Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Eçim (əmim) Altuniltə (şəxs adı) yiti (öldü)” .
- Mohəmməd Naserferd
Mövzumuz baxımından Timərə (Teymərə) yazısı da böyük maraq doğurmaqdadırlar. Son Tunc-Erkən Dəmir dövrünə aid olan Nüvədi yazısından fərqli olaraq, Gəmiqaya təsvirlərinin həmyaşıdı olan və Erkən Tunc dövrünə aid olan
bu yazı üzərində baş sındırmış iranlı arxeoloqlar belə bir fikir söyləmişlər ki, guya o, protoelam yazsının indiyə qədər elmə məlum olmayan yeni variantıdır. Əski türk-run əlifbası ilə az-çox tanış olan istənilən şəxs bunun belə olmadığını, yazıdakı işarələrin Orxon-Yenisey abidələrindən tanıdığımız işarələrin tam eyni olduğunu görə bilər. Yəni fars alimləri bu yazı nümunəsini miladdan öncə 2300 il əvvələ aid Elam həndəsi fiqurlu əlifba kimi qələmə verməyə çalışsalar da, fakt budur ki, buradaki yazı bütünlüklə qədim türk əlifbası ilə asanlıqla oxuna bilən qısa bir mətnidir və o türkcədir. Yazı üç sətirdən ibarətdir. Birinci sətirdə sağdan sola ―ç‖ və ―m‖ hərfləri, ikinci sətirdə ―lt‖, ―n‖ və ―lt‖ hərfləri, üçüncü sətirdə isə ―y‖ və ―t‖ hərfləri açıq-aydın oxunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ilk fonetik əlifbalarda sait səslər göstərilmirdi. Oxuduğumuz bu yazı da eyni qəbildəndir. Mətnə çatışmayan sait səsləri əlavə etsək, aşağıdakı cümlənin yazıldığını görə bilərik: “Eçim (əmim) Altuniltə (şəxs adı) yiti (öldü)” . Məlumat üçün bildirək ki, bu cümlədə yer alan ―eçi‖ (eçü, içü, içi) və ―yiti‖ (yeti) kəlmələri eyni forma və anlamlarda Orxon-Yenisey abidələrində də məhsuldar olublar. Həmin sözlərdən birincisi Kül Tigin abidəsinin şərq tərəfinin 1, 5, 6, 13, 16, 17, 19, 24, 26, 31, şimal tərəfinin 3 –cü sətirlərində, Bilgə Xaqan abidəsinin şimal tərəfinin 9-cu sətrində, Ongin abidəsinin 1 və 4-cü sətirlərində, eləcə də Yenisey abidələrinin bir çoxunda, ikincisi isə Ongin abidəsinin ön tərəfinin 1 və 3-cü sətirlərində, Kül Tigin abidəsinin şərq tərəfinin 7 və 27-ci sətirlərində, Moyoncor abidəsinin 17-ci sətrində işlənmişdir.
―Altuniltə‖ adına gəlincə, qeyd etməliyik ki, əski türklərdə ―altun‖ kəlməsinin iştirakı ilə düzəldilmiş çox sayda ad mövcud olmuşdur. Bu baxımdan Altun Tamğan Tarkan, Altuntay Sanun, Altun Bilgə, Altun Tamğa və s. Adlarını göstərmək olar. Güney Azərbaycandan üzə çıxarılan erkən Kür-Araz mədəniyyəti nümunələrini (Yanıq Təpə, Göy Təpə) araşdıran iranlı tədqiqatçı Ç. Barneyinin fikrincə, artıq Erkən Tunc dövründə Azərbaycanın və qonşu ərazilərin əhalisi yazı ilə tanış idilər və bu məqsədlə taxta lövhələrdən istifadə edirdilər. Timərə (Teymərə) yazısı sübut edir ki, yerli əhali yazılarını qaya üzərində də həkk edirmiş. Timərə (Teymərə) yazısının önəmi ondadır ki, burada damğadan fonetik işarəyə keçidin ən ilkin forması qorunub saxlanmışdır və fonetik səsləri ifadə edən və sonradan türk-run əlifbasında özünə möhkəm yer tutan işarələrin, demək olar ki, hamısı bu və ya digər türk boyunun damğasıdır. Burada ―m‖ səsini ifadə edən, dairədən aşağı doğru uzanan üç xətt parçası formasında olan damğaya daha qədim dövrlərə aid Qobustan qayaüstü təsvirlərində çox sıx-sıx rast gəlinir. Bu isə həmin damğanı daşıyan boyun Timərəyə məhz Azərbaycan ərazisindən köç etdiyini sübut edir.
Həmin işarənin yanında yer alan, ―ç‖ səsini ifadə edən və quruluşuna görə, qaz ayağını xatırladan damğa isə 24 oğuz boyundan biri olan salurların damğasını xatırladır.
―LT‖ diftonqunu ifadə edən və iki dəfə təkrarlanan işarə isə qayı boyunun damğasının tam özüdür.
―Y‖ səsini ifadə edən damğa isə Altay türklərinin mayman boyunun damğasıdır və onlar bu damğanı ―çorqo‖ (boru) adlandırırlar.
Altay boylarından todoş və kerqillərin ―toskuur‖ (ləyən) adlandırdıqları damğa da buna çox yaxındır.
Bu fakt bir çox Altay boylarının bu gün yaşadıqları ərazilərə məhz Azərbaycan və ətraf ərazilərdən köçdüyünü, Altay, Qobi və Çinə Tunc mədəniyyətini, o cümlədən at minmək vərdişini, metal tökmə, araba qayırmaq, xalçaçılıq sənətlərini və s. məhz onların apardığını sübut etməkdədir. Timərədə (Teymərədə) rast gəlinən oğuz boylarına məxsus damğalar isə babalarımızın bu ərazilərin ən qədim avtoxton sahibləri olduğunun, buralarda ən azı Erkən Tunc dövründən məskun olduqlarının və dünya sivilizasiyasında önəmli mərhəllərdən biri olan Kür-Ataz mədəniyyətinin yaradıcıları qismində çıxış etdiklərinin təkzibedilmz sübutudur.
Məlumat üçün bildirək ki, Erkən Tunc dövrünə aid bütün bu oğuz damğalarını üzə çıxaran şəxs yorulmaz tədqiqatçı, milliyyətcə fars olan Mohəmməd Naserferddir. Lakin o, qədim türk mədəniyyəti ilə tanış olmadığından bu işarə və yazıların protoelam yazıları olduğunu zənn etmiş, İran ərazisində bulunan qayaüstü təsvirlərə həsr etdiyi 3 cildlik kitabında da oğuz və türk damğalarından protoelam yazısı kimi bəhs etmişdir. Lakin tərəfimizdən ona türk damğaları haqqında məlumat verilməsindən sonra səhvini anlamış, protoelam yazıları kimi bəhs etdiyi işarələrin türk-oğuz damğaları olduğunu təsdiq edərək, onlara Bəlucistandan tutmuş Kürdüstana, Fars körfəsindən Türkmənsəhraya qədər İranın hər bir yerində rast gəlindiyini bəyan etmişdir.
Mohəmməd Naserferd
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|