DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XII HĠSSƏ SON MÜLAHĠZƏLƏR
- Ġqtisadiyyatın stabilləĢdirilməsinin «leyhinə» olan mülahizələr
Економиксин принсипляри
647 Son 40 il ərzində inflyasiya və işsizlik arasında seçim problemi ağıllardan çox qarışıqlıq yaratmışdır, lakin bu gün baxışların birləşməsi önə çıxır. İnflyasiya və işsizlik arasındakı əlaqə barədə M.Fridmen 1968-ci ildə belə demişdir: İnflyasiya deyil, gözlənilməyən inflyasiyaya əsaslanan işsizlik və qiymətlərin artımı arasında yalnız müvəqqəti əks asılılıq mövcuddur. Onların arasında daimi asılılıq haqda geniş yayılmış fikirlər «yüksək» və «artan» ilə qarışdırmanın mürəkkəb növüdür, bunu biz hamımız daha sadə formalarda tanıyırıq. İnflyasiyanın inkişafının artan sürəti işsizliyin azalmasına gətirib çıxra bilər, yüksək isə yox. Lakin bu «müvəqqəti» nə qədər davam edə bilər?... Lakin mən müəyyən tarixi təcrübənin təhlilinə əsaslanan öz şəxsi mülahizələrimi deyə bilərəm ki, inflyasiyanın yüksək və gözlənilməz sürətinin ilkin nəticələri təxminən 2 ildən 5 ilədək davam edir… Və bu gün 30 il sonra bü mühakimə makroiqtisadiyat üzrə mütəxəssislərin ilşsizlik və qiymətlərin artımının qarşılıqlı əlaqəsinə baxışlarının əsasında durur.
Н. Грегори Менкйу
648
XII HĠSSƏ SON MÜLAHĠZƏLƏR
Економиксин принсипляри
649 Fəsil 33 MAKROĠQTĠSADĠ SĠYASƏTĠN BEġ PROBLEMĠ
İstənilən amerika qəzetini açsanız orada mütləq hökumətin iqtisadi siyasətini dəyişdirməyə çağıran dövlət xadiminin, iqtisadçının, yaxud da curnalistin bir məqaləsinə rast gəlirsiniz. Özü də ki, elə həmin qəzetdə hakimiyyətin bütün qollarına bir-birini istisna edən müraciətlərə rast gəlmək olur. Prezidentdən büdcə profisitini ya dövlətin borcunun azaldılmasına, ya da dövlət xərclərinin artırılmasına sərf etməyi tələb edirlər. FRS-dən iqtisadiyyatın yüksəlişini stimullaşdırmaq üçün faiz stavkalarını ya endirməyi, ya da qiymətlərin artmasına yol verməmək üçün onları qalldırmağı tələb edirlər. Konqresdən iqtisadi yüksəlişin sürətləndirilməsinə yönəldilmiş vergi islahatlarının həyata keçirilməsini, yaxud da gəlirlərin daha ədalətli paylaşdırılmasını tələb edirlər. İqtisadi məsələlər həm ABŞ, həm də dünyanın başqa ölkələrində siyasi debatlada mərkəz yeri tutur. Bundan əvvəlki fəsillərdə biz bütövlükdə iqtisadiyyatın iqtisadi təhlil alətlərini və ona siyasi təsir metodlarını nəzərdən keçiririk. Son fəsildə biz makroiqtisadi siyasətin müxtəlif variantlarının «leyhinə» və «əleyhinə» olan mülahizələri təhlil edəcək. Bizim müzakirənin əsası iqtisadi kursun öyrənilməsində əldə etdiyimiz biliklərdir. Onlara arxalanaraq siz hansı tərəfə öz səsinizi verdiyinizə, sərbəst qərar verərsiniz, yaxud heç olmazsa, siyasi iqtisadi seçimin mürəkkəbliyini qiymətləndirərsiz.
