Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.Azərbaycanın cənub bölgələrindəki savaĢlar: Salyan və Bankə ilə ətrafının düşməndən təmizlənməsi
139
Düşün altındakı minlərcə kəfənsiz yatanı, Sən şəhid oğlusan, incitmə, yazıqdır, atanı, Vermə, dünyaları alsan da, bu cənnət vətəni." Türk dastanları göy üzünü Oğuz xanın çadırı, günəĢi də onun tuğuna bənzədirlər. Orxondakı Göytürk kitabələrində də bu anlayıĢ mövcuddur. Bilgə Kağan kitabəsində yer ilə göy arasındakı insanları idarə etsinlər deyə, Göy Tanrının Ġstəmi Xan ilə Ġl Bilgə Xatunu vəzifələndirdiyindən söz edilir. ġəhidliyə qoyulacaq kitabə də bu anlayıĢın bir davamı xarakterində və diqqətlə hazırlanmıĢdır...
Türk Qafqaz Ġslam Ordusu Azərbaycandan qatılanlarla birlikdə Göyçay, Qaraməryəm və Kürdəmir ətrafındakı vadilərdə və təpələrdə 13 zabit və 235 əsgərini Ģəhid verdi. Ancaq onların məzarları bu gün haradadır, bilinmir. Keçən zaman içində qeyb olmuĢ, Sovet Ġttifaqı dövründə tamamən dağıdılmıĢdır.
Anadoluda Ərzurum yaylalarından baĢlayır. Yüksək dağlardan fıĢqıran bulaqlardan, çeĢmələrdən bəslənir, suyu boldur. Dərin vadiləri aĢarkən coĢur, çağlayır və Ģırıl-Ģırıl axır. Gürcüstandan keçərək Azərbaycana çatır. QardaĢı Araz çayı ilə Sabirabad yaxınlarında qucaqlaĢır, həsrətə son verir və coĢquyla Xəzər dənizinə qovuĢur. Anadolunun sevgisini, məlahətini, havasını, ruhunu, türklərin təmkinliliyini alır, Xəzər dənizinə və ətrafına daĢıyır, oradakı insanlarla qucaqlaĢdırır. Salyan və ətrafına Muğan bölgəsi deyilir. Muğan düzü ucsuz-bucaqsız bir ovadır. Azərbaycanın taxıl anbarıdır. Kür çayı keçdiyi torpaqlara və ətrafdakı kənd təsərrüfatı sahələrinə həