Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
180
O qədər qədimdi, bəli. Və bu üç kəşf - kompas, odlu silah və mətbəə çapı - Renessans adlandırdığımız bu yeni dövrün əsas zəminləridi. Bir az da açıqlaya bilərsən? Kompasın ixtira olunması gəmi səyahətlərini asanlaşdırdı. Başqa sözlə, bu, böyük kəşfiyyat dəniz səyahətlərinin əsasını qoydu. Odlu silahlar da beləcə. Yeni tüfənglər Avropa hərbçilərinə Amerika və Asiya mədəniyyətləri üzərində üstünlük verirdi. Avropanın özündə də tüfəng vacib idi. Kitab çapı Renessans humanistlərinin ideyalarının yayılmasında vacib rol oynayırdı. Mətbəə kilsəni əvvəlki - bilik üzərində inhisarçısı rolundan çəkilməyə vadar edən amillərdən idi. Yeni ixtiralar və alətlər getdikcə çoxalırdı. İxtira edilən əsas cihazlardan biri astronomiya üçün tamamilə yeni qapılar açan teleskop idi.
Və bu, gətirib raketlərə və kosmik peyklərə çıxardı. Sən çox sürətlə gedirsən. Amma deyə bilərsən ki, Renessans zamanı insanları Aya aparıb çıxaran proses başladı. Bu prosesin bir ucu Xerosima və Naqasaki faciəsinə də gedib çıxdı. Hər halda bütün bunlar əvvəlcə mədəni və iqtisadi cəbhədə başlanmışdı. Orta əsrlərin sonlarına doğru mübadilə iqtisadiyyatından pul iqtisadiyyatına keçilmişdi, yeni malların, əl sənətlərinin effektiv canlı ticarəti, pul iqtisadiyyatı və banklara əsaslanan şəhərlər inkişaf etdi. Həyatın başlıca şərtlərinə dair müəyyən azadlığı olan orta sinif meydana gəldi. Zərurətlər pul qarşılığında alınabilən oldu. İnsanların çalışqanlığını, təxəyyülünü və yaradıcılığını qiymətləndirən vəziyyət yarandı. Beləcə, insandan yeni şeylər gözləməyə başladılar. Adamın ağlına iki min il əvvəl meydana gələn yunan şəhərləri gəlir. Doğrudur. Sənə yunan fəlsəfəsinin özünü kəndli mədəniyyətində yaşayan mifik dünyagörüşdən necə ayırdığını danışmışdım. Renessans dövründə də orta sinif özünü bənzər şəkildə feodal ağalarından və kilsənin hökmranlığından ayıra bildi. Bu, İspaniyada ərəblərlə və şərqdə Bizans mədəniyyəti ilə daha yaxın ünsiyyət vasitəsilə yunan mədəniyyətinin yenidən kəşf edilməsi dövrüdü. downloaded from KitabYurdu.org
181
Antik dövrdən gələn üç ayrı axın yenidən birləşərək böyük bir çaya çevrildi. Diqqətli şagirdsən. Renessansın arxa planı haqda bu qədər bəsdi. İndi sənə yeni ideyalar haqda danışacağam. Çox yaxşı. Tez danış ki, evə gedib axşam yeməyinə çatım. Alberto yenidən divana oturdu. Sofiyə baxdı. Renessans hər şeydən əvvəl, insana yeni bir baxış ortaya qoydu. Renessans humanistləri elə hey insanın günahkar təbiətindən danışan orta əsrlərin əksinə, insana və insanın dəyərinə yeni inam gətirdi. İndi insan son dərəcə qüdrətli və dəyərli hesab edilirdi. Renessansın əsas simalarından biri “Ey insan cildində müqəddəs varlıq, özünü dərk et!” deyən Marsilio Fiçino idi. Digər bir humanist sima Piko della Mirandola “İnsan ləyaqəti haqda çıxış” əsərini yazdı. Bu əsəri yazmaq Orta əsrlərdə ağla da gətirilə bilməzdi. Bütün orta əsrlərdə çıxış nöqtəsi Tanrı olmuşdu. Renessans humanistləri üçünsə çıxış nöqtəsi insan idi. Amma bunu yunan filosofları da ediblər. Elə ona görə də antik humanizmin yenidən doğulmasından danışırıq. Renessans