Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

son ve Funnel taraf›ndan 2000 y›l›nda diyabet bak›m›nda

ve e¤itiminde diyabete özel güçlendirme grounded teori-

si gelifltirilmifltir (Funnel ve Anderson, 2003; Sigurdardot-

tir, Jonsdottir, 2008). Güçlendirme teorisinin yaz›m›nda iki

teoriden yararlan›lm›flt›r. ‹lk teori Carl Rogers taraf›ndan

gelifltirilen “Kendini Gerçeklefltirme Teorisi” olup teorinin

“Özfark›ndal›k” ve “‹liflkiler Yoluyla Kiflisel Geliflim” boyutlar›-

n›/kavramlar›n› kapsamaktad›r. ‹kinci teori ise Albert Ban-

dura taraf›ndan gelifltirilen “Sosyal Ö¤renme Teorisi” olup

“öz-yeterlilik” kavram› üzerinde durulmufl ve güçlendirme

teorisinde kullan›lm›flt›r (Sigurdardottir, Jonsdottir, 2008).

Güçlendirme teorisinde s›k kullan›lan kavramlar ise güç,

güçlendirme ve hasta güçlendirme’dir. 

Güç (Power); Kendini tan›ma ve öz disiplin duygusu

olarak tan›mlanmaktad›r (Sigurdardottir, Jonsdottir,

2008). Sa¤l›k bak›m içeri¤i; hastan›n sa¤l›k ile ilgili kendi

de¤erlerine, inanç, alg›lar› ve birlikte yaflad›¤› çevre ile ilifl-

kileri ve kendi gereksinim ve hedeflerine fark›ndal›k ka-

zand›rmaya yard›mc› olmay› kapsamaktad›r. 

Güçlendirme (Empowerment); kelime anlam› olarak

güç verme veya otorite kazand›rma, bir fleyi yapabilme ye-

tene¤i, yeterlili¤i ve izin verme olarak tan›mlanm›flt›r (Sigur-

dardottir, Jonsdottir, 2008; Olgun ve Ulup›nar, 2003). 

Hasta güçlendirme (Patient Empowerment); hastala-

r›n yaflamlar› için do¤ufltan gelen sorumluluk alma kapa-

sitelerini bulmas›na ve gelifltirmesine yard›mc› olma ola-

rak tan›mlanmaktad›r (Funnell ve Anderson, 2004 ). Güç-

lendirme genellikle özbak›m› gelifltirmek için kiflisel sorum-

lulu¤a olanak tan›ma, otonomi ve özgüveni gelifltirmeyi

amaçlayan çabalar›/gayretleri içermektedir. Güçlendirme

“süreç” ve “sonuç” olmak iki süreçten oluflmaktad›r (Sigur-

dardottir, Jonsdottir, 2008; Chen ve ark., 2015). Bu iki

sürecin amac›; diyabetli bireyin ilk aflamada potansiyeli-

nin geliflmesi ve son aflamada ise bu potansiyelinin olgu-

laflmas›d›r (Sigurdardottir, Jonsdottir, 2008; Chen ve ark.,

2015). Diyabetli Bireyin güçlendirme sürecinde; hastala-

r›n kiflisel bilgi ve beceri düzeyini art›rma, problem çözme

becerilerini gelifltirme, sa¤l›¤› ile ilgili de¤erlere fark›ndal›k

kazand›rma, otonomisini kazand›rma, hedef belirleme ve

hedeflerle ilgili kararlar alabilme, hasta deneyimleri, aç›k

iletiflim ve sosyal destek önemlidir. Güçlendirme diyabet

e¤itimin temel bir sonucudur (Funnel ve Anderson,

2003). Güçlendirme yaklafl›mlar› diyabet e¤itimleri ile di-

yabetli bireylerin özbak›m bilgisi, beceriler, öz fark›ndal›k,

kiflisel otonomi duygusunu en düzeye ç›karmay› hedefle-

mektedir (Sigurdardottir, Jonsdottir, 2008). Güçlendirme-

nin bir sonucu olarak kiflinin öz yeterlili¤i, hedef belirleme

ve hedefe ulaflmas›n›n artmas› ve hasta özgüveni, otono-

misi ve sorumlulu¤unun geliflmesiyle özbak›m davran›flla-

r›n›n geliflmesi beklenmektedir (Sigurdardottir & Jonsdot-

tir, 2008; Chen ve ark., 2015).

