Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

127

etməlidir. Bu cür məlumat dinləyicilərin yadında yaxşı qalır. 

Semantik (məna)  səhvlər də ünsiyyətə mənfi təsir edən

maneə kimi özünü göstərə bilər.  Adətən bu cür səhvlər eyni

sözün müxtəlif məna daşıdığı zaman özünü göstərə bilir. 

Nəticədə dinləyici sözü eşitdikdə onu təhqir mənasında anlaya

bilər ki, bu da ciddi münaqişəyə səbəb olar. 

Ünsiyyətin səmərəli keçməməsinə səbəb olan maneə kimi

resipientin xətrinə dəyən söz  və ifadələrdən istifadə edilməsini

də qeyd etmək olar.  Şübhəsiz dinləyiciyə «Sən qorxaqsan, 

tənbəlsən,  satqınsan»  və s.  şəklində deyilən söz ciddi  

narazılığa səbəb ola bilər.

Nitqdə tez- tez «həmişə»,  «heç vaxt» kimi ifadələrin

işlədilməsi də ünsiyyətə ciddi zərər gətirir. Aşağıdakı iki ifadə

bir – birindən nə qədər fərqli səslənir: «Siz məşğələyə gecikmi-

siniz»  və «Siz həmişə məşğələyə gecikirsiniz!»  Burada

«həmişə»  sözündən istifadə olunması,  ona istinad edilməsi

ünsiyyət məntiqinin pozulmasına səbəb olur.  Bu sözdəki hər

cür vəd və ya qadağan təmasın yaranmasına mane ola bilər. 

Bunun üçün «Sən mənə heç vaxt bu cür hərəkət etməyəcəyini

vəd etmişdin»,  «Sən həmişə bunu yadda saxlaya    bilmirsən!»  

kimi ifadələrin işlənməsi    ünsiyyətin alınmaması    üçün

kifayətdir. 

Həmsöhbətlərin hər hansı bir fikri başqa cür başa

düşməsi də ünsiyyət üçün maneə rolunu oynaya bilər. Məsələn, 

«Sən sadəcə olaraq düşünürsən ki, mən…» və ya da «Siz bilə –

bilə gecikirsiniz görəsiniz ki,  mən buna necə reaksiya

verəcəm»  və s.  ifadələri qavramada olduğu kimi.  Hətta əgər

başqasının fikri düzgün «başa düşülməzsə»  də bunun

hündürdən ifadə olunması adətən həmsöhbət tərəfindən özünün

təhqir olunması və ya ona təzyiq göstərilməsi    kimi başa

düşüləcəkdir.  Bu isə şübhəsiz təmasın inkişafına şərait

yaratmayacaqdır. 

Ünsiyyətin səmərəliliyi və onun iştirakçılarının bu

prosesdə qarşılıqlı təsirində maneə rolunu oynayan səbəblərdən

---

128

biri də insanların həmin prosesdə ehtiyatlı hərəkət etməməsi, 

danışığında əmr üslubundan istifadə etmələri,  başqa sözlə av-

tokratik mövqe tutmalarıdır. Xahiş, məsləhət şəklində müraciət

tərzi – kimə müraciət etmələrindən asılı    olmayaraq,  əmr

etməyə nisbətən olduqca az daxili etiraz,  qarşıdurma yaradır. 

«Gətir!»,  «Yadında saxla!»,  «Dərhal yerinə yetir!»  tipli

müraciət    formaları insanın mənliyinə ağır təsir göstərir, 

nəticədə ünsiyyət prosesi üçün maneə  rolunu oynayır. 

Ünsiyyət zamanı nitqdə olan fonetik səhvlər,  səslərin

təkrarı,  tüfeyli sözlərdən    (qısası,  deməli,  zad və s.),  eləcə də

parafonezlərdən istifadə edilməsi    ünsiyyət prosesinə mənfi

təsir göstərir.  Bu cür hallar həmsöhbətin diqqətinin  

yayınmasına,  həyəcanlanmasına,  nitqi yanlış şəkildə qavrama

və anlamasına  səbəb olur. 

