DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pol Volkerə görə antiinflyasiya siyasəti
Н. Грегори Менкйу
644 iqtisadiyyat aşağı inflyasiyaya tez və müvəqqəti işsizliyin yüksək səviyyəsi və aşağı məhsul buraxılışı həcmi formasında məsrəflər olmadan nail olacaq.
Beləliklə, Pol Vorker inflyasiyanın sürətinin azaldılması strategiyası barədə qərar qəbul etməli idi, iqtisadiyyat elmi isə 2 cəbhəyə ayrılmışdı. İqtisadçıların bir qrupu itkilərin əmsalını qiymətləndirməyi təklif etdi və belə bir nəticəyə gəldilər ki, qiymətlərin artım sürətinin məhdudlaşdırılması məhsul buraxılışı həcminin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsi və işsizliyin artması ilə müşayət olunur. Alimlərin digər qrupu səmərəli gözləmələr nəzəriyyəsini təklif etdi və belə bir nəticə çıxardılar ki, inflyasiyanın azaldılması daha ucuz başa gələr. Bundan əlavə ümumiyyətlə xərcləri aradan qaldırmaq imkanı mövcuddur. Bəs kim haqlı çıxdı? Şəkil 32.11-də 1979-1987-ci illər üzrə inflyasiyanın sürəti və işsizliyin səviyyəsi haqda məlumatlar göstərilmişdir, onlardan belə çıxır ki, P.Volker inflyasiyanın sürətinin 1981-1982-ci illərdə 10%-dən, 1983-1984-cü illərdə təxminən 4%-dək azaldılmasına müvəffəq olmuşdu. İnflyasiyanın sürətinin azaldılması sırf monetar siyasət hesabına baş verdi. Bu dövr ərzində fiskal siyasət büdcə kəsirinin və deməli məcmu tələbin artırılması kimi əks istiqamətdə fəaliyyət göstərirdi və bu da ümumiyyətlə inflyasiyanın sürətinin artmasına gətirib çıxarır.
Lakin P.Volkerin antiinflyasiya siyasəti işsizliyin səviyyəsinin əhə- miyyətli dərəcədə yüksəlməsinə əsaslanırdı. İşsizliyin səviyyəsi 1982-1983-cü illərdə təxminən 10% təşkil edirdi. Eyni zamanda ÜDM -la ölçülən əmtəə və xidmətlərin istehsalı faktiki səviyyədən əhəmiyyətli dərəcədə aşağı idi. (Fəsil 30, şəkil 30.1). P.Volkerin planı üzrə qiymətlərin artım sürətinin azaldılması ABŞ iqtisadiyyatında 1930-cu illərdəki Böyük depressiyadan da dərin tənəzzülə gətirib çıxardı. Економиксин принсипляри
645 Bu təcrübə səmərəli gözləmələr nəzəriyyəçilərinin üzərində durduqları məhsul buraxılışı həcmində məsrəflərlə müşayət olunmayan antiinflyasiya siyasətinin həyata keçrilməsi mümkünlüyünün özünü inkar edirdimi? Həqiqətən də şəkil 32.11-dəki antiinflyasiya modeli şəkil 32.10-dakı modeli çox xatırladır. Yüksək inflyasiyadan (hər iki şəkildə A nöqtəsi) aşağı inflyasiyaya (c nöqtəsi) keçmək üçün iqtisadiyyat yüksək işsizlik olan ağır bir dövr keçməlidir (B nöqtəsi). Lakin biz səmərəli gözləmələr nəzəriyyəsinin tərəfdarlarının gəldikləri nəticələri təkzib etməyə tələsmirik. Bəli, qiymətlərin artım sürətinin azaldılması işsizliyin səviyyəsinin artması ilə əlaqədar məsrəflərlə müşayət olunurdu. Lakin onlar bir çox iqtisadçıların təxmin etdikləri kimi o qədər də böyük olmadılar. Faktiki məlumatlara əsaslanan itkilərin əmsalının əksək qiymətləndirilmələri nəzərə proqnozlardan aşağıdır. Ola bilsin ki, P.Volkerin tutduğu sərt antiinflasiya mövqeyi iqtisadi subyektlərin gözləmələrinə birbaşa təsir etmişdi. Səmərəli gözləmələr nəzəriyyəçiləri də məhz buna təkid edirdilər. Lakin əhalinin əksəriyyəti FES-nin sədrinin şüarlarına inanmamışdı və qısamüddətli Fillips əyrisi ola biləcəyindən daha da yavaş aşağı enirdi. Bu nəzəriyyəni kommersiya proqnozldaşdırma firmalarının proqnozları da təsdiq edir, bu proqnozlara görə 1980-cı illərdə inflyasiya olduğundan da yavaş sürətlə aşağı enməli idi. Beləliklə, P.Volkerin antiinflyasiya siyasəti səmərəli gözləmələr nəzəriyyəsini heç də inkar etmir. Lakin FES-nin təcrübəsi göstərir ki, siyasətçilər iqtisadi subyektlərin onların bəyan etdikləri şüarlara dərhal inanacaqlarına bel bağlamamalıdırlar.
