124
gözləyirlər ki, müəllim onlara yaxşı dərs desin, yüksək qiymət
versin, onların istəyini yerinə yetirsin və s. Müəllim isə
gözləyir ki, şagirdlər dərsə yaxşı hazırlaşsın, intizamı
pozmasın, müəllimin tapşırıqlarını yerinə yetirsin. Məhz buna
görə də müxtəlif rolları yerinə yetirən adamların qarşılıqlı təsiri
onların rol gözləmələri ilə tənzim olunur. İnsanın istəyib –
istəməməsindən asılı olmayaraq onu əhatə edənlər ondan
müvafiq nümunəyə uyğun davranış gözləyirlər. Rolun bu və
ya digər şəkildə yerinə yetirilməsi mütləq sosial qiymət alır,
roldan hər hansı bir kənara çıxma halı bəyənilmir.
İnsanın başqalarının ondan eşitmək istədiklərini və onda
görmək istədiklərini səhvsiz, dəqiq çatdırmaq qabiliyyət və
bacarığı mərifət adlanır.
Lakin əgər subyektin prinsip və inamı ondan gözlənilənə
ziddirsə onun başqa cür hərəkət etməsini mərifətsizlik
adlandırmaq olmaz.
Dostlar arasında ünsiyyətitn xarakteri. İnsanlar
arasında ünsiyyətin xüsusi forması dostluq ünsiyyətidir. Dos-
tluq davamlı fərdi – seçici qarşılıqlı münasibət və qarşılıqlı
təsir sistemindən ibarətdir. Dostlar arasında olan ünsiyyət
adamların bir – birilə qarşılıqlı bağlılığı, sədaqətliliyi, bir – biri
ilə ünsiyyətdən məmnunluqları, bir – birindən qarşılıqlı hiss və
arzuları gözləmələri ilə səciyyələnir. Dostluğun inkişafı
qarşılıqlı anlama, ürəyiaçıqlıq, etibarlılıq, fəal qarşılıqlı kömək,
bir – birinin işlərinə qarşılıqlı maraq, səmimilik və təmənnasız
hisslərin olması kimi yazılmamış kodeksə əməl etməyi tələb
edir. Dostluq kodeksinin ciddi şəkildə pozulması ya dostluğun
dayandırılmasına, ya üzdən həyata keçən yoldaşlığa keçməsinə,
ya da düşmənçiliyə səbəb ola bilər.
Ünsiyyətdə maneələr və onların qarşısını almaq yolları.
İnsanların birgə yaşayışı, birgə fəaliyyəti prosesi daima
ünsiyyətlə müşayət olunur. Başqa sözlə ünsiyyət insanlar
arasında təmasın yaranması və inkişafı prosesi kimi meydana
çıxır. Bu prosesdə insanlar öz fikir və arzularını bir- birlərinə
125
çatdırır, bir- birlərinə qarşılıqlı təsir göstərir, bir- birlərini
qavrayır və anlayırlar. Ünsiyyət prosesinin xarakteri insanların
birgə fəaliyyətinə, qarşılıqlı münasibətlərinə özünəməxsus
təsir göstərir. Bir çox hallarda ünsiyyət prosesi münaqişələrlə
müşayət olunur və qarşılıqlı münasibətə neqativ təsir göstərir.
Hamımız olmasaq da bəzilərimiz bu cür münaqişəli şəraitdən
çıxmaq üçün müvafiq yol tapa bilmirik. Ünsiyyət zamanı baş
verən bu cür maneələri aradan qaldırmaq yollarını nə orta, nə
də ali məktəblərdə öyrətmirlər. Lakin sosial psixologiya və
pedaqogikada bununla bağlı olduqca zəngin empirik və nəzəri
məlumatlar toplanmışdır ki, onlardan istifadənin ünsiyyət
maneələrinin qarşısını almaqda rolu inkarolunmazdır.
Ünsiyyət prosesinə mənfi təsir göstərən bu cür
maneələrin bəziləri və onların qarşısını almaq yollarını qısaca
nəzərdən keçirək.