Əvvəlki fəsillərdə biz öyrəndik ki, məcmu tələbin və məcmu təklifin dəyişmələri istehsalın həcmində və məşğuliyyətin səviyyəsində qısamüddətli dəyişmələrə gətirib çıxara bilər. Bundan başqa, biz gördük ki, monitar və maliyyə-büdcə siyasətinin alətləri məcburi məcmu tələbə və münasib olaraq iqtisadi fluktuasiyaları təsir göstərməyə imkan verir. Lakin hətta siyasətlərin qısamüddətli iqtisadi dəyişmələrə təsir göstərməyə imkan varsa, bu onların iqtisadiyyata «müdaxilə» etməli olduqlarımı deməkdirmi? İşgüzar fəallığın tsiklinin (dövrünün) sadələşdirilməsi üçün siyasi alətlərin istifadəsi nə dərəcədə məqsədəuyğundur. Н. Грегори Менкйу
650 Ġqtisadiyyatın stabilləĢdirilməsinin «leyhinə» olan mülahizələr İqtisadiyyatın təbii inkişafı fluktuasiyalarla müşayiət olunur. Əgər ev təsərrüfatları və formalar iqtisadi perspektivləri qiymətləndirilərsə, xərcləri azaldırlar, bu da əmtəə və xidmətlərə məcmu tələbin azaldılması, öz növbəsində əmtəə və xidmətlərin istehsal həcmlərinin azalmasını doğurur. Firmalar fəhlələri işdən azad edir və təbii ki, işsizliyin səviyyəsi qalxır, real ÜDM (DN) və gəlirin digər göstəriciləri aşağı düşür. İşizliyin səviyyəsinin qalxması və gəlirlərin azalması əhali tərəfindən iqtisadiyyatın perspektivlərinin qiymətləndirilməsində təkan olmuş pissimizmin (bədbinliyin) artmasına gətirib çıxarır. Repressiya iqtisadi resurslarının faydasız israfı deməkdir. İşsizlər sabit iş yeri ilə təmin olunmalarını şirkətlərin sahibkrları əmtəə və xidmət istehsal etmələrini üstün tutardılar. Makroiqtisadi nəzəriyyə siyasətçilərə iqtisadi fluktuasiyaların nəticələrini yumşaltmaq imkanlarını verir. İqtisadiyyatı xoşagəlməz dəyişikliklər «küləyinə qarşı» istiqamətləndirərək pul-kredit və maliyyə-büdcə siyasəti məcmu tələbi və deməli, həcmini və məşğuli səviyyəsini stabilləşdirmə imkanı verir. Əgər məcmu tələbin səviyyəsi iqtisadiyyatda tam məşğulluğa «çıxmağa» imkan verirsə, siyasətçilər hö- kumətin xərclərini çıxarmalı, vergiləri azaltmalı və pul təklifini çoxaltmalıdırlar. Mütləq tələb ifratdırsa, bu da informasiyanın templərinin yük- səlməsi riskini artırırsa, siyasətçilər hökumətin xərclərini, vergiləri artırmalı və pul təklifini azaltmalıdır. Sabit iqtisadi yüksəlməyə yönəldilmiş monetar və fiskal siyasətinin makroiqtisadi alətləri cəmiyyətin hər üzvünə xeyir gətirir.
Pul-kredit və maliyyə-büdcə siyasətinin alətləri iqtisadi inkişafı nəzəri cəhətdən stabilləşdirməyə imkan verir, lakin olan imkanların praktiki həyata keçirilməsi ciddi çətinliklərin dəf edliməsi ilə əlaqədardır. Problemlərdən biri odur ki, monitar və fiskal siyasət iqtisadiyyata təsirini xeyli gecikmə ilə edir. Faiz stavkalarının dəyişilməsi xərclərin, xüsusən də investisiyaların səviyyəsinə təsir edir. Lakin bir çox ev təsərrüfatları və firmalar xərclərinin planını qabaqcadan çəkirlər. Faiz stavkalarının dəyişməsinin əmtəə və xidmətlərə olan məcmu tələb təsir etməsi üçün vaxt lazımdır. Bir çox tədqiqatların nəticələri onu göstərir ki, məcmu tələb monetar siyasətin dəyişilməsinə ən azı altı aydan sonra təsirini göstərir. Maliyyə-büdcə siyasətinin mütəmadi gerçəlməsi hökumət xərclərinə və vergilərə dəyişikliklərin edilməsi prosesinin uzunmüddətli olması ilə əlaqədardır. Münasibət amerika qanunları konqresin komitələri, konqres, Senatdan keçir və perzidentin imzasına verilir. Təklif vermək fiskal siyasətdə dəyişiklikləri qəbul edib həyata keçirmək üçün illər tələb olunur. Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|