Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
113
ki, onların haradasa dərində müəyyən vicdanları var. Ona görə gözümüzə duyğusuz görünürlər ki, onlar o vicdandan istifadə etmirlər. Əlavə: İnsanın sərbəst, sağlam mühakiməsi və vicdanı əzələlərlə müqayisə oluna bilər. Əzələndən istifadə etməsən, zəiflədikcə zəifləyir”. Cəmi bir sual qalmışdı: “Dəyərlərin üstünlüyü deyəndə nə nəzərdə tutulur?” Onlar sinifdə bu məsələni də çox müzakirə etmişdilər. Məsələn, maşın sürüb bir yerdən başqa yerə sürətlə hərəkət etmək dəyər ola bilər. Əgər maşın sürmək ağacların məhvinə, ətraf mühitin çirklənməsinə aparırsa, sən dəyərlərin seçimi arasında qalırsan. Diqqətlə fikirləşəndən sonra Sofi qərara gəldi ki, sağlam meşələr və təmiz ətraf mühit harasa sürətlə getməkdən daha dəyərlidir. O, daha bir neçə nümunə gətirdi. Axırda yazdı: “Şəxsən mən fikirləşirəm ki, fəlsəfə ingilis dilinin qrammatikasından daha vacibdir. Ona görə də həssas dəyər üstünlüyü - dərs cədvəlinə fəlsəfənin çox, ingilis dilininsə az salınması ola bilər”. Sonuncu tənəffüsdə müəllim Sofini kənara çəkdi: Sənin cavablarını oxudum, bu, həqiqətən də çox maraqlı cavablar idi!
Yəqin sizi düşündürüb. Elə ona görə deyirəm. Xeyli yetkin cavablar idi. Təəccübləndim. Həm də özünə güvənən cavablar idi. Bəs ev tapşırığını necə, etmisənmi? Sofi duruxdu. Siz demişdiniz ki, şəxsi fikir vacibdir. Hə, demişəm... amma məhdudiyyət çərçivəsində. Sofi düz onun gözlərinin içinə baxdı və müəllimin tərifinin verdiyi cəsarətlə dedi: Mən fəlsəfə öyrənməyə başlamışam. Bu, adama şəxsi fikrinin olması üçün yaxşı əsas verir. Amma sənin yazına qiymət yazmaq üçün bu mənim işimi asanlaşdırmır. Ya ”beş” almalısan, ya ”iki”. Niyə? Ona görə ki, mən ya doğru, ya da yanlışam? Bunu deyirsiniz? downloaded from KitabYurdu.org
114
Yaxşı, olsun “beş”, - müəllim dedi, - amma gələn dəfə ev tapşırığını mütləq elə!” Günorta Sofi məktəbdən evə dönəndə çantasını kandara atıb öz xəlvəti guşəsinə getdi. Qəhvəyi məktub əyri-üyrü ağac köklərinin üstündə idi. Kənarları quru idi, deməli, Hermes onu çoxdan qoyub getmişdi. Məktubu götürüb evə girdi. Heyvanlarını yedirtdi və otağına çəkildi. Çarpayısına uzandı, Albertonun məktubunu açdı və başladı oxumağa: “Ellinizm. Xoş gördük, Sofi. Təbiət filosofları, Sokrat, Platon, Aristotel haqda oxuduğuna görə, sən artıq Avropa fəlsəfəsinin əsasları ilə tanışsan. Bundan sonra daha ağ zərfdə giriş sualları göndərməyəcəyəm. Təsəvvür edirəm, yəqin məktəbdə çoxlu tapşırıqların və imtahanların olur. İndi sənə Aristoteldən, miladdan əvvəl təxminən IV əsrdən milad təqviminin 400-cü ilinə, erkən Orta əsrlərə qədər olan uzun bir dövr haqda söz açacağam. Diqqət edirsənmi, biz indi “miladdan əvvəl” və “miladdan sonra” yazırıq, çünki Xristianlıq faktiki olaraq, dövrləşmədə ən önəmli, ən sirli amildir. Aristotel miladdan əvvəl 322-ci ildə, Afina öz hökmran rolunu itirən vaxt vəfat etdi. Afinanın hökmran rolunu itirməsinin bir səbəbi də Makedoniyalı İsgəndərin (e.