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif
fəaliyyət növlərində bu cür maneələr müxtəlif şəkildə özünü
təzahür etdirir. Məsələn, görkəmli psixoloq V.A. Kan-Kalik
gənc müəllimlərin pedaqoji ünsiyyətində özünü göstərən
çətinlikləri «psixoloji maneələr» adlandırmış və bunları peda-
qoji fəaliyyətin spesifik xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmişdir.
1
Şübhəsiz həmin materialdan istifadə olunması gənc müəl-
limlərin
pedaqoji
ünsiyyətindəki
çətinlikləri
aradan
qaldırmalarında onlara köməklik göstərə bilər. Ona görə də
burada həmin fikirləri təkrar etməyi lazım bilmədik. Burada
ümumiyyətlə insanların ünsiyyətində özünü göstərən bəzi
çətinlikləri, onları doğuran səbəbləri psixoloji maneə kimi şərh
etməyə çalışmışıq.
Ünsiyyət zamanı diqqəti cəlb edən çətinliklərdən,
maneələrdən biri qavrayışla şərtlənən səhvlərdir. Bir çox hal-
larda ünsiyyətdə olan adamlar bir-birlərini düzgün qavraya
bilmirlər. Bu cür maneələr ona görə meydana gəlir ki, ünsiyyət
1
Бах, дярслийин ВЫ.25.3 –ъü бюлмясиня
126
zamanı hər bir adam qeyri-ixtiyari olaraq onun üçün
əhəmiyyətli olan cəhəti ayırır, ona fikir verir və münasibət bil-
dirir. Nəticədə ünvanlanmış məlumat təhrif olunur və
anlaşıqsızlığa gətirib çıxarır. Ona görə də ünsiyyətin əsas
məqsədi olan məlumat bir növ düzgün dərk edilmir. Bu isə
münaqişə ilə nəticələnir.
Qavrayışla yanaşı olaraq ünsiyyətdə olan adamların
təfəkküründə olan fərdi fərqlər də onların ünsiyyətini
çətinləşdirir. Bu cür çətinliyi məntiqi səhvlərdən doğan çətinlik
adlandırmaq olar. Ünsiyyətdə olanların əqli keyfiyyətlərinin
inkişaf xüsusiyyətlərinə görə fərqli olmaları onların bir –
birlərini başa düşmələrini çətinləşdirir. Məhz buna görə də
bəzən ünsiyyət alınmır.
Ünsiyyətdə olanların nitqlərindəki üslub səhvləri də bir
maneə kimi ünsiyyət prosesini çətinləşdirir. Belə ki, bəzən
adamların nitqində məlumatların çatdırılması forması onun
məzmununa uyğun olmur və bu da ünsiyyət prosesini
çətinləşdirir.
Bu cür çətinliyin qarşısını almaq üçün mütəxəssislər
ünsiyyət zamanı bir sıra qaydalara əməl olunmasının vacibliyi-
ni irəli sürürlər. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olar:
«Haşiyə» qaydası. Bu qaydanın mahiyyəti ondan
ibarətdir ki, hər cür işgüzar ünsiyyətin əvvəli və sonu dəqiq
müəyyənləşdirilməlidir.
«Məqsəd» qaydası. Bu qaydaya görə çatdırılan fikirlər
tör – töküntü şəklində deyil çox dəqiq şəkildə sıralanmalıdır.
Bunlarla yanaşı olaraq ünsiyyətə girərkən nitqin
əvvəlində həmsöhbəti maraqlandırmağa cəhd göstərilməli,
maraqlı faktlarla, aforizm və nümunələrlə onun diqqəti cəlb
edilməlidir. Yalnız bundan sonra əsas məsələyə keçmək faydalı
olur. Əsas fikir çatdırıldıqdan sonra dinləyicinin etiraz və
suallarıni dinləmək və öz nitqini nəticələr və ya xülasə ilə başa
çatdırmaq lazım gəlir.
Kommunikator öz nitqini qısa cümlələrlə (5–9 söz) ifadə
Dostları ilə paylaş: |