Din psikolojiSİ BİLİm dali

109 
 
 
mükellefiyeti başlar. İkincisi, kalbi haram olan bütün günah düşüncelerden ve nefsin 
kötü arzularından temizlemektir. Üçüncüsü, kalbi Allah’a perde olan her türlü gaflet, 
sevgi  ve  arzudan  temizleyip  bütünüyle  Allah’a  bağlamaktır.  Bunu  yapan  arif  ve 
kâmil insan olur. Takvanın ilk iki derecesi herkese farz kılınmıştır; üçüncü derecesi 
ise kullara rahmet olarak övülmüş, teşvik edilmiştir.
155
 
Kur’an-ı  Kerim’de  bize  öğretilen  dualarda  Allah’tan  istenebilecek  en  ileri 
dilek olarak müttakîlerin (takva sahiplerinin) önderliği gösterilmektedir. Müttakîlerin 
bulunduğu  konum,  bir  mümin  için  ulaşılması  hedeflenen  ideal  bir  nokta  iken, 
müttakîlerin  önderi  olabilecek  konuma  gelmenin  önerilmesi  insanın  potansiyel 
niteliklerini anlamak açısından önemlidir.
156
 
Takva  (sorumluluk  bilinci)  sahibi  insanların  genel  özellikleri;  duyarlılık,  öz 
bilinç, ego bilinç, ilişkilerde güvenli bağlanma, iffetli olma, cömertlik, öfkeyi kontrol 
etme ve dengeli olmaktır.
157
 
Tüm bu faziletlerin (takvanın) kazanılmasında insanlara  yol  gösterici  olarak 
İslam  tasavvufu  büyük  öneme  sahiptir.    Metodu,  muhabbetle  (sevgi,  ruhun 
kendisinden  lezzet  duyduğu  şeye  meyletmesi)  kalpleri  yüce  Allah’a 
bağlamaktır.
158
Tasavvufun  metod  ve  usullerini,  insan  için  hayati  öneme  sahip  olan 
gizli  ve  “ilahi  ben”  in  ortaya  çıkarılması  ve  algısal  kapasiteyi  geliştirme  çalışması 
olarak ifade edebiliriz.
159
İslam dininin “ihsan boyutu” olan tasavvuf, insanları tabiata 
ve eşyaya Yaratıcının gözüyle bakmaya çağırır. O  zaman görüş hatalarımız düzelir, 
                                                           
155
 Erol, s. 13.
 
156
 Özdoğan, s. 102.
 
157
 Özdoğan, ss. 105-113.
 
158
 S. Muhammed Saki Haşimi,  Arifler Yolunun Edepleri(22. Baskı), İstanbul: Semerkand Yayınları, 
2009, ss. 19, 26.
 
159
 Küçük, Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim –Benliğin Dönüşümü ve Miracı, ss. 535-537.
 

---

110 
 
 
her şeyi dosdoğru görmeye başlarız.
160
 Tasavvufta zahiri görüntünün ardındaki derin 
anlamın idraki söz konusudur. Takva sahipleri  hayatı bu boyutta (ihsan boyutunda) 
yaşarlar.  
“İhsan  nedir  Ey  Allah’ın  elçisi?”  sorusuna  Hz.  Muhammed:  “…Allah’ı 
görüyormuş  gibi  kulluk  etmendir”;  her  ne  kadar  sen  O’nu  görmesen  de  o,  seni 
görüyor…” şeklinde cevap vererek,  yapmakta olduğumuz her işi Yüce Yaratıcı’nın 
görüp  gözettiği  ve  eylemlerimizin  O’na  sunulacağı  bilinciyle  yapmamız  gerektiğini 
haber vermiştir. 
İslam  dini,  tüm  yararlı  işleri  Allah’a  kulluk  kapsamında  bir  ibadet  olarak 
nitelendirmekte, yapılan işi önemseyip güzel ve sağlam yapmayı emretmektedir.  
Hz. Muhammed (s.a.v): “Allah her şeyde ihsanı farz kılmıştır…” buyurarak, 
insanın yaptığı her işi ve görevi kurallarına ve usulüne uygun olarak, sağlam, güzel, 
kaliteli, en iyi ve en mükemmel şekilde yapmasını istemektedir. 
İslam dini her işin ehline verilmesini istemiştir. Hz. Muhammed (s.a.v); “İş, 
ehil  olmayana  verildiği  zaman  kıyameti  bekleyiniz”  buyurarak,  işlerin  verimli  ve 
sağlam  yapılmasının,  onun  ehline  verilmesiyle  mümkün  olacağını,  aksi  takdirde 
bozulmanın ortaya çıkacağını ifade etmiştir.
161
 
Bu  temel  esaslar,  günümüzde  psikolojik
162
,  pedagojik,  sosyolojik,  ekolojik, 
ekonomik  ve  daha  birçok  alanın  başlıca  iyileştirme  hedefi  olmalıdır.  Çünkü 
sorumluluk bilinci (takva), hem kişisel hem de toplumsal verimliliğin baş şartıdır.  
 
 
                                                           
160
 Özdoğan, s. 145.
 
161
 Özdoğan, ss. 147, 148.
 
162
  Logoterapi  de  hastanın  kendi  sorumluluklarının  tam  olarak  farkına  varmasını  sağlamaya  çalışır. 
Bkz.  Viktor  E.  Frankl,  İnsanın  Anlam  Arayışı  (6.  Baskı),  Çev.  Selçuk  Budak,  İstanbul:  Okuyan  Us 
Yayınları, 2012, s. 124. 

---

111 
 
 
 
D-ERGENLİKTEN İTİBAREN MANEVİ GELİŞİM 
 
“Hem  Rabbin:  Beni  Adem’den,  bellerinden  zürriyetlerini  alıp  da  onları 
nefislerine  karşı  şahid  tutarak:  Rabbiniz  değil  miyim?”  diye  işhad  ettiği  zaman 
“Belâ” dediler.” (A’râf 7/172) 
Ayet-i kerimeden de anlaşılacağı üzere; 
Allah dedi ki: 
-Ben sizin Rabb’iniz değil miyim? 
Ruhlar: 
-Evet, Rabb’imizsin. 
Allah-insan  ilişkisi  Bezm-i  Elest’te,  ruhlar  alemindeki  ahid’le  başlar.
163
 
Ancak,  insanın  bu  dünyadaki  fani  benliği  Elest  Meclisi’nde  ruhun  rabbine  vermiş 
olduğu  sözü  unutup,  kendi  asli  ve  “ilahi  ben”  inden  habersiz  bir  yaşam 
sürdürmektedir. 
Yaradılış amacı kulluk vazifesini yerine getirmek olan insanın fani benliği bu 
gerçekliği  unuttuğundan  ruh  mustariptir.  Ruhun  bu  sıkıntılı  hali  insanda  psikolojik 
olarak  kaygıyı  doğurur.  Ruh  hatırladığı  gerçekliği  fani  benliğin  hatırlamaması 
yüzünden kaygılıdır. Çünkü hatırlasın ister.   
İnsan bu aslı idrak edemediği müddetçe kaygı da artarak devam eder ve asıl 
işlevi dışında hastalıklı birtakım hallere sebebiyet verebilir.  
Kaygıyı  huzura  dönüştürebilmek  için  kalbin  hususiyetinin  ve  ihtiyaçlarının 
bilinmesi gereklidir. Çünkü kalp, içinde insani sıfat ve marifetlerin toplandığı manevi 
bir cevher olup, vücudun karar merkezidir. 
                                                           
163
 Özdoğan, s. 39.
 

---