Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
6. Açıq romb şəkilli damğalar – Ozni, Samşvilde;
7. Zolaqlı ləkəyə bənzəyən damğalar – Xəzərtəpə;
8. İçərisində diaqanallar qeyd edilmiş düzbucaqlı şəklində olan damğalar – Amiranis dağı;
9. Ücbucaq formalı damğalar - Amiranis dağı, Kavasxlebi, Kültəpə, Eçimədzin (Üç kilsə);
10. Düzbucaqlı üzərində sxematik bitki təsvirinin xatırladan damğalar – Şreşblur, Kültəpə;
12. Latın əlifbasındakı ―Z‖ hərfini xatırladan damğalar – Beştaşeni (Beştaş), Qarni, Badaani;
13. Təpələri birləşmiş iki üçbucaqlı şəklində olan ―bas‖ damğası – Amiranis dağı;
14. Ştrixlənmiş romb üzərində ikiqat spiral formalı damğa – Amiranis dağı;
15. ―Bas‖ damğası və ikiqat spiral şəkilli damğa – Göyrəpə və Kültəpə;
16. Svastika formalı ―as‖ (az // qas // qaz) damğası – Araqvi dərəsi, Təbərə- əl-Akrad;
17. Üçbucaq üzərində ikiqat spiral – Ozni, Plur;
18. Daraqşəkilli damğa – Kültəpə;
19. Çəngəl formalı damğa – Kvasxlebi;
20. Kiprikcikli üçbucaq formalı damğa – Araqvi dərəsi;
21. Antropomorf formalı damğa – Kvasxlebi;
22. Sxematik şəkildə çəkilmiş bitkini xatırladan damğa – Ozni;
23. Sınıq xət formalı damğalar - Ozni;
24, 25. Latın rəqəmlərini xatırladan damğalar - Yanıqtəpə;
26. Ox damğası – Moxrablur;
27. Spiralşəkilli damğa - Ozni;
28. Dalğavari formalı damğa – Danqreuli dağı və Yanıqtəpə;
29. Kətməni xatırladan damğa – Muxatqverdi;
30. Buynuz damğası – Eliaziq;
31. İkibaşlı damğa – Kültəpə;
32. Qoşa yay damğası – Ozni;
33. ―S‖ hərfini xatırladan damğa – Kültəpə.
Buradakı işarələrin bir qismini piktoqram, başqa bir qismini isə piktoqramlarla damğalar arasında keçid mərhələsinin işarələri hesab etmək daha doğru olar. Hərçənd ki, onların bəzisi artıq formaca sırf damğa xüsusiyyətləri daşıyır. Bilavasitə damğalara gəlincə isə, onlardan daha çox eyni dövrün maldar əhalisi istifadə etmişdir. Əsasən keçi sürüləri bəsləməklə məşğul olan, köçəri həyat tərzi keçirən maldarlardan dövrümüzədək zəngin qayaüstü rəsmlər və eyni dərəcədə zəngin damğa arsenalı yetişmişdir. Üstəlik də onların fəaliyyət göstərdikləri coğrafiya Kür-Araz mədəniyyəti dövrünün torpağa bağlı əkinçilərinin yaşayış arealından çox-çox geniş olmuş və məhz onlar sözügedən mədəniyyətin nailiyyətlərini Avrasiyanın geniş coğrafiyasına yaymışlar. Metallurgiya, mədənçilik, dulusçuluq, toxuculuq, at minmək, araba düzəltmək, şalvar geymək və s. onlardan başqa xalqlara keçmişdir. Yazı gələnəyini də bütün dünyaya məhz onlar yaymışlar. Getdikləri hər yerə öz boy damğalarını həkk etməyi də, təbii ki, unutmamışlar. Dilçi alim Firudin Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XlX əsrdən üzübəri V. Tomsen, A. Şiner, İ. A. Aristov, N. Q. Malitski, E. D. Polivanov, A. C. Emre, İ. A. Batmanov, A. Bekmıradov və bir çox başqa alimlər runik əlifbanın qədim türk damğalarından yaranması fikrini bəzən güman, bəzən də qəti şəkildə söyləmiş və bir neçə örnəklə bu fikri əsaslandırmaq istəmişlər:
Türk runik hərflərinin damğalardan törəməsi fikrinin bir çox türkoloqlar tərəfindən müdafiə edildiyini S. Klyaştornıy da təsdiq edir. Onun sözlərinə görə, bu fikrin tarixi hələ qədim türk yazılarının tam deşifrə edilməmiş olduğu dövrə qədər uzanır. Məsələn, bu sahədə söz sahibi olan alimlərdən Q. İ. Spasski, M. A. Kasteren və Q. Vamberi hələ o dövrdə Yenisey yazılarının işarələrinin Sibir tatarlarının soy damğaları ilə üst-üstə düşdüyünə diqqət çəkərək, sözügedən yazıların həmin damğalardan törədiyi fikrini irəli sürmüşdülər. Onlarla həmrəy olan N. A. Aristov isə yazmışdır:
Onun bu fikrinə N. Q. Malitski də şərik çıxmışdır. Burada mövzumuz baxımından son dərəcə böyük önəm daşımaqda olan bir məqama xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Məsələ burasındadır ki, bir çox nəhəng dilçi alimlər təkcə türk yazısının deyil, ümumiyyətlə, ilk fonetik yazı işarələrinin damğalardan yarandığını və onlar üçün qaynaq rolunda isə Kür-Araz mədəniyyəti dövrünə aid damğa və işarələrin çıxış etdiyini bildirirlər. Maraqlıdır ki, eyni işarələrə Qobustan və Gəmiqayanın Son-Eneolit-Erkən Tunc dövrlərinə aid qayaüstü rəsmləri arasında da rast gəlinməkdədir. Və onların böyük əksəriyyəti ayrı-ayrı türk soy və boylarının damğalarıdır.
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|