Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Damğalarımız
- Kür-Araz mədəniyyətinə aid keramika nümunələri
Yel gəldi, ho, yel gəldi. HuĢa. HuĢa öküzüm, Yar gəldi, ho, yar gəldi. HuĢa, huĢa, ceyranım, Qar gəldi, ho, qar gəldi. HuĢa, gülüm, bizə gəl, Dağdan enib düzə gəl. Boyunduruq nalçalı, Torpağımı bizə gəl... HuĢa, huĢa maralım, Sel gəldi, ho, sel gəldi. HuĢa, huĢa, ceyranım, Yel gəldi, ho, yel gəldi. Yel gəldi, ho, yel gəldi. Yel gəldi, yel gəldi. Yel gəldi, ho, yel gəldi. Yel gəldi, ho, yel gəldi”. Eyni münasibəti aşağdakı nəğmədə də görürük:
Başqa bir cütçü nəğməsində isə öküz belə əzizlənir:
Digər bir nəğmədə öküzə ―ala kəlim, qara kəlim, ana kəlim‖ deyə müraciət edildiyini müşahidə edirik:
Azərbaycan folklorunun yayğın janrlarından olan holavarların bir qisminin məzmunu onların məhz erkən Tunc dövründə yarandığını sübut edir. Bu halda əsasən cütçü nəğmələri nəzərdə tutulur.
Nino Şanşaşvili özünün ―Kür-Araz mədəniyyəti keramikasında işarə və simvollar‖ adlı çox dəyərli tədqiqat əsərində yazır ki, Kür-Araz mədəniyyətinin yayılması ilə Güney Qafqazın ən qədim əhalisinin tarixində yeni mərhələ başlanmışdır. Həmin dövrdə keramikada, necə deyərlər, ―piktoqrafik‖ işarələrin peyda olması müəyyən sosial təkanlarla bağlı idi: “Kür-Araz mədəniyyətinin yayıldığı ərazidə naxıĢları ənənvi olanlardan fərqlənən bir neçə qab aĢkar edilib. Bu qabların naxıĢlarımı ritmə və elementlərin təkrarlanmasına əsaslanmır. Görünür, bu qablar müəyyən məqsədlər üçün hazırlanmıĢlar və üzərlərindəki iĢarələr də sadəcə dekorativ mahiyyət daĢımır”.
Kür-Araz mədəniyyətinə aid keramika nümunələri Tədqiqatçının yazdığına görə, bu naxışlar, üzə çıxar-çıxmaz, dərhal alimlərin diqqətini çəkmiş və elə həmin andanca sözügedən damğa və işarələrin ən qədim yazı nümunəsi olduğu fikri ortaya çıxmışdır. Məsələn, B. A. Kuftin Oznidən tapılan damğaların protoelam işarələrinə bənzədiyini dilə gətirmişdir. Q. Qobicişvili onları hett-luviya piktoqrafik yazısı ilə, boşqab üzərindəki yazıları isə tabal yazısı ilə müqayisə etmişdir. Ş. Amiranişvili Amiranis təpəsindən, 36 saylı qəbirdən tapılmış işarələri şumer yazısı ilə bağlamaqdadır. Üzərində bənzər işarələr olan bir qab Urmiya gölü yaxınlığındakı Kür-Araz mədəniyyəti dövrünə aid Yanıqəpə adlı yaşayış məskənindən tapılmışdır. Ç. Barneyin sözlərinə görə, bu qabın üzərində cızılmış işarələr yerli tayfaların öz yazısını yaratmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. Onun fikrincə, e.ə. III minillikdə İran yaylasında yaşayan yerli əhali yazıdan istifadə edib. Bu yazı Erkən Tunc dövrünə aid keramikada rastlanan ideoqramlardan təşəkkül tapıb. S. Barney həmin yazını Urmiya gölünə yaxın ərazidə yerləşən Təpə-Sialkdan tapılmış protoelam yazısı ilə müqayisə etmiş onların fərqli yazılar olduğunu dilə gətirmişdir. Maraqlıdır ki, Kür-Araz mədəniyyəti dövrünə aid keramik qablar üzərlərindəki türk damğalarının bolluğu ilə fərqlənir. Bu tip damğalara sözügedən mədəniyyətin yayıldığı bütün ölkələrin (Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan // Ermənistan, Gürcüstan, Şərqi Anadolu, Güney Azərbaycan, İran, Şimali Qafqaz) ərazisində təsadüf edilir. Nino Şanşaşvili onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmışdır: 1.Quş təsvirlərini xatırladan damğalar - Amiranis dağı, Ozni, Beştaşeni (Beştaş), Qarni, Yanıqtəpə, Danqreuli, Şenqavit, Karun, Kirovakan, Triaaleti
2. Yunan əlifbasındakı π (pi) hərfinə bənzəyən damğalar – Ozni, Maştotsblur, Baba-dərviş, Qarni, Ariç (Qıpçaq), İmiris dağı;
3. Latın əlifbasındakı ―M‖ və ya ―W‖ hərflərini xatırladan damğalar – Muxatqverdi, Moxrablur, Xəzərtəpə, Ariç (Qıpçaq), Təbərə-əl-Akrad;
4. Sacayağı xatırladan damğalar – Ozni, Aradeti, Ariç (Qıpçaq), Şenqavit;
5. Meandrı xatırladan damğalar – Şenqavit, Arevik, Badaani;
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|