Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
143
onların qarĢısına çıxmıĢlar. Ancaq bir Ģey edə bilməmiĢlər. Ağa dərhal türklərə xəbər vermiĢdir. Türklər də yardıma gəlmiĢ və yanlarında da bir top varmıĢ. Ermənilər isə Kür çayında gəmidə durub Salyana uzaqdan top atəĢi açarmıĢ. Türk topçuları elə bir mərmi atmıĢdır ki, gəminin tüstü çıxan yerindən içəri girmiĢ və partlayıb hamısını məhv etmiĢdir. Ruslar, Azərbaycanda belə atıĢ atan ola bilməz, demiĢlər. Onlar da anlamıĢdır ki, bunlar türklərdir. Oradan da çəkilib getməyə baĢlamıĢlar. Çəkilərkən də ətrafdakı kəndləri dağıda-dağıda getmiĢlər." 60
DüĢmən qüvvələri isə 132 ölü və 600 də yaralı vermiĢdi. 30 sandıq rus piyada cəbbəxanası, bir səyyar mətbəx ilə kabel və s. ləvazimat da ələ keçirilmiĢdi. 61
Yeni Vasilyevka xəttində meydana gəldi. DüĢmənin 400 piyada və 50 süvarisi ilə əlində 12 makinalı tüfəng, 3 top və 2 zirehli gəmi var idi. Hacıqabul qəsəbəsində olan iki düĢmən təyyarəsi də hər gün havaya qalxaraq türk qoĢunlarının üzərinə bomba yağdırırdı. Türk qoĢunları isə Salyan ilə QaraqaĢlı arasında müdafiə xətti qurmuĢdu. Ərazinin düz olması səbəbindən Kür çayındakı gəmilər və havadan açılan atəĢlə davamlı bombardman altında olurdular. Qızıl Ordu qüvvələri top atəĢi dəstəyi altında türk mövqelərinə qarĢı üç- dörd dəfə hücuma keçdilər. Ancaq hər dəfəsində ağır itkilər verərək geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar. Xıllı kəndi ətrafında da davam gətirə bilməyən düĢmən qüvvələri bu dəfə də Bankədə toplanmağa baĢladı.
Salyan hərbi dəstəsi minbaĢı Əhməd Həmdi bəy komandasında, Yeni Vasilyevka-Bankə bölgəsində yerləĢən erməni daĢnak və rus bolĢevik qüvvələrinə 12 iyulda bir basqın etdi. DüĢmənin böyük bir hissəsi burada məhv edildi. Gəmilərə çatıb canlarını qurtara bilənlər isə Xəzər dənizinə doğru qaçmağa çalıĢdılar. Bankə ətrafında quruda olan düĢmən əsgərlərinə də basqın edildi və böyük bir çoxluğu məhv edildi. Canlarını qurtara bilən qana susamıĢ quldur dəstələri buradan düz Bakıya getdilər. 62
"Erməni gəmisi Qaralı kəndi ətrafından Salyan tərəfə gedirdi. Demosdin gəmisi Bakıdan gəlmiĢdi. Bu, Əli Bayramovun idarə etdiyi gəmi idi. Ġçində ermənilər var idi. Gəmi QaraqaĢlı istiqamətində gedirdi. O tərəfdə olan türk topçusu gəmiyə dəqiq atəĢ açır, topun mərmisi gəminin bacasından içəri düĢür və gəmini məhv edir." Qızıl Ordunun gəmi və qayıqlarının Kürə bir daha girməsinin qarĢısını almaq üçün çayın ağzı köhnə pantonlarla qapadıldı, bəzi köhnə gəmilər də batırıldı. DüĢmənin sahilə çıxmasını əngəlləmək və bölgədəki asayiĢi təmin etmək üçün də minbaĢı Nazim Ramazanov bir bölük piyada, iki rus pulemyotu və bir topla
144
birlikdə bölgədə vəzifələndirildi. Geri qalan qüvvələr 15 iyulda Palat-Toqay bölgəsinə çəkildi. 63
