Dərslikdə yığcam və anlaşıqlı şəkildə müasir beynəlxalq hüququn
Yüklə 11,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
aktları vasitəsilə daxil edilir (yəni beynəlxalq hüquq milli hüquqa «çevrilİD>, «transformasiya edilİD>). Deməli, beynəlxalq nonnanı milli hüquq sisteminə gətirən qanun verilməyibsə, milli məhkəmə həmin normanı heç cür tətbiq edə bilməz. Böyük Britaniyada, Skandinaviya ölkələrində, Tailandda və bir sıra digər dövlətlərdə transformasiya üsulu əsas götürülür. 3. Milli qanunvericiliyin beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşclınlması Hər bir dövlət öz üzərinə götürdüyü beynəlxalq öhdəlikləri viedanla yerinə yetinnək üçün daxili qanunvericilik sisteminin bu öhdəliklərə uyğun olmasını təmin etməlidir. Əslində bu, beynəlxalq hüquq nonnalarının həyata keçirilməsinin ən optimal yoludur. Çox zaman zəruri qanunvericilik tədbirlərinin həyata keçirilməsi beynəlxalq müqavilələrdə bir tələb kimi iştirakçı dövlətlərin üzərinə qoyulur. İfadə formasına görə bu göstərişlər iki eür olur: I) ümumi göstəriblər. Əsas etibarilə insan hüquqlan haqqında beynəlxalq konvensiyalara daxil edilən bu eür müddəalarda ümumi şəkildə göstərilir ki, iştirakçı dövlətlər bu konvensiyalarda boyan edilmiş hüquq və azadlıqlara əməl olunmasını təmin etmək üçün zəruri qanun- verieilik tədbirləri həyata keçirməlidirlər. Məsələn, Uşaq hüquqlan haqqında 1989-eu il Konvensiyasının 4-cü maddəsində deyilir ki, «iştirakçı dövlətlər bu Konvensiyada tanınmış hüquqların həyata keçirilməsi üçün bütün müvafiq qanun- verieilik, inzibati və digər tədbirlər gönnəlidirİ 0 D>. Qeyd edək ki, bu cür ümumi göstərişlərin yerinə yetirilmə- məsi öz-özlüyündə beynəlxalq hüququn pozulması kimi tövsif edilə bilməz. Beynəlxalq hüquq pozuntusundan o zaman danışmaq olar ki, dövlət öz öhdəliklərini hər hansı bir konkret halda yerinə yetinnəmiş olur. İnsan hüquqlan ilə bağlı bizim misalımızda, dövlətdaxili hüququn beynəlxalq hüquqa zidd olması o halda bey 62 nəlxalq hüquq pozuntusu sayılır ki, bu zaman konkret şoxsin hər hansı hüquq və ya azadlığı pozulmuş olur. 2) konkret göstərişlər. Bu halda müəyyən qanunvericilik tədbirlərinin həyata keçirilməsi - müvafiq qanunlann və digər aktların qəbul olunması və ya ləğv edilməsi - müqavilə iştirakçılarının üzərinə birbaşa vəzifə kimi qoyulur. Beynəlxalq hüquqda bu cür öhdəliklərə davranış öhdəlikləri deyilir. Dövlətin bu öhdəliyi yerinə yetirməməsi birbaşa beynəlxalq hüquq pozuntusu doğurur. Belə bir misal göstərək. İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında 1966-cı il Beynəlxalq Paktın lO-cu maddəsinin 3-cü bəndində iştirakçı dövlətlərdən tələb olunur ki, uşaq əməyinin müəyyən növlərinin tətbiqini qanunvericilik qaydasında qadağan etsinlər və buna görə cəza nəzərdə tutsunlar. Müvafiq qanunvericilik aktla- nnın dövlət tərəfindən qəbul olunmaması, əgər yetkinlik yaşına çatmamış hər hansı bir şəxsin bu cür işlərə cəlb edilməsi halı olmayıbsa və zərərli nəticələr törədilməyibsə belə. Paktın pozulması kimi nəzərdən keçiriləcəkdir. Soyqınm cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandınlması haqqında Konvensiyanın V maddəsində də konkret göstəriş öz əksini tapmışdır; burada iştirakçı dövlətlərin üzərinə birbaşa öhdəlik qoyulur ki, onlar öz cinayət qanunlarında soyqınm cinayətinə görə müvafiq cəza nəzərdə tutsunlar. 4. Azərbaycan Respublikasının daxili hüquq sistemi və beynəlxalq hüquq Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikası beynəlxalq hüquq normalannm həyata keçirilməsinin inkorporasiya yolunu seçmişdir. Belə ki. Konstitusiyamızın l48-ci maddəsinin II bəndinə görə, «Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin aynimaz tərkib hissəsidir». Göstərilən maddə bütün beynəlxalq 63 müqaviləlorin, yoni təkcə dövlətlərarası deyil, habelə hökumət- lərarası və idarələrarası sazişlərin də ümumi inkorporasiyasım nəzərdə tutur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası milli hüquqa daxil edilmiş beynəlxalq müqaviləlorin normativ ranqı haqqında məsələdən yan keçməmişdir. Həmin məsələnin həlli 151-ci maddədə öz əksini tapmışdır. Maddədə deyilir: «Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ-hüquqi aktlar (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendum yolu ilə qəbul edilmiş aktlar istisna olunmaqla) və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yarandıqda, beynəlxalq müqavilələr tətbiq olunur». Göründüyü kimi, bu maddədə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəf olduğu dövlətlərarası müqavilələr nəzərdə tutulmuşdur. Höku- mətlərarası müqavilələrin hüquqi qüvvəsinə gəldikdə isə, 130-cu maddənin III bəndinin 6-cı yarımbəndindən belə bir nəticə çıxır ki, normativ icrarxiyada onlar Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya və qanunlanndan aşağıda dayanır. İlk baxışdan belə bir təəssürat yaranır ki. Konstitusiya həmin bu maddədə beynəlxalq hüququn primatını (üstünlüyünü) müəyyən etmişdir. Lakin əslində 151-ci maddə beynəlxalq müqavilənin müddəalan ilə Azərbaycanın normativ-hüquqi aktları arasında mümkün ziddiyyətləri həll etmək rolunu oynayır. Belə bir ziddiyyət olduqda, məhkəmə bu müddəaları ləğv edə və ya dəyişdirə bilməz, yalnız həmin müddəaların tətbiqindən imtinanı elan edir. Dövlətdaxili hüquq norması qüvvədə qalır, doğrudur, bu zaman Azərbaycanın öz qanunvericiliyini beynəlxalq hüquqa uyğunlaşdırmaq kimi beynəlxalq öhdəliyi haqqında məsələ aktuallaşır. 151-ci maddənin məzmunundan irəli gəlir ki, beynəlxalq müqavilə və milli qanun arasındakı kolliziyalar Icx posteriori dcrogat Icgi priori prinsipi əsasında həll olunmalıdır; beynəlxalq müqavilə həm Azərbaycan Respublikası üçün qüvvəyə minməzdən qabaq, həm də ondan sonra qəbul olunmuş istənilən nonnativ-hüquqi aktlara münasibətdə üstünlüyə malikdir. 64 Yüklə 11,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|