Dilçi alim Firidun Ağasıoğlu özünün "Azər xalqı" kitabında bildirir ki, XLX əsrdən üzübəri V
Üzərində atlı və damğa rəsmi olan iki qayaüstü təsvir (Timərə)
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üzərində atlı və damğa rəsmi olan iki qayaüstü təsvir (Timərə)
- Xalça mədəniyyəti
- Bas damğalı uyğur xalısı
Üzərində atlı və damğa rəsmi olan iki qayaüstü təsvir (Timərə)
Damğalı daşlar (Timərə)
Üzərində türk damğası cızılmış qaya parçası (Timərə) Maraqlıdır ki, damğalara xalça naxışları içərisində də rastlanmaqdadır. Firudin Ağasıoğlu bildirir ki, Azərbaycan xalçalarında olan qədim loqoqram, damğa və runik işarələr artıq ilkin ifadə funksiyasını itirib naxışa çevrilibdir: "Lakin onların bu günə qədər donuq Ģəkildə olsa da, xalçalarda iĢlənmə gələnəyi göstərir ki, vaxtilə informativ yük daĢıyan həmin iĢarələr Azərbaycanda geniĢ yayılmıĢdır... Xalça uzmanı L. Kərimovun əksər bölgələri əhatə edən "Azərbaycan xalçası" kitabından loqoqram, damğa və runik iĢarələrə aid seçib verdiyim örnəklər runik yazının Qafqaz mənĢəli ehtimalı üzərində ciddi düĢünməyə əsas verir. Bəzi xalça naxıĢlarının vaxtilə damğa hərf olmasını görmək üçün onları runik yazıdakı eyni iĢarələrlə müqayisə etmək kifayətdir. NaxıĢların xalçada tam olmayan bu örnəyi də aydın göstərir ki, runik yazı xalça sənətində geniĢ iĢlənmiĢdir." Xalça mədəniyyəti Eneolit dövründə toxuculuq sənəti daha da inkişaf etmişdi. Azərbaycanın bir sıra Eneolit abidələrindən — Kültəpə 1, Hacı Firuz, İlanlıtəpə, Babadərviş, Leylatəpə və sairə abidələrdən tapılmış iy ucları, habelə Əlikömək təpəsindən tapılmış saxsı qabın səthində qalmış toxuma izi bunu sübut edir. Əldə olan məlumatlar xalçaçılıq sənətinin artıq Neolit - Eneolit dövrlərində formalaşdığını sübut etməkdədir. Məşhur ingilis arxeoloqu Jeyms Mellart Anadolu ərazisində yerləşən Çatal - Hüyük abidəsində qazıntılar apararkən kömürləşmiş xalı qalıqlarına rast gəlmiş və həmin xalının üzərindəki naxışların qorunub saxlanmamasından böyük təəssüf hissi keçirmişdi. Lakin qazıntıların sonrakı mərhələsində o Son Eneolit dövrünə aid yaşayış binasının divarında xalça naxışlarını xatırladan naxışlara rast gəlmiş, bu naxışların bu günə qədər Anadoluda toxunmaqda olan türk xalçalarının naxışları ilə tam eyni olduğunu görüb təəccüblənmişdi.
Bas damğalı uyğur xalısı Eyni halla cənubi Türkmənistanda qazıntılar aparan tanınmış rus arxeoloqu Sarianidi də üzləşmişdi. O, tapdığı Son Eneolit - Erkən Tunc dövrlərinə aid saxsı qabların üzərindəki naxışların bu gün də həmin ərazidə toxunmaqda olan türkmən xalçalarının naxışları ilə eynilik təşkil etdiyini görüb son dərəcə heyrətlənmişdi. Sarianidi digər bir tanınmış rus arxeoloqu Masson ilə birlikdə qələmə aldıqları ―Qaraqum: Sivilizasiyanın ilk şəfəqi‖ adlı kitabında bu mövzuya toxunaraq yazır: “Eramızdan əvvəl lll minilliyin ikinci yarısından etibarən Cənubi Türkmənistan qəbilələrinin dulusçuluq sənətində böyük dəyiĢikliklər baĢ verməyə baĢladı. Zoomorf motivlərin yerini həndəsi naxıĢlar tutdu. Bu naxıĢlar ağlasığmaz bir Ģəkildə xalça naxıĢlarını xatırlatmaqdadır.” Sənətşünas alim Kübra Əliyeva haqlı olaraq yazır ki, hər bir xalqın naxış sənəti nüəyyən etnik xüsusiyyətlərə sahibdir və digər xalqların naxış sənəti ilə ümumi cəhətlərə malikdir: “Xalqın mədəniyyətinin əhəmiyyətli tərkib elementlərindən biri olan və onun tarixi ilə sıx bağlı olan naxıĢlar etnik mədəniyyət tarixinin öyrənilməsində də mühüm mənbə rolunu oynayır. NaxıĢ sənəti xalqın məiĢəti, ictimai Ģəraiti ilə sıx bağlı olmaqla yanaĢı, onun fəlsəfi - dini və magik dünyagörüĢünü də əks etdirir. NaxıĢ motivləri təkrarlanaraq ritmlər yaradır. Təsadüfi deyil ki, ornament motivlərini ritmlər də adlandırırlar. Bu baxımdan Tunc dövrünə aid keramika məmulatlarının naxıĢlarının öyrənilməsi böyük önəm daĢımaqdadır. Həmin dövrə aid Naxçıvan saxsı qablarının üzərlərindəki naxıĢları gözdən keçirməklə ornamentlərin xarakterini müəyyənləĢdirmək mümkündür. Bu qabların üzərindəki naxıĢlar içərisində həndəsi fiqurlar: romblar, üçbucaqlılar, latın əlifbasının “S” hərfini və üç rəqəmini xatırladan spiralvari elementlər, spirala çevrilən düz xətlər və sairə geniĢ yayılmıĢdır. Eyni motivlərə Azərbaycan xalçalarında da rast gəlinir.” Xalça sənətini Azərbaycan üçün əvəzsiz və tükənməz sərvət adlandıran Məmmədhüseyn Hüseynovun sözlərinə görə, tarixi, mübarizələrlə keçmişi olan bir xalq maddi-mədəni, mənəviyyat tarixini xalı-xalçalara toxuyaraq əsrlərdən-əsrlərə ötürüb yaşatmışdır. İbtidai halından tarixin bütün səhifələrində sanki iştirak edən xalça sənətimiz, oxunması gərək olan, səhifələrinin sayı bilinməyən bir kitabəyə çevrilmişdir:
Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|