Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 24.7.2. Toksikantların neqativ təsirinin aşağı salınması üsulları
bantoxmağı, qarabaşaq və s. göstərmək olar. Bu bitkilərin köməyi ilə toksikantlan torpaqdan çıxarmaq olar. Üzvi maddələrin verilməsi, əhə- ngləmə, torpağın kipliyini azaltmaq yolu ilə çox toksik birləşmələri az toksik birləşmələrə çevirmək mümkündür. Qeyd edildiyi kimi, mineral və üzvi gübrələr, kimyəvi meliorantlar, bitki mühafizəsi üçün preparatlar, retardantlar və digər kimyəvi vasitələr aqroekosistemin, sonra isə kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyətinə təsir göstərir. Onlar ciddi şəkildə elmi əsaslarla aparılmalıdır. Klassik rus aqrokimyaçısı D.N.Pryanişnikov qeyd edirdi ki, izafi kimyəvi gübrələrlə aqronomiya elminin çatışmayan cəhətini təkmilləşdirmək olmaz. Bitkilərin tələbatından, torpaqda qida elementlərinin miqdarından, həmçinin planlaşdırılan məhsuldarlıqdan asılı olaraq gübrələrin dozasına, verilmə üsuluna, vaxtına və formasına ciddi riayət olunmalıdır. Tullantıların ənənəvi istifadəsi, onların 20 km-dən uzaqdan gətirilməsi iqtisadi baxımdan özünü doğrultmur. Peyinin yalnız yaxın məsafədəki tarlaya verilməsi ərazinin çirklənməsinə səbəb olur. Bu öz növbəsində arzuolunmaz inqrediyentlərin kənd təsərrüfatı bitkilərində izafi toplanması təhlükəsi yaradır. İri heyvandarlıq kompleksləri peyin saxlama anbarları, peyin kütləsinin zərərsizləşdirmə məntəqələri və üzvi gübrə hazırlayan sexlərlə təmin olunmalıdır. 1 ha ərazidə mal-qara yükünün (sayının) normasına riayət edilməli; 1 ha sahəyə verilən peyin şirəsi ildə 50 m-'-u keçməməlidir. Ekoloji təhlükəsiz məhsulun yetişdirilməsində çirkab sularından gübrə kimi və suvarmada istifadə edilməsi də müəyyən əhəmiyyət daşıyır. Çirkab sularının tərkibində çoxlu miqdarda qida maddələri olur. Bununla yanaşı, onların bitkiçilik obyektlərində çökdürülməsi nəticəsində, tərkibindəki bəzi komponentlər insan üçün təhlükə ola bilər. Torpağın və kənd təsərrüfatı bitkilərinin toksiki maddələrlə çirklənməməsi üçün çirkab suları suvarmada istifadədən qabaq mexaniki və bioloji təmizlənmədən keçməlidir. Çirkab sularının ümumi minerallaşma dərəcəsini 1,5...2 q/l-ə, ümumi azotun miqdarını 150...300 mq/l-ə endirmək üçün tərkibinə aqrokimyəvi və gigiyena tələblərinə uyğun təmiz su qatılmalıdır. 24.8. BİOTEXNOLOGİYANIN NAİLİYYƏTLƏRİNDƏN İSTİFADƏ Ekoloji təhlükəsiz məhsul əldə etmək üçün texnologiyanın yeni istiqamətlərindən mikrobioloji gübrələrdən istifadəni, məişət tullantılarının sənayedə yenidən işlənməsini (emalı), heyvandarlıq tullantılarının kom- poslaşdırılmasmın sənaye texnologiyasını - peyin milçəklərindən istifadə edərək mal-qara ifrazatının (ekskrementlərinin) hazırlanma texnologiy-
nizmlər, xüsusilə də, mikrobiota müəyyən rol oynayır. Toksikantlar torpağa düşdükdə onların sonrakı taleyi torpağın özünütəmizləmə qabiliyyətini təyin edən mikrob senozlarının aktivliyindən asılıdır. Pestisidlərin çevrilməsi yüksək humuslu, əlverişli mühit reaksiyalı, yüksək bioloji aktivliyə malik, müəyyən strukturlu mikrob senozunun və mikrob müxtəlifliyi ilə səciyyələnən qaratorpaqlarda daha intensiv gedir. Qaratorpaqlar torpağa daxil olan toksikantların təsirinə qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyətinə malikdir. Beləliklə, torpaqda humu- sun miqdarını saxlamaq və artırmaq, torpağın turşuluğunu optimallaş- dırmaq, rütubətli torpağın qurudulması və kipliyinin azaldılması ekoloji təhlükəsiz kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün mühüm şərtdir.
Ayrı-ayrı regionlarda yüksək dərəcədə çirklənmiş torpaqlar bir çox illərdir ki, həmişəlik kənd təsərrüfatı dövriyyəsindən çıxmışdır. Lakin uzun illərdən bəri alimlərin apardığı tədqiqatlar təsərrüfata çirklənmiş torpaqların rekultivasiyasını tam və ya qismən təmin edən kifayət qədər inanılmış tövsiyələr hazırlannuşlar. Bura kimyəvi, flziki-kimyəvi, bioloji meliorasiya və xüsusi aqrotexniki tədbirlər daxildir. Əhəng materiallarından, kalium gübrələrindən və başqa kimyəvi vasitələrdən meliorant kimi istifadə olunması aşağıdakı nəticələr əldə etməyə imkan yaradır: —
elementlər və digər toksikantların mütəhərrik birləşmələri kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün əlverişsiz və ya az əlverişli olan formaya keçdiyi səviyyəyə çatdırmalı; —
torpaq məhlulunda antaqonist elementlərin (məs., kalium, fosfor, kalsium və s.) yüksək konsentrasiyasmı yaratmaqla, toksik elementlərin becərilən bitkilərə daxil olmasını azaltmaq; —
kimyəvi reaksiyalar nəticəsində torpaq məhlulunda toksik birləşmələri az təhlükəli formaya keçirmək. Fiziki-kimyəvi meliorasiya müxtəlif meliorantların toksiki elementləri adsorbsiya edərək (udaraq), onları səthində və ya kristallik çərçivədə saxlamaqla toksikantların kənd təsərrüfatı bitkilərinə daxil olmasının qarşısını almaq qabiliyyətinə əsaslanır. Belə melionatlara aktivləşdiril- miş kömür, seolitlər, montmorillonitlər, vermikulitlər və s. aiddir. İonit- lərdən istifadə edərək, onların təsirilə qeyri-toksik elementlərin (maddələrin) toksik elementlərlə müadilə olunması prosesini fiziki-kimyəvi meliorasiyaya misal göstərmək olar. Bioloji rekultivasiyanın bir neçə istiqaməti müəyyən edilmişdir. Onlardan bitkinin yetişdirilməsini göstərmək olar. Buna misal olaraq ço- 500 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|