DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu

Н. Грегори Менкйу 

 

 

636 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İnflyasiyanın  sürətindən  asılı  olmayaraq  işsizliyin  son  nəticədə  təbii 

səviyyəyə qayıtması haqda fikir təbii  səviyyə nəzəriyyəsi adlanır. Bir neçə il 

sonra  pul-kredit  və  maliyyə-büdcə  siyasətlərinin  aparılmasına  cavabdeh  olan 

dövlət  xadimləri  özləri  də  istəmədən  bu  nəzəriyyənin  doğruluğuna  inanmağa 

imkan  verən  eksperiment  həyata  keçirdilər.  Təcrübələr  ABŞ  iqtisadiyyatı 

üzərində keçirilirdi. 

Lakin  eksperimentin  nəticələrinin  öyrəniləməsinə  müraciət  etməzdən 

əvvəl M.Fridmen və E.Felpsin 1968-ci ildə təhlil etdiyi məlumatları nəzərdən 

keçirək.  Şəkil  32.6-da  Fillips  əyrisi  ilə  qrafikləşdirilən  1961-1968-ci  illərdə 

işsizliyin    səviyyəsi  və  inflyasiyanın  sürəti  haqda  məlumatlar  təqdim 

edilmişdir. Bu 8 il ərzində inflyasiyanın sürəti artdığı üçün işsizliyin səviyyəsi 

aşağı düşürdü. Bu dövr üzrə iqtisadi məlumatlar, sanki, işsizlik və qiymətlərin 

artımı arasında əks asılılığı təsdiq edirdi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Економиксин принсипляри 

 

637 

1960-cı  illərdə  Fillips  əyrisinin  aşkar  qələbəsi  M.Fridmenın  və 

E.Felpsin mühakimələrini daha cəsarətli edirdi.  

1958-ci  ildə  A.Fillips  inflyasiya  və  işsizlik  arasında  əks  asılılığın 

olmasını təxmin etmişdi, 1960-cı ildə P.Samuelson və R.Solou onun mövcud-

luğunu  ABŞ  iqtisadiyyatının  faktiki  məlumatları    ilə  təsdiq  etdilər.  1960-cı 

illərdə  inflyasiya  və  işsizliyin  göstəriciləri  bu  asılılığı  təsdiq  etdilər.  Bəzi 

iqtisadçılara-siyasətçilər  Fillips  əyrisindən  istifadə  etməyə  cəhd  göstərərlərsə 

bu əyrinin bəzən uyğunuzluqlar yaradacağı - fikri gülməlli görünürdü.  

Lakin  reallıq  heçə  də    «gülməli»  olmadı.  1960-cı  illərin  sonundan  baş-

layaraq  Amerika  hökumətinin  iqtisadi  siyasəti  əmtəə  və  xidmətlərə  olan 

məcmu  tələbin  artırılmasına  yönəldilmişdir.  Bu  bir  tərəfdən  Vyetnamda 

müharibənin  davam  etməsi  ilə  əlaqədar  dövlət  xərclərinin  artması  ilə  digər 

tərəfdən monetar siyasətin nəticəsi ilə əlaqədar idi, çünki FES faiz dərəcəsini 

saxlamağa çalışırdı. Ekspansionist maliyyə-büdcə siyasəti ona gətrib çıxardıki, 

tədavüldə olan pülların miqdarı (M 2 aqreqatı ilə ölçülən) 1970-1972-ci illərdə 

hər il təxminən 13% artırdı. (1960-cı illərin sonunda təxminən 7%). Nəticədə 

1960-cı illərin sonu 1970-ci illərin əvvəllərində inflyasiyanın illik sürəti 5-6% 

təşkil  edirdi  (1960-cı  illərin  əvvəllərində  1-2%).  Lakin  M.  Fridmen  və 

E.Felpsin əvvəlcədən göstərdikləri kimi işsizliyin səviyəsi kifayət qədər yüksək 

səviyyədə qalırdı. 

