ilə əlaqədar mal-qara herikli sahələrdə otarılmağa məcbur idi, bu da onun səmərəliliyini aşağı salırdı. Hazırda klassik herikli əkinçilik sistemi gətirilmə üzvi və mineral gübrələrin geniş tətbiq edildiyi intensiv taxıllı-herikli torpaqqoruyucu əkinçilik sisteminə təkamül etmişdir. Bu əkinçilik sistemi hazırda Sibir, Şimali Qazaxıstan, Volqaboyu ərazilərdə geniş tətbiq edilir. Rütubətlənmə şəraiti yaxşı və heyvandarlığın inkişafı yüksək olan bəzi yerlərdə (Almaniya, tsveç və s.) herikli əkinçilik sistemləri çoxtarla- lı-kövşənli (otlu) əkinçilik sistemlərinə təkamül etmişdir. Çoxtarlah- kövsənli (otlu) əkinçilik sistemində sahənin yaryıa qədər hissəsi çəmən və örüş altına verilirdi. Bu zaman təbii otlar tərkibi yaxşılaşdırılmış çoxillik otlarla əvəz edilirdi. Çoxtarlah-kövşənli (otlu) əkinçilik sisteminin qurulmasına nümunə olaraq aşağıdakı əkin dövriyyəsini göstərmək olar: 1-6 - çoxillik otlar, 7 - kətan, 8 - təmiz herik, 9 - payızlıq çovdar, 10 - yazlıq buğda, 11 - təmiz herik, 12 - payızlıq çovdar, 13 - yazlıq buğda, 14 - təmiz herik, 15 - payızlıq çovdar. Çoxtarlah-kövşənli (otlu) əkinçilik sisteminin tətbiqinin vacib şərtləri aşağıdakılardır: rütubətli iqlim şəraiti, çox torpaqlılıq və əhali azlığı, çoxillik ot bitkiləri toxumçuluğunun yaxşı inkişaf etməsi. 346 Çoxtarlalı-kövşənli əkinçilik sisteminin əkin dövriyyəsində çoxillik otlardan geniş istifadə edilməsi, üzvi qalıqların toplanması hesabına torpaq münbitliyinin artılırması üçün şərait yaradır, torpaqların qida rejimini və fıtosanitar şəraitini yaxşılaşdırır. Bununla belə, çoxtarlalı- kövşənli (otlu) əkinçilik sistemində herikli əkinçilik sistemində olduğu kimi, torpağın münbitliyi təbii amillər hesabına həyata keçirilir. Gübrələrdən və başqa sənaye vasitələrindən istifadə olduqca məhduddur. İqlimi kontinental olan ölkələrdə bu əkinçilik sistemi geniş tətbiqini tapmamışdır. 17.3. KEÇİD ƏKİNÇİLİK SİSTEMİ Keçid əkinçilik sistemindən ən geniş yayılanı yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sistemidir. Yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sistemi herikli və çoxtarlalı-kövşənli (otlu) əkinçilik sistemlərinin təkmilləşdirilməsi nəticəsində yaranmışdır. Yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sisteminin qurulmasına nümunə olaraq aşağıdakı əkin dövriyyəsini göstərmək olar: 1- təmiz herik, 2 - payızlıq buğda + yonca, 3 - yonca, 4 - yazlıq buğda. Çoxtarlalı-kövşənli (otlu) əkinçilik sisteminin tədricən yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sisteminə keçilməsi çoxillik ot sahələrinin azaldılması və taxıl sahələrinin artırılması hesabına baş vermişdir. Yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sistemi qeyri-qaratorpaq zonada geniş tətbiq edilirdi. Yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sisteminin sonrakı yaxşılaşdırılması qara herikin tədricən azaldılması və onun bitkili heriklə əvəzlənməsi istiqamətində olmuşdur. Bundan başqa, bu cür əknçilik sistemlərinin əkin dövriyyəsinə tədricən cərgəarası becərilən bitkilər də daxil edilirdi. Nəticədə
Yaxşılaşdırılmış taxıllı əkinçilik sisteminin təkmilləşdirilməsinin başqa bir istiqaməti sidéral əkinçilik sisteminin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Torpaq münbitliyini bərpa etmək məqsədilə sidéral əkinlər (yaşıl gübrə) tamamilə torpağa basdırılır. Bu əkinçilik sistemi yağıntıların çox düşdüyü, lakin torpaqları yüngül qranulometrik tərkibli az məhsuldar torpaqlar olan ərazilərdə tətbiq edilirdi. ’ XX əsrin birinci yarısında akademik V.R.Vilyams tərəfindən elmi cəhətdən əsaslandırılmış yeni ot-tarlalı əkinçilik sistemi hazırlanır və irəli sürülür. Əslində bu əkinçilik sistemi yaxşılaşdırılmış taxıllı və çoxtarlah kövşənli (otlu) əkinçilik sistemlərini özündə birləşdirirdi. V.R.Vilyams ot-tarlalı əkinçilik sistemi çərçivəsində hər təsərrüfatda iki - tarla və çəmən əkin dövriyyəsini tətbiq etməyi təklif edirdi. Tarla əkin dövriyyəsi taxıl və çoxillik otların əkin dövriyyəsindən ibarət idi. 347 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|