Diyabet  Özyönetim  E¤itiminde  Uygulanm›fl  

Güçlendirme  Temelli  Davran›fl  De¤iflikli¤i  

Protokolleri  ve  Sonuçlar›

Diyabet e¤itiminde güçlendirme temelli davran›fl de¤i-

flikli¤i yap›labilmesi için Funnell ve Anderson taraf›ndan

2004 y›l›nda davran›fl de¤iflikli¤i protokolü gelifltirilmifl ve

uygulamada kullan›m›n› bir örnek ile vermifllerdir (Tang,

Funnell, Anderson, 2006). Diyabetli bireylerin, diyabetini

baflar›l› bir flekilde yönetebilmesi için, hedeflerini belirleme-

si ve günlük kararlar almas› gerekir. Diyabet e¤itimcilerinin

giriflim stratejileri; diyabetli bireylerin hedefleri, terapötik

seçenekleri ve özbak›m davran›fllar› ile ilgili kararlar› almas›

ve kendi bak›mlar›nda etkili olabilmesi için günlük diyabet

bak›m sorumlulu¤unu üstlenmeleri için gelifltirilmelidir

(Funnell ve Anderson, 2004). Güçlendirme temelli giriflim-

ler de birincil kullan›lan davran›flsal stratejiler; befl ad›m-

dan oluflan davran›fl de¤iflikli¤i modelidir. Funnell ve An-

derson (2004) taraf›ndan gelifltirilen, diyabetli bireylerde

davran›fl de¤iflikli¤i ile ilgili bir protokol örne¤i Tablo 1’de

verilmifltir. Davran›fl de¤iflikli¤i protokolünde uygulanan

problem çözme süreci; diyabetli bireylere diyabet ile ilgili

bilgi sa¤lamakta, diyabet ve yaflam flekli ile ilgili hedefler

gelifltirmekte ve hedeflere ulaflmay› amaçlamaktad›r. Bu

süreç befl ad›mdan oluflmaktad›r. ‹lk iki ad›m, diyabetli bi-

reylerin problemlerini ve problemler ile ilgili duygu ve dü-

flüncelerini tan›mlar. Üçüncü ad›mda, hedefler ve hasta-

n›n tercihi konuflulur. Hasta, hedeflerini gerçeklefltirmede

yard›mc› olacak davran›flsal de¤ifliklik yapaca¤›na dair söz

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  18  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

verir. Dördüncü ad›mda ise, hastalar›n hedeflere ulaflmak

için neler yapabilecekleri ve sonuçlar›n› nas›l de¤erlendire-

cekleri konuflulur. Beflinci ad›mda ise e¤itim süreci de¤er-

lendirilir. Bu süreçte; sorunun gerçek do¤as› hakk›nda da-

ha fazla bilgi sahibi olunabilecek, diyabetli bireylerin bafl

etmeleri için etkili stratejiler gelifltirilecek, diyabetli bireyle-

rin sahip oldu¤u engeller ve yaflad›¤› duygular ö¤renile-

cektir (Funnell ve Anderson, 2004).

Literatürde güçlendirme temelli davran›fl de¤iflikli¤i

protokolüne dayal› uygulanm›fl diyabet özyönetim e¤iti-

mi ile ilgili Amerika ve Tayvan’da yap›lm›fl iki çal›flmaya

ulafl›lm›flt›r. 

Güçlendirme  Temelli  Davran›fl  De¤iflikli¤i  

Protokolüne  Amerika  Örne¤i

Tip 2 diyabetli Afrikal› Amerikal›larda uygulanan güç-

lendirme temelli davran›fl de¤iflikli¤i protokolü Tablo 2’de

verilmifltir. Diyabet Yaflam Boyu Destek Program› Tip 2 di-

yabetli Afrikal› Amerikal›lar için toplum merkezleri veya ki-

liselerde düzenlenen haftal›k destek grubundan oluflmufl-

tur. Destek gruplar›n haftal›k seans biçimi diyabet özyö-

netim e¤itimi program› ile ayn›d›r. Diyabetli bireyler ço¤u

e¤itim oturumun gerekli oldu¤una inand›klar› kadar e¤i-

tim oturumlar›na kat›lmalar› için teflvik edilmifltir. E¤itim

program›na 400’den fazla Afrika kökenli Amerikal› kat›l-

m›flt›r. Bu program›n pilot çal›flmas› 65 kiflide yap›lm›fl

olup alt› ay boyunca haftal›k 90 dakikal›k oturumlarla des-

tek gruplar› yap›lm›flt›r. Gruplar 10-15 kifliden oluflmufltur.

