Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
buluda, həm də əjdahaya ―buka‖ deyilmişdir. Yəni ―buka‖ ifadəsi həm ―bulud‖, həm də ―əjdaha‖ sözünün sinonimi idi. Üstəlik də bulud mənasındakı ―buka‖ ilə əjdaha mənasındakı ―buka‖omonim sözlər idi. İndi isə üçüncü elementə keçək və hər üç elementi birlikdə ―oxumağa‖ çalışaq. İlk öncə qeyd etmək lazımdır ki, qədim türk dilində ―qoyun‖ sözünün ―koy‖ və ―ud‖ kimi sinonimləri olmuşdur. Bu sinonimlərdən ―ud‖ eyni zamanda ―udmaq‖ felinin kökü olan ―ud‖ kəlməsi ilə omonimdir. Deməli, buradakı ―qoç‖ işarəsi ilə ―ud‖ kəlməsi yazılmış və bu kəlmə udmaq mənasında işlənmişdir. Odur ki, xalcadakı ideoqrafik yazı belə oxunmalıdır: Buka, yəni bulud və ya əjdaha günəşi uddu. Bu baxımdan başqa bir Azərbaycan xalçası da özündə çox maraqlı bir mifoloji informasiya daşımaqdadır. Söhbət Nyu - Yorkda Berq Andonyanın şəxsi kolleksiyasında saxlanılan XlX əsrə aid bir Quba xalçasından gedir.
motivi bizim üçün maraqlı edən xalçada, sxematik şəkildə də olsa, əllərini yuxarı qaldırmış bir qadın təsvirinin boğaz nayihəsini bəzəyən ağac təsviri ilə birlikdə əks edilməsidir ki, bu da Eneolt dövrünə aid olan, qarın nahiyələrində ağac təsvir edilən, Umay ilahəsini təmsil edən heykəlciklərlə eyni semantik məna yükünü daşımasıdır. Xalçadakı ilahənin qarnı iki kameralı təsvir edilmişdir. Bunda məqsəd bir yandan onun hamilə olduğunu diqqətə çatdırmaq, digər yandan diqqəti buna çəkərək söhbətin Umaydan getdiyini vurğulamaqdır. Çünki, artıq qeyd etdiyimiz kimi qədim türk dilində qadın bətninə ―umay‖ deyilirdi. Ən maraqlı cəhətlərdən biri isə odur ki, bu təsvirdə ağac ilahənin qarın nahiyəsində deyil, boğaz nayihəsində təsvir edilmişdir. Bunun da səbəbini bilmək üçün qədim türk dilindəki omonimlər sistemindən xəbərdar olmaq lazımdır. Qədim türk dilində ―boğaz‖ kəlməsi təkcə insan bədəninin gövdəsini başla birləşdirən hissəsinə deməmişlər, eyni zamanda bu kəlmə ilə hamiləliyi də ifadə emişlər. Bu gün də Azərbaycan türkcəsində hamiləlik mənasında ―boğaz‖ kəlməsi işlənməkdədir. Eyni kəlmə əski türk yazılı abidələrində daha məhsuldar olmuşdur. Məsələn, ―Oğuznamə‖nin uyğur variantında bu kəlməyə ―töl boğaz‖ söz birləşməsi şəklində rast gəlirik:
22 çiçəyə bənzər elementin bəzəməsidir. Çox güman ki, bu, 22 oğuz boyuna işarədir. Məsələ burasındadır ki, oğuz boylarının sayını 24 kimi qeyd edən Yazıçıoğlu Əlidən fərqli olaraq Mahmud Kaşğarlı onların sayını 22 göstərmişdir. Bir vaxtlar Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərindəki əntiq mallar mağazasında saxlanılan və haqqında Azərbaycan elmi ictimaiyyətinə sənətşünas alim Rasim Əfəndi tərəfindən məlumat verilən, XlX əsrdə toxunmuş Şirvan xalçasında da oğuz boylarına işarə edilməkdədir. Beləki bu xalçanın üzərindəki 3 romba bənzəyən 8 bucaqlı fiqurlardan ən altdakında 24 qarmaqvari işarə gözə dəyir. Ola bilsin ki, bunlar 24 oğuz boyunu təmsil edir. Diqqəti ən çox cəlb edən isə xalçanın alt tərəfindəki simmetrik şəkildə iki dəfə təkrarlanan 3 oxdur. Görünür bu oxlar, haqqında ―Oğuznamə‖də söz açılan üçoxları təmsil edir. ―Oğuznamə‖də deyilir:
Bozoklar, oxları verdiyi oğullarının nəslini isə Üçoklar adlandırmışdır. Deməli, sözügedən Quba xalçası üçok, yəni üçox tayfasının yaratdığı çeşnilərdəndir. Anadoluda geniş yayılmış 24 xanalı türkmən - oğuz xalılarındakı xanaların sayı da 24 oğuz boyunu ifadə etməkdədir. Firidun Ağasıoğlu deyir:
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|