Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
hərbi işğal obyekti ola bilməz. Ərazi bütövlüyü prinsipi özündə digər bir prinsipi - hələ XIX əsrdə Latın Amerikasında formalaşmış və 1986-eı ildə Burkina Faso/Mali işində BMT Beynəlxalq Məhkəməsi tərəfindən ümumi beynəlxalq hüquq nonuası kimi sə- eiyyələndirilmiş uti possidetis prinsipini ehtiva edir. Uti possidetis prinsipinin məğzi ondan ibarətdir ki, müstəmləkələrin və ya federasiyanın subyektlərinin əvvəlki sərhədləri yeni müstəqil dövlətlərin beynəlxalq sərhədləri olur və müvafiq razılıq olmadan dəyişilə bilməz. Azərbaycanla bağlı demək olar ki, SSRİ dövründə onun malik olduğu ərazinin bütövlüyünə istənilən iddia və ya qəsd sözü gedən prinsipə tamamilə ziddir. 8. Xalqların öz müqoddəratını təyin etməsi prinsipi Bu prinsip BMT Nizamnaməsində, Müstəmləkə ölkələrinə və xalqlarına müstəqillik verilməsi haqqında 1960-cı il Bəyannaməsində, İnsan hüquqları haqqında 1966-cı il Beynəlxalq Paktlarının 1-ci maddəsində, 1970-ci il Bəyannaməsində, Helsinki Yekun aktında, habelə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinin bir sıra qərarlarında və məsləhət xarakterli rəylərində öz əksini tapmışdır. Şərqi Timor haqqında işdə (1995-ci il) Beynəlxalq Məhkəməsi qeyd etmişdir ki, xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ erga omnes hüquqdur, yəni bütün dövlətlər bu hüquqa hörmət etməlidirlər və onun həyata keçirilməsinə maneə törətməməlidirlər. Prinsipin məzmununu açıqlamaq üçün iki anlayışın - «xalq» və «öz müqəddəratını təyin etmə» anlayışlarının məna yükünü düzgün bilmək lazımdır. Göstərilən prinsipin kontekstində və ümumiyyətlə, beynəlxalq hüquqda «xalq», bir qayda olaraq, etnik anlamda başa düşülmür. Beynəlxalq-hüquqi anlayış kimi «xalq» hər hansı milli və ya etnik qrupu deyil, məhz dövlətin (və ya dövlətçilikdən qanunsuz məhrum edilmiş ərazinin) bütün əhalisini bildirir. Yəni «xalq» etnos kimi yox, demos kimi başa düşülür. Yalnız xalq bütövlükdə bu hüqu- 39 qun daşıyıcısıdır. Xalqın bir hissosinin, o cümlədən milli azlıqların belə bir hüququ yoxdur. Bu tezis beynəlxalq hüquqda geniş qəbul edilmişdir. «Öz müqəddəratını təyin etmə» o deməkdir ki, hər bir xalq xaricdən müdaxilə olmadan sərbəst olaraq özü öz siyasi statusunu müəyyən edə bilər və öz iqtisadi, sosial və mədəni inkişafını həyata keçirə bilər. Müstəmləkə altında olan və ya işğal olunmuş ərazinin bütün əhalisi üçün bu: a) müstəqillik əldə edilməsində və suveren dövlət qurulmasında; b) hər hansı bir müstəqil dövlətə qoşulmaqda və ya c) hər hansı müstəqil dövlətlə birləşməkdə ifadə oluna bilər. Təbii ki, müstəqil dövlətlərin xalqı (əhalisi) da öz müqəddəratını təyin etmək hüququna malikdir. Məmin xalqlar üçün öz müqəddəratını təyin etmə, hər şeydən öncə demokratik idarəetmə hüququ deməkdir. Yəni xalq daxildən və xariedən təzyiq və ya müdaxilə olmadan demokratik vasitələrlə öz iqtisadi, sosial və mədəni inkişafını həyata keçirmək imkanına malik olmalıdır. Əlbəttə ki, bu xalqlar öz siyasi statusunu sərbəst surətdə özləri müəyyən edə bilərlər. Xüsusi vurğulanmalıdır ki, öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun həyata keçirilməsi dövlətlərin suverenliyi və ərazi bütövlüyü ilə uzlaşmalıdır və sesessiyaya (dövlətdən müəyyən ərazinin ayrılmasına) yol verə bilməz. Başqa sözlə, bu hüququn həyata keçirilməsi müstəqil, demokratik dövlətin parçalanması üçün əsas ola bilməz. 9. Əsas insan hüquq vo azadlıqlarına hörmət edilməsi prinsipi Bu prinsip ilk dəfə olaraq BMT Nizamnaməsində (1-ci, 55-ci və 56-cı maddələr) ümumi formada təsbit olunmuş, sonralar bir sıra mühüm beynəlxalq sənədlərdə, o cümlədən 1948-ci il Ümum’ dünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində dəqiqləşdirilmişdir. Yuxarıda göstərmişdik ki, beynəlxalq hüququn müstəqil prinsipi kimi, 40 0 , Helsinki Yekun aktında oks olunmuşdur. Prinsipin dövlətlorin üzərinə qoyduğu başlıca öhdəlik ondan ibarətdir ki, onlar insan hüquqlarına hörmət etsinlər və buna beynəlxalq səviyyədə dəstək versinlər. Bu gün, bütün insan hüquqlarına əməl etmək və onların həyata keçirilməsini təmin etmək kimi ümumi beynəlxalq hüquq normasının mövcudluğundan danışmaq hələ tezdir. Buna görə də sözügedən prinsipə əməl olunmamasından o halda söhbət gedə bilər ki, dövlət insan hüquqlannı kobud və kütləvi surətdə pozmuş olsun. 10. Dövlətlərin bir-biri ilə əməkdaşlıq etmək prinsipi Dövlətlərin bir-biri ilə əməkdaşlıq etmək prinsipi ilk dəfə olaraq BMT Nizamnaməsində təsbit olunmuşdur. Beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasında vo iqtisadi, sosial, mədəni və humanitar xarakterli beynəlxalq probemlərin həllində əməkdaşlıq etmək dövlətlərin həm hüququ, həm do vəzifəsidir. Dövlətlərin əməkdaşlığı onların siyasi, iqtisadi və sosial sistemlərindəki fərqlərdən asılı olmayaraq həyata keçirilməlidir. 11. Bcynolxalq öhdəlikləri vicdanla yerinə yetirmək prinsipi Beynəlxalq öhdəlikləri vicdanla yerinə yetinnək prinsipi beynəlxalq hüququn ən qədim prinsipidir və daha çox pacta sunt ser- vanda («müqavilələr yerinə yetirilməlidir») kimi məlumdur. O, BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsinin 2-ci bəndində təsbit olunmuşdur. Burada deyilir ki. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün Üzvləri «Təşkilata üzvlükdən irəli gələn hüquq və üstünlükləri özlərinə təmin etmək üçün bu Nizamnaməyə uyğun olaraq öz üzərlə 41 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|