Şəkil  32.7-də  1961-ci  ildən  1973-cı  ilədək  dövrdə  inflyasiya  və  işsiz-

liyin  inkişaf  tarixi  təsvir  olunmuşdur.  Diqqət  yetirin  ki,  bu  iki  dəyişənlər 

arasında sadə əks əlaqə 1970-ci llərdən başlayaraq axsamağa başladı. Xüsusilə, 

1970-ci  illərin  əvvəllərində  inflyasiya  yüksək  olaraq  qaldığı  üçün  qiymətlərin 

gözlənilən səviyyəsi real səviyyəyə, işsizliyin səviyyəçi isə 5-6%-ə qayıtdı. (bu 

göstəricilər  1960-cı  illərin  əvvəllərinə  daha  çox  xas  idi).  1973-cü  illərdə 

siyasətçilər  əmin  oldular  ki,  M.Fridmen  və  E.Felps  haqlıdır:  uzunmüddətli 

dövrdə  inflyasiya  və  işsizlik  arasında  əks  əlaqə  (və  uyğunlaşma  imkanı) 

yoxdur.  

---

Н. Грегори Менкйу 

 

 

638 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fillips əyrisinin yerdəyiĢmələri: təklifdə Ģok dəyiĢikliklərin rolu 

M.Fridmen  və  E.Felps  güman  edirdilər  ki,  inflyasiya  gözləmələrinin 

dəyişiklikləri  Fillips  əyrisinin  yerdəyişmələrinə  səbəb  olur  və  1970-ci  illərin 

əvvəllərinin təcrübəsi iqtisadçıların əksəriyyətini tədqiqatçıların haqlı olduğuna 

inandırdılar.  Laikn  bir  neçə  il  sonra  qısamüddətli  Fillips  əyrisinə  təsir  edən 

digər  amil:  məcmu  təklifin  qəfil  dəyişməsi  iqtisad  elminin  diqqətini  özünə 

çəkdi. 

Bu  dəfə  isə  2  amerikalı  iqtisadiyyat  professoru  deyil,  1  qrup  ərəb 

şeyxləri elmin əsaslarını sarsıtdı. 1974-cü ildə neft ixrac edən ölkələrn təşkilatı 

(OPEc) kartel yaradaraq, bazar üzərində hökmranlığı öz əlinə aldı. OPEc-ə üzv 

olan  dövlətlər-  Səudiyyə  Ərəbistanı,  Küveyt  və  İraq  neft    ixracını  və  satışını 

məhdudlaşdırdılar.  Təklifin  azaldılması  ona  gətirib  çıxartdı  ki,  bir  neçə  il 

ərzində bu məhsulun qiyməti 2 qat artdı. 

OPEc tərəfindən qiymətlərin yüksəldiləsi təklifdə Ģok artıqlığına misal 

ola  bilər,  bu  özü  də  firmaların  istehsal  xərclərinə  və  onların  məhsullarının 

qiymətlərinə birbaşa təsir göstərən amili əks etdirir və bu həm də məcmu təklif 

əyrisinin  yerdəyişməsinə  və  eləcə  də  Fillips  əyrisinin  yerdəyişməsinə  gətirib 

çıxarır. Beləliklə, neftin qiymətinin bahalaşması bir çox əmtəə və xidmətlərin 

istehsal xərclərinin artmasına gətirib çıxarır, qiymətlərin istənilən səviyyəsində 

əmtəə  və  xidmətlərin  həcmi  azalır.  Şəkil  32.8-in  (a)  qrafikində  bu  azalma 

məcmu  təklif  əyrisinin  sola  AS

1

-dən  AS

2

  -yə  yerdəyişməsi    ilə    təsvir 

edilmişdir.  Qiymətlərin    səviyyəsi  P

1

-dən  P

2

-yə  qədər  artır,  məhsul  buraxılışı 

---