Salyan müharibələrində Türk Qafqaz Ġslam Ordusuna bağlı kiçik bir hərbi dəstə özündən say, silah və sursat baxımından çox üstün vəziyyətdə olan daĢnak və bolĢevikləri bir daha məğlub etmiĢdi. Hacıqabuldakı iki düĢmən təyyarəsi hər gün Qaraağac üzərində uçaraq türk qoĢunlarını bombalayırdı. Salyan-Bankə-Neftçala bölgəsindən qovulan düĢmən qüvvələrindən dörd pulemyot, 63 piyada tüfəngi, 100 sandıq piyada və top mərmisi, 7 kiçik qayıq, bir miqdar benzin, duzlu balıq kimi bəzi əĢya və yemək ələ keçirilmiĢ, 31 nəfər də əsir alınmıĢdı. Türk hərbi qüvvələrindən isə ikisi milis olmaq üzrə 11 əsgər Ģəhid olmuĢ, bir zabit ilə 13 əsgər yaralanmıĢdı. 64
Salyan və Bankə ətrafında gedən müharibənin nəticəsində bölgədə yaĢayan türklər böyük bir qətliamdan qurtarılmıĢdı. Rus bolĢevik və erməni daĢnak qüvvələrinin Kür çayı boyunca irəliləyərək, Yevlax Ģəhərini ələ keçirmələri və türk ordusunu arxadan mühasirəyə almaları əngəllənmiĢdi. BolĢevik Qızıl Ordu hərbi qüvvələrinə qarĢı cəbhə xəttini bütöv tutmaqla vəzifələndirilən 5-ci Qafqaz piyada diviziyası düĢmən hücumlarına qarĢı Azərbaycanın hər tərəfinə yetiĢməyə çalıĢırdı. Diviziyanın tərkibi isə təxminən 5800 nəfərdən ibarət idi. Bu qədər az sayda hərbi Qüvvənin geniĢ bir coğrafiyada savaĢması, hərb sənəti baxımından mümkün deyildi. Buna rəğmən Mehmetçik düĢmənin Azərbaycanda törətdiyi qətliamı dayandırmaq və iĢğala son vermək üçün fövqəlbəĢər bir cəhd göstərmiĢdi. Türk ordusu Göyçay savaĢında əvvəlcə böyük bir sarsıntı keçirmiĢ, sonra girdiyi bütün savaĢlarda Qızıl Ordu qüvvələrinə qarĢı həmiĢə qalib gəlmiĢdi. Mehmetçiklər Anadoludan qopub gəldilər. SoydaĢlarının imdadına yetiĢdilər.
Ancaq təəssüf ki, Salyan və Neftçala bölgəsində də bəzi qəhrəmanlar həlak oldular. Bir gül bağçasına girərcəsinə Ģəhadət Ģərbətini daddılar. Salyan Ģəhər qəbiristanlığında Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun igidləri yatır. Bu məzarlıqda yatan qəhrəmanlardan birinin rütbəsi naməlumdur. Fəqət topçu zabiti Ömər bəy olduğu bilinir. Yerli xalq Ömər bəyə "paĢa" ünvanını layiq görmüĢdür. Qəbir daĢına bir top rəsmi yazılmıĢ, ölüm tarixi olaraq isə 1337, yəni 1918-ci il iĢlənmiĢdir. Qərənfillərlə süslənən məzar abidəsinin üstünə ay-ulduz ilə süslənmiĢ qara qranit daĢdan bir də kitabə yerləĢdirilmiĢ, altına da "Bu qəbir 1918- ci ildə vəfat etmiĢ Ömər paĢanındır" sözləri yazılmıĢdır. Türklər özlərinə edilən yardımı unutmazlar, qədir-qiymət bilən bir millətdir. Qafqazda və Azərbaycanda yaĢayan türklər də Anadoludakı qardaĢları kimidir. Salyanlılar öz vətəninin önəmli bir hissəsi iĢğal altında olmasına rəğmən 1918-ci ildə Qafqazda yaĢayan qardaĢlarının imdadına çatan qəhrəman Mehmetçiyi heç bir zaman unutmadılar.
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|