E¤itim program› sonras› 6.ayda diyabetli bireylerin BKI

(Beden kitle indeksi), Total Kolesterol, HDL (High Density

Lipoprotein) ve LDL (Low Density Lipoprotein) kolesterol

düzeyinde istatiksel olarak anlaml› düflme saptanm›flt›r.

Tip 2 diyabetli bireylerin HbA1c düzeyleri %7.5’ten %7.1

düflüfl olmas›na karfl›n bu düflüfl istatistiksel olarak anlam-

l› bulunmam›flt›r. Diyabet tedavisinde önemli bir yeri olan

diyet, egzersiz ve kan flekeri testi özbak›m davran›fllar›nda

da istatiksel olarak anlaml› geliflme olmufltur (Anderson,

Funnell, Nwankwo, Gillard, Oh, Fitzgerald, 2005). 

Güçlendirme  Temelli  Davran›fl  De¤iflikli¤i  

Protokolüne  Tayvan  Örne¤i

Tip 2 diyabetli uygulanm›fl güçlendirme temelli davra-

n›fl de¤iflikli¤i protokolüne Tayvan Örne¤i Tablo 3’te veril-

mifltir. Çal›flmada Tip 2 diyabetli bireylere davran›fl de¤i-

flikli¤i protokolü bireysel e¤itim ile uygulanm›fl ve giriflim-

ler üç ay sürmüfltür. ‹lk üç hafta hasta ile yüz yüze görüfl-

me sa¤lanm›fl ve sonraki aylar ayl›k telefon görüflmeleri

sa¤lanm›flt›r. Bireysel görüflmeler 60-70 dakika sürerken

telefon görüflmeleri 30-40 dakka sürmüfltür. Çal›flmada

bireysel e¤itim sonras› Tip 2 diyabet bireyler 6 ay izlenmifl

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  19  •  Ocak  -  Haziran  2016

TTaabblloo  11::  Davran›fl De¤iflikli¤i Protokolü

11..  aadd››m

m::  PPrroobblleem

m  yyaa  ddaa  dduurruum

muu  iinncceelleem

mee  

• Diyabet bak›m›n›zda size en zor gelen nedir?

• Bu konuyu biraz daha açabilir misiniz?

• Bu konuyla ilgili bir örnek verebilir misiniz?

22..  aadd››m

m::  D

Duuyygguu  vvee  ddüüflflüünncceelleerr  

• …konu/konular hakk›ndaki duygu ve düflünceniz nedir?

• …. nedeniyle mi böyle düflünüyor / hissediyorsunuz?

33..  aadd››m

m::  PPllaann  yyaappm

maayyaa  kkaarraarr  vveerrm

mee    

• Ne olmas›n› istiyorsunuz?

• Ne olursa/ne de¤iflirse kendinizi daha iyi hissedersiniz?

• Bu durum …(hafta/ay…) sürede düzelir mi?

• Sizin tercihiniz nedir?

• Sizin için engeller nedir?

• Size kim yard›m edebilir?

• Bu seçiminizin faydalar› ve maliyeti nedir?

• E¤er bu konuda bir fley yapmazsan›z sonuç ne olabilir?

• Hadi bir plan yapal›m.

44..  aadd››m

m::  PPllaann  yyaappm

maa  

• Bu problemi çözmek için bir fleyler yapmak istiyor musunuz?

• Neler yapabilirsiniz?

• Ne yapacaks›n›z?

• Bu plan› baflarmada kendinize ne kadar güveniyorsunuz?

• Baflard›¤›n›z› nas›l anlayacaks›n›z?

• Bugün, buradan ayr›ld›ktan sonra yapaca¤›n›z bir fley nedir?

55..aadd››m

m::  D

Dee¤¤eerrlleennddiirrm

mee    

• Görüflme nas›l gitti?

• Bu görüflmede ne ö¤rendiniz? Ne oldu?

• Bu görüflme s›ras›nda bir s›k›nt› yaflad›n›z m›? Ne oldu?

• Gelecek görüflmede, bu görüflmeden farkl› olarak 

neyin olmas›n›/olmamas›n› istersiniz?

Funnell, M.M., Anderson, R.M., (2004). Empowerment and 

Self-Management of Diabetes. Clinical Diabetes. 22, 123-127.

---