Ünsiyyət zamanı mövcud ola biləcək maneələri azaltmaq

və baş verə biləcək münaqişənin qarşısını almaq üçün

«səmərəli ünsiyyət qaydaları»ndan istifadə  olunması zəruridir. 

Mütəxəssislər bu cür qaydalara aşağıdakıları aid edirlər: 

1. Öz çıxışına başlamazdan əvvəl dinləyicilərə nələri

çatdırmaq istədiyini bildirmək,  başqa sözlə öz ideyalarını

aydınlaşdırmaq zəruridir.

2. Qısa cümlələrlə (5  – 9    sözdən ibarət )  danışmağa

çalışın.  Bu cür cümlələr qavrama və anlama üçün daha çox

səmərəlidir. 

3. Səsinizin daha çox ifadəli olmasına çalışın.

4. Öz nitqinizdə fasilələrdən istifadə edin.

5. Öz nitqinizdə aydın olmayan,  ikimənalı ifadələrdən

eləcə də professionallıqdan qaçmağa çalışın. 

6. Həmsöhbətinizin qeyri – verbal siqnallarına (mimika

və jestlər və s.) nəzər salın.

7. Kateqoriyallıqdan qaçmağa çalışın. Nəzərə alın ki, si-

zin fikriniz yanlış ola bilər.

8. Ünsiyyət yeri və vaxtını düzgün seçin. 

9. Daima öz nöqteyi nəzərinizi dəyişdirməyə hazır olun.

---

129

10. Səmərəli dinləmə qaydasına əməl edin. Bu qaydalar

aşağıdakılardan ibarətdir: 

-

Həmsöhbətinizin sözünü kəsməyin.

-

Həmsöhbətinizə qarşı diqqətli olun.

-

Tələsik nəticə çıxarmayın.

-

Həmsöhbətinizin ifadəsinə sakit reaksiya verin.

-

Diqqətinizi yayındırmayın.

-

Təfəkkür tempinizi nitqə uyğunlaşdırın.

-

Həmsöhbətinizlə əks əlaqə yaratmağa çalışın.

       Ünsiyyətdə məna maneələri və onları doğuran səbəblər.

Psixoloji ədəbiyyatda ünsiyyətdə olan adamlar arasında

münaqişənin səbəblərindən biri kimi məna maneəsinin

yaranmasını qeyd edirlər.  Belə ki,  bəzən ünsiyyətdə olan

tərəflərin baş verən hadisəyə verdikləri məna uyğun gəlmir və

bu məna maneəsi kimi münaqişənin yaranmasına gətirib

çıxarır.

Psixoloqlar müəyyən etmişlər ki,  məna maneəsi həm

ünsiyyətdə olan adamın qarşısında hansı tələbin qoyulmasından

asılı olmayaraq,  konkret adama münasibətdə,  həm də kimin

irəli sürməsindən asılı olmayaraq, konkret tələbə münasibətdə

özünü göstərə bilir. Məsələn, müəllim şagirdi onun davranışına

uyğun olmayaraq,  qeyri obyektiv cəzalandırdıqda şagirddə

həmin müəllimə    qarşı    məna maneəsi yaranır.  Bundan sonra

müəllim nə qədər obyektiv hərəkət etsə də şagird onu qəbul edə

bilmir.  Konkret adama qarşı bu cür məna maneəsi müəllim

tamamilə obyektiv,  düzgün hərəkət etdiyi halda,  şagirdin öz

davranış motivini dərk  edə bilməməsindən  asılı olaraq da ya-

rana bilir.

Konkret tələbə münasibətdə özünü göstərən məna

maneəsi isə tamamilə başqa səbəblərdən irəli gələ bilir. 

Məsələn,  müsbət nəticə vermədiyi halda    tərbiyəçi eyni tələbi

dəfələrlə irəli sürür.  Nəticədə uşaq bu cür tələblərə o qədər

alışır ki, onu bir növ qavramamağa başlayır. 

Təcrübə göstərir ki, bu cür məna maneələrinin yaranması

---