Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sonra o məni vurdu, o dəm sağaldı yara. Sonra vəhĢi öküz kimi yeriyib məni yıxdı. Ağır məngənə kimi baĢımı bərk sıxdı. Dedim "Məni xilas et!" Sən xilas edəmmədin, Onunla vuruĢmağa, qorxdun, gedə bilmədin. O mənə toxunaraq, məni quĢa çevirdi, Qanad taxtı çiynimə, adəti quĢ qanadı. Üzümə baxdı, baxdı, sonra məni apardı, Ġrkallanın evinə-zülmət evinə vardı."
Başqa bir faktı nəzərdən keçirək. Folklorşünas alim B. Abdullayevin yazdığına görə, qədim zamanlarda ölənin yaxın adamları saçlarını yolub onun üstünə qoyarmışlar. Saçın insanın həyatını, ömrünü təmin edən, hətta öləndən sonra onu dirildən vasitələrdən olması barədə miflər var. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev vaxtilə yazmışdır: "Qədim Azərbaycanda ölən qəhrəmanlar üçün ağlamaq bir adət olmuĢdur. Həmin günü camaat bir yerə toplaĢardı. Bu toplaĢmaya "yuq" deyirdilər. Toplananlar üçün qonaqlıq düzələrdi, xüsusi dəvət olunmuĢ yuğçular isə ikisimli qopuz çalıb, oynayardılar. Yuğçu əvvəlcə qəhrəmanın igidliyindən danıĢıb, onu tərifləyirdi. Sonra isə qəmli havaya keçib Ģanlı qəhrəman üçün ağı deyərdi. ToplaĢanlar da hönkür-hönkür ağlayardı... Ölünü ağlamaq, cənazəsi üstündə saç yolmaq adət halını almıĢdı”. Maraqlıdır ki, qəhrəmanın cənazəsi üstündə ağlayaraq saç yolmaq adətinin də ən azı 5 min il yaşı olduğunu söyləmək üçün əldə təkzibedilməz fakt mövcuddur. Əlbəttə ki, söhbət "Bilqamıs dastanı"nda söylənilənlərdən gedir:
"O kəslər ağlayar ki, qədim adamlar kimi səninlə öyünərdi, O kəslər ağlayar ki, sənə öz süfrəsində bir vaxt çörək verərdi. Ayağına ətir-yağ çəkən kəniz ağlayar, Sənə Ģərab içirən qulun göz yaĢı axar, Canına zeytun sürtən yava qadın ağlayar, Sənin məsləhətinlə özünə arvad tapıb, Nikah otağına ilk qədəm basan ağlayar, QardaĢların ağlayar, bacı kimi hay salar, Yaslara batar tamam, nalə çəkib saç yolar!" Bu gün Azərbaycanda, eləcə də digər türk ölkələrində bir kəsi yola salarkən arxasınca su atmaq adəti yaşamaqdadır. Belə hesab olunur ki, yolçunun arxasınca su atmaq yolun uğurlu olmasına kömək edir. Şumer ədəbiyyatının şah əsəri olan ―Bilqamıs‖ dastanında eyni adət və inancın izlərinə rast gəlinmişdir. Bu isə o deməkdir ki, yola çıxan adamın ardınca su atmaq adətinin ən azı 5 min il yaşı var:
Öz qamətinə layiq gözəl paltar geydi o. Sinəsinə yaraĢan boyunbağı da asdı Belinə qurĢaq vurub,baĢına tac qoydu o. Ġgidlərin ardınca bir cam təmiz su atdı. Pillələrlə çıxıb o evin damına qalxdı.”
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, şumerlər özlərini ―kəngər‖ və ―kanq‖ adlandırmışlar. Qonşuları isə onlara ―qarabaş‖ və ya ―qarapapaq‖ demişlər. Maraqlıdır ki, bu gün də Azərbaycanın qərb hissəsində, Qazax – Qarabağ – Naxçıvan - Maku xətti üzrə onlarca ―Kəngərli‖, ―Kəngər‖ adlanan kəndlərimiz var. Görkəmli coğrafiyaşünas və etnoqraf alim Vəliyev-Baharlının yazdığına görə, qarapapaq tayfaları da kəngərlilərdən olmuşlar. Tanınmış şərqşünas alim Süleyman Əliyarov ―kanqlı‖ və ―kəngər‖ etnonimlərinin sinonim olduğunu bildirmişdir. Görünür, elə bu səbəbdən də şumer mixi yazılarında ―kəngər‖ adı əvəzinə bəzən ―kanq‖ adı işlənmişdir. Bu etnonim sonuncu dəfə mixi yazılarda eramızdan əvvəl ll minillikdə yad edilmiş, bundan sonra mixi yazılarda kəngərlər barədə heç bir məlumata rast gəlinməmişdir. Lakin eradan əvvəl V əsrdə qələmə alındığı məlum olan ―Avesta‖da ―kanqlı‖ etnonimi ilə yenidən üzləşirik ki, həmin kitabda bu etnonim turanlıların, yəni türklərin sinonimi kimi işlənir.
suvarların qonşuluqda yaşadıqlarını bildirməkdədir. Həmin qaynaqlardan belə bəlli olur ki, kəngərlər İkiçayarasının cənubunda, suvarlar isə şimalında yaşamışlar. Maraqlıdır ki, l -ll əsrlərə aid mənbələr də bu iki türk boyunun qonşuluqda, fəqət əvvəlki yurdlarından bir xeyli aralıda, Xəzər dənizi sahillərində yaşadıqlarını qeyd etməkdədir. Söhbət Ptolomeyin qeydlərindən gedir. O bu iki xalqın Xəzər sahilində, Qafqaz dağlarından Dərbəndə kimi uzanan geniş sahədə yaşadıqlarını yazmışdır. Orta əsr mənbələri kəngərləri oğuzlarla birlikdə yad etməkdədir. Məsələn, X əsr salnaməçisi Konstantin Baqryanorodnıy oğuz tayfalarından olan beçeneklərin bir hissəsinin kanqar, yəni kəngər adlandığını bidirməkdədir. Qiyasəddin Qeybullayevin yazdığına görə, Kanqlı tayfasının oğuz - Səlcuq birləşmələrində yer aldığını qeyd edilmişdir. Moravçikin də fikrincə, oğuz-beçenek tayfasının bir qismi kanqlı adlanmışdır. Tarixi mənbələr kəngərlilərin adını Azərbaycanla bağlamaq ənənəsi ba- xımından çox genişdir. Məsələn, orta əsrlərə aid erməni tarixçilərinin verdiyi məlumatlardan belə məlum olur ki, kəngərlər Qərbi Azərbaycandakı Kəngər dağlarında, eləcə də Albaniya, yəni Şimalı Azərbaycan ərazisindəkə kəngərlər ölkəsində yaşamışlar. Erməni mənbələrinin birində deyilir ki, 482 –ci ildə erməni və iber ordusu Kəngərlər ölkəsində fars ordusu ilə müharibəyə girişmişdilər. ―Vll əsr erməni coğrafiyası‖ndan belə məlum olur ki, Göyçə gölündən şimala yrləşən torpaqlar Kəngərlər ölkəsi adlanmışdır. Tarixi mənbələr sonrakı əsrlərdə kəngərlilərin bir hissəsinin Gürcüstan ərazisindən Qarabağa köçdüyünü qeyd edir. Naxçıvan ərazisindəki kəngərlilərdən Vl əsrə aid bir anonim Suriya mənbəyi söhbət açmaqdadır.
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|