ə. 356-323) fəthlərindən irəli gələn siyasi çevrilişlər idi. Makedoniyalı İsgəndər Makedoniya kralı idi. Aristotel də Makedoniyadan idi, bir müddət o, hətta gənc İsgəndərin müəllimi olmuşdu. Məhz İsgəndər iranlılar üzərində son, həlledici zəfəri çaldı. Üstəlik, Sofi, onun fəthləri Misirdən Hindistana, oradan isə yunan sivilizasiyasına kimi böyük bir ərazini birləşdirirdi. Bu, bəşəriyyət tarixində yeni bir dövrün başlanğıcını qoydu. Bu sivilizasiyada yunan mədəniyyəti və dili aparıcı rol oynayırdı. Təxminən 300 il sürən bu dövr Ellinizm adlanır. Ellinizm termini həm dövrə və həm də üç ellin krallığı - Makedoniya, Suriya və Misirdə hökm sürən yunan üstünlüklü mədəniyyətə işarə edir. downloaded from KitabYurdu.org
115
Təxminən e.ə. 50-ci ildən etibarən Roma hərbi və siyasi məsələlərə nəzarət edirdi. Yeni supergüc tədricən bütün ellin krallığını fəth etdi, o zamandan Roma mədəniyyəti və latın dili qərbdə İspaniyadan Asiyanın içərilərinə doğru hər yanda üstünlüyü ələ aldı. Bu, sonralar adına yetkin antik dövr adı verilən Roma dövrünün başlanğıcı idi. Amma xatırladım ki, romalılar Ellin dünyasını fəth etməzdən əvvəl Romanın özü yunan mədəniyyətinin əyaləti idi. Beləcə, yunanların siyasi gücü keçmişdə qaldı, fəqət yunan mədəniyyəti və yunan fəlsəfəsi mühüm rol oynamağa başladı. Din, fəlsəfə və elm Ellinizmi səciyyələndirən əsas cəhət həmin dövrdə müxtəlif ölkələr və mədəniyyətlər arasındakı sərhədlərin aradan qalxmasıdır. Əvvəllər yunanlar, romalılar, misirlilər, babillilər, suriyalılar və iranlıların hərəsi öz “milli din” sərhədlərində öz tanrılarına ibadət edirdilər. İndi isə müxtəlif mədəniyyətlər dini, fəlsəfi və elmi ideyaların vahid böyük qazanında qarışmışdı. Belə deyək, şəhər meydanı dünya arenası ilə əvəzlənmişdi. Qədim şəhər meydanı da indi bazara müxtəlif mallar və həm də fikirlər, ideyalar gətirən səslərlə qaynaşırdı. Şəhər meydanlarının dünyanın hər tərəfindən mallar və ideyalarla dolması yeni cəhət idi. Burada ən müxtəlif dillərdə danışan insanlar vardı. Biz artıq dedik ki, yunanların həyata baxışı indi keçmiş yunan mədəni ərazilərində olduğundan daha geniş yayılmışdı. Lakin vaxt keçdikcə Aralıq dənizi ölkələrində Şərq tanrılarına da ibadət edirdilər. Bir çox qədim xalqların tanrılarını və inanclarını ehtiva edən yeni dini düzən ortaya çıxırdı. Buna sinkretizm və ya inanclar qarışığı deyilir. Həmin vaxta kimi insanlar öz xalqları, öz adət-ənənələri, öz şəhər- dövlətləri ilə güclü bağlarını saxlayırdılar. Sərhədlər qalxan kimi bir çoxları öz həyat fəlsəfələrinə şübhəylə, tərəddüdlə baxmağa başladılar. Yetkin antik dövr ümumən dini tərəddüdlər, mədəni qarışıqlar və pessimizmlə səciyyələnir. O vaxt belə bir ifadə məşhur idi, tez-tez deyirdilər: “Dünya qocalıb”. Ellinist dövrdəki bu yeni dinlərin ümumi cəhəti onların downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|