1970-ci illərdə OPEc-nin fəaliyyəti ilə təhrik olunmuş inflyasiyadan və 1980-cı illərdə P.Volkerin antiinflyasiya siyasətindən sonra ABŞ iqtisadiyatında inflyasiya və işsizliyin nisbətən aşağı dəyişmələri baş verirdi. (şəkil 32.12) Bu dövr 1987-ci ildə FES-nin sədri vəzifəsində P.Volkeri əvəz edən A.Qrinspenin adı ilə əlaqədar «Qrinspen erası» adını almışdı. Bu era təklifin əlverişli çox dəyişikləri ilə başladı, bu zaman 1986-cı ildə OPEc üzvləri olan ölkələr arasında fikir ayrılıqları ilə əlaqədar olaraq, neftin qiyməti demək olar ki, 2 dəfə düşdü, bu da inflyasiyanın sürətini və işsizliyin səviyyəsinin azalmasına gətirib çıxardılar.
Н. Грегори Менкйу
646
FES 1960-cı illərdə etdiyi səhvləri təkrarlamamağa cəhd göstərərək, kifayət qədər ehtiyatlı siyasət yeridirdi. 1960-cı illərdə məcmu tələbin ifrat genişləndirməsi işsizliyin səviyəsinin təbii səviyyədən yerdəyişməsinə və inflyasiyanın sürətlənməsinə gətirib çıxardı. İşsizlik bir çox iqtisadçıların ABŞ iqtisadiyyatı üçün təbii hesab etdikləri 6%-ə yaxın səviyyədə qalırdı. 1989- 1990-cı illərdə işsizliyin səviyyəsi aşağı düşdükdə və inflyasiya artdıqda FES məcmu tələbin daraldılması üçün tədbirlər gördü, bu da 1991-ci ildə kiçik iqtisadi tənəzzülə gətirib çıxardı. Sonra işsizlik təbii səviyyədən çox artdı, inflyasiyanın sürəti isə yenidən aşağı düşdü. XX əsrin son illəri ABŞ üçün iqtisadi çiçəklənmə dövrü oldu. İnflyasiya tədricən azalırdı və 1990-cı illərin sonuna praktiki olaraq yoxa çıxdı. Məşğulluq əksinə, artdı, bu da bir çox müşahidəçiləri işsizliyin təbii səviyyəsinin həqiqətən də aşağı düşdüyünə inanmağa məcbur etdi. Əldə olunan müsbət nəticələri müəyən dərəcədə Alan Qrinspen və onun FES üzrə həmkarlarının xidməti kimi qiymətləndirmək olar, ona görə ki, aşağı inflyasiya sırf onların ehtiyatlı monetar siyasəti hesabına təmin olunmuşdu. Gələcək bizə nə gətirəcək? Məlum olduğu kimi makroiqtisadçılar bacarıqsız öncədən görənlər kimi şöhrət tapmışlar, lakin keçmişin ayrı-ayrı dərcləri aşkar bəllidir. Dərs 1. FES pul təklifinə və deməli məcmu tələbə nəzarət etdiyi müddət ərzində inflyasiyanın vüsət alması üçün hər hansı əsas yoxdur. Dərs 2. İqtisadiyyatın əlverişsiz şok təklif dəyişikliklərinə məruz qalacağı ehtimalı həmişə mövcuddur. Hadisələrin belə inkişafı zamanı siyasətçilər üçün təəssüf hissi keçirmək qalır, onlar əvvəlki dövrlə müqayisədə daha arzuolunmaz inflyasiya və işsizlik arasında seçim qarşısında qalırlar. Nəticə Bu fəsildə inflyasiya və işsizliyə iqtisadi baxışların təkamülünü nəzərdən keçirdik və XX əsrin görkəmli iqtisadçılarının ideyalarını müzakirə etdik: A.Fillips, P.Samuelson və R.Solou tərəfindən işlənib tətbiq edilmiş Fillips əyrisindən, M.Fridmen və E.Felpsin təbii səviyyə fərziyyələrindən R.Lukas, T.Sarcent və R.Barromu səmərəli gözləmələr nəzəriyyəsinə qədər. Adı çəkilənlərdən 4-ü artıq iqtisad elminə verdikləri töhfələrə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür, digərlərini isə çox güman ki, Stokholmda keçirilən təltif etmə mərasimində iştirak etmək gözləyir.
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|