Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

D

Diiyyaabbeett  Ö

Özzyyöönneettiim

m  EE¤¤iittiim

miinnddee  G

Güüççlleennddiirrm

mee  

TTeem

meellllii  D

Daavvrraann››flfl  D

Dee¤¤iiflfliikkllii¤¤ii  PPrroottookkoolllleerrii  EEttkkiillii  m

mii??

Arafl.  Gör.  Dr.  Hamdiye  ARDA  SÜRÜCÜ

Dicle Üniversitesi Atatürk Sa¤l›k Yüksek Okulu Hemflirelik Bölümü, DIYARBAK›R

Ö

Özzeett

Diyabet özyönetim e¤itimi (DÖYE); diyabetli veya diyabet riski olan bireylerin, has-

tal›¤› ve hastal›kla ilgili durumlar› baflar›l› bir flekilde yönetebilmesi ve davran›fl de¤iflik-

li¤i yapabilmesi için, gerekli bilgi ve beceriyi kazanmas› amac›yla bir iflbirli¤i sürecidir.

DÖYE’nin diyabetli bireylerin sa¤l›k sonuçlar› üzerine olumlu etkileri oldu¤u gösteril-

mifltir. Güçlendirmenin diyabet e¤itiminde çok önemli oldu¤u vurgulanmaktad›r.

Güçlendirme temelli davran›fl de¤iflikli¤i protokollerin diyabet özyönetim e¤itiminde

kullan›m› sonucu diyabetli bireylerin lipid düzeylerinde, özbak›m davran›fllar›nda, öz

yeterliliklerinde ve yaflam kalitelerinde anlaml› geliflme oldu¤u saptanm›flt›r. Ancak ye-

terli örneklem ile daha fazla randomize kontrollü çal›flman›n yap›lamas› güçlendirme

temelli davran›fl de¤iflikli¤i protokollerin gerçek etkisini ortaya koymak için önemli ol-

du¤u belirlenmifltir.

AAnnaahhttaarr  KKeelliim

meelleerr::  Diyabet özyönetim e¤itimi, güçlendirme, davran›fl de¤iflikli¤i.

SSuum

mm

maarryy

IIss  EEm

mppoow

weerrm

meenntt  BBaasseedd  BBeehhaavviioorr  C

Chhaannggee  PPrroottooccoollss  EEffffeeccttiivvee  iinn  D

Diiaabbeetteess  SSeellff--M

Maa--

nnaaggeem

meenntt  EEdduuccaattiioonn??

Diabetes self-management education (DSME) is a collaborative process through

which people with or at risk for diabetes gain the knowledge and skills needed to

modify their behavior and successfully self-manage the disease and its related condi-

tions. DSME on the health problems of people with diabetes has been shown to ha-

ve positive effects. It is emphasized that the empowerment is very important in the

diabetes education. Empowerment based behavior change protocols as a result of

useing in diabetes self-management education, were found to be significant impro-

vement in the lipid levels, the self-care behaviors, quality of life and self- efficacy. Ho-

wever, more randomized controlled trials with adequate sample studies done em-

powerment based change behavior- protocols has been determined that it is impor-

tant to demonstrate the real effect.

KKeeyy   w

woorrddss:: Diabetes self-management education, empowerment, behavior

change.

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  16  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

Girifl

Diyabet  Özyönetim  E¤itimi  Nedir?