humanizmi fərdiyyətçiliyə antik dövrün humanizmindən daha çox əhəmiyyət verirdi. Biz təkcə insan deyilik, biz unikal fərdlərik. Bu düşüncə insan dühasına sonsuz pərəstişə yol açırdı. Renessans insanı adlandırdığımız insan həyatın, incəsənətin, elmin bütün sahələrindən başı çıxan universal dühalı ideal insan idi. İnsana yeni baxış insanın anatomiyasına da maraq göstərirdi. Antik dövrdəki kimi, yenə də ölüləri kəsib doğrayırdılar ki, insan bədəninin necə qurulduğunu bilsinlər. Bu, həm tibb, həm də incəsənət üçün mühüm idi. Çılpaq insan təsviri incəsənət əsərlərində yenidən yayğınlaşdı. Min illik hədsiz iffət, utancaqlıq dəbindən sonra insan yenidən özü olmağa cürətlənmişdi. Daha utanmalı bir şey yox idi. Elə bil xoşbəxtlikdən sərxoş olublar, - Sofi özüylə filosof arasındakı kiçik masaya qollarını dayayıb dedi. Yox deyə bilmərəm. İnsana yeni baxış yepyeni dünyagörüşü gətirdi. Artıq insanlar yalnız Tanrının xatirinə mövcud deyildilər. İnsan artıq downloaded from KitabYurdu.org
182
həyatdan zövq ala bilərdi. İnkişaf imkanları sonsuz idi. Məqsəd bütün sərhədləri aşmaqdı. Bu, antik yunan humanistləri baxımından yenilik idi; çünki antik dövrün humanistləri sakitlik, mülayimlik, üzüyolalıq kimi dəyərlərin vacibliyini vurğulayırdılar. Renessans humanistləri isə bu dəyərləri atmışdılar? Ən azından, üzüyola olduqlarını demək olmaz. Onlar elə davranırdılar, sanki dünya yenidən oyanıb. Dövrlərini son dərəcə ayıq izləyirdilər ki, bu da antik dövrlə onların öz dövrü arasındakı əsrləri bildirmək üçün “orta əsrlər” terminini yaratmalarına gətirdi. Həyatın bütün sahələrində tayı-bərabəri olmayan inkişaf vardı. İncəsənət, arxitektura, ədəbiyyat, musiqi, fəlsəfə və elm əvvəllər olmadığı kimi çiçəklənirdi. Konkret bir nümunə gətirəcəyəm. Biz “şəhərlər şəhəri”, “kainatın göbəyi” kimi adlarla öyülən Antik Romadan danışmışıq. Orta əsrlərdə bu şəhər çox zəifləmişdi və 1417-ci ildə qədim paytaxtın cəmi 17 min nəfər sakini vardı. Hildenin yaşadığı Lillesanddan çox deyilmiş. Renessans humanistləri Romanı bərpa etməyi özləri üçün mədəni öhdəlik saydılar. Əvvəlcə həvari Pyotrun məzarı üstündə böyük Müqəddəs Pyotr kilsəsinin inşaatına başladılar. Müqəddəs Pyotr kilsəsindən danışanda təvazökarlıqdan söz açmaq olmaz. Renessansın bir çox nəhəng sənətkarları dünyanın ən iri binası olan bu binanın layihəsində iştirak ediblər. 1506-cı ildə başlanan tikinti işləri yüz iyirmi il davam edib, növbəti əlli ildə isə kilsənin qarşısındakı nəhəng Müqəddəs Pyotr Meydanı tamamlanıb. Yəqin çox nəhəng kilsədir! Eni 200 metrdən, hündürlüyü 130 metrdən artıqdır və 16 min kvadrat metrdən çox ərazini əhatə edir. Renessans dövrü insanının cəsarəti haqda hələlik bu qədər bəsdir. Renessansın yeni təbiət baxışı gətirməsi də əhəmiyyətli oldu. İnsanın dünyada özünü evindəki kimi hiss etməsi və həyatı təkcə axirətə hazırlıq kimi görməməsi fiziki aləmə tamamilə yeni bir yanaşma yaratdı. İndi təbiətə pozitiv bir şey kimi hörmət edilirdi. Çoxları Tanrının öz yaratdıqlarında da təmsil olunmasına inanırdı. O, sonsuzdursa, deməli, hər yerdə olmalıydı. Bu downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|