Diyabet yönetiminde önerilen tedavi; t›bbi beslenme

tedavisi, egzersiz, insülin/oral antidiyabetik ve diyabet öz-

yönetim e¤itimi/deste¤idir (Amerika Diyabet Derne¤i

[ADA], 2015). Diyabet özyönetim deste¤i; etkili diyabet

yönetimi için sosyal destek ve metabolik iyileflmeyi destek-

leyen ve davran›flsal stratejilerin gelifltirilmesinin devaml›l›-

¤›n› sa¤layan programlar› kapsamaktad›r (ADA, 2015). Di-

yabet özyönetim e¤itimi (DÖYE); diyabetli veya diyabet ris-

ki olan bireylerin, hastal›¤› ve hastal›kla ilgili durumlar› ba-

flar›l› bir flekilde yönetimi ve davran›fl de¤iflikli¤i yapabilme-

si için, gerekli bilgi ve beceriyi kazanmas› amac›yla bir iflbir-

li¤i sürecidir (Amerika Diyabet E¤itimcileri Derne¤i [AADE],

2011). DÖYE’nin diyabetli bireylerin sa¤l›k sonuçlar› üzeri-

ne olumlu etkileri oldu¤u gösterilmifltir (AADE, 2011). Lite-

ratür incelendi¤inde yap›lan çal›flmalarda DÖYE’nin diya-

betli bireylerin HbA1c düzeyinde azalma sa¤lad›¤› (Warsi

ve ark., 2004; Norris ve ark., 2002; Rickheim, 2002; Chen

et al., 2015), açl›k kan glikozu düzeyi ve kan bas›nc›n› dü-

flürdü¤ü (Warsi ve ark.,2004), diyabet bilgisini artt›rd›¤›,

ilaca gereksinimi azaltt›¤›, yaflam kalitesini gelifltirdi¤i (De-

akin, McShane, Cade ve Williams, 2005; Chen et al.,

2015), öz yeterlilik ve özbak›m davran›fllar›n› gelifltirdi¤i

(Chen et al., 2015) bulunmufltur. DÖYE’de, plan ve uygu-

lamalarda kültürel özellikler dikkate al›nd›¤›nda pozitif so-

nuçlar›n›n hastan›n kendi özyönetimine odaklanmas›n›

sa¤lad›¤› vurgulanmaktad›r (Duncan ve ark., 2009; Ellis

ve ark., 2004). Diyabet özyönetim e¤itimi; bireysel e¤itim

ve/veya grup e¤itimi yöntemi ile yap›lmaktad›r. Bireysel

E¤itim; bireysel e¤itim teke tek e¤itim veya yüz yüze e¤i-

tim flekli olarak tan›mlanm›flt›r (Goudswaard ve ark., 2004;

Hokanson ve ark., 2006; Duke, Colagiuri,Colagiuri,

2009). Grup e¤itiminde, gruplara kat›lan kat›l›mc› say›s› iki

ile 20 aras›nda de¤iflen, ortak ilgi alan› olan insanlar›n bir

araya toplanmas› olarak tan›mlanmaktad›r (Mensing, Nor-

ris, 2003). Uygulanacak diyabet özyönetim e¤itiminde

hangi e¤itim yönteminin seçilece¤i ise e¤itim verilecek di-

yabetli bireylerin özelliklerine, e¤itimin amac›na, seçilecek

e¤itim yöntemin avantaj ve dezavantaj›na göre karar ve-

rilmesi gerekti¤i belirtilmektedir (Sürücü, 2014). Amerika

Diyabet E¤itimcileri Derne¤i (2011) taraf›ndan diyabet öz-

yönetim e¤itiminin; kuramsal bir teoriye/modele dayal› ya-

p›lmas› önerilmektedir (AADE,2011). Kuramsal yaklafl›mlar

davran›fl de¤iflikli¤i için hasta güçlendirme ve hasta mer-

kezli iletiflim kullan›larak hedef belirlemeyi kolaylaflt›rmakta-

d›r. Hasta güçlendirme e¤itimcilerin bak›fl aç›lar›n›/vizyon-

lar›n› ve de¤erlerini konuflmak için felsefik bir yaklafl›md›r.

DÖYE’de kullan›lan kuramsal yaklafl›mlar; Sosyal Biliflsel Ku-

ram (Social Cognitive Theory), Gerekçeli Eylem Teorisi

(Theory of Reasoned Action), Transtheoretical Modeli

(Transtheoretical Model), Planl› Davran›fl Teorisi (Theory of

Planned Behavior) (AADE,2011)  ve Güçlendirme teorisi’ni

(Sigurdardottir, Jonsdottir, 2008) içermektedir. Bu teoriler

ve modeller, hastalar›n özbak›m davran›fllar›n› belirlemek

ve diyabet e¤itimcisi ile birlikte özbak›m davran›fllar› de¤i-

fliklik plan›n› oluflturmak için hastay› desteklemektedir (An-

derson, Funnell, Tang, 2006). Bu derleme makalede özel-

likle diyabet alan›na spesifik Anderson ve Funnel taraf›n-

dan 2000 gelifltirilen Güçlendirme Teorisi üzerinde duru-

lacak ve güçlendirme temelli haz›rlanan davran›fl de¤iflikli-

¤i protokollerin diyabet e¤itimdeki yeri tart›fl›lacakt›r.

Diyabet  E¤itiminde  Güçlendirme  Teorisi

Güçlendirme, kavram olarak diyabet e¤itiminde 1991

y›llar›nda konuflulmaya bafllanm›fl ve bir felsefe veya bir

bak›fl aç›s› oldu¤u vurgulanm›flt›r. Güçlendirme kavram›

1991 y›llarda s›k kullan›lmas›na karfl›n diyabet bak›m› için

içeri¤inin doldurulamad›¤› ve farkl› e¤itimsel içeriklerle

desteklenmesine karfl›n gereksinimi karfl›lamad›¤› belirlen-

mifltir. Diyabet e¤itim ve bak›m›nda güçlendirme kavram›-

n›n içeri¤inin doldurulmas› gerekti¤i belirlenmifltir. Diya-

bet e¤itim ve bak›m›nda güçlendirme kavram›n›n kullan›-

m›yla ilgili yay›nlar 1991 y›llar›ndan önce hiç yok iken

2003 y›l›nda 54 çal›flma oldu¤u belirlenmifltir (Funnel ve

Anderson, 2003). Bu geliflmeler ›fl›¤›nda diyabet bak›m ve

e¤itiminde güçlendirme kavram›yla iliflkili olabilecek farkl›

boyutlar incelenmifltir. Diyabet alan›nda güçlendirme kav-

ram›ndaki gerek araflt›rmalar›n artmas› ve gerekse eski e¤i-

tim modellerin etkinli¤inin olmad›¤› düflüncesi ile Ander-

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  17  •  Ocak  -  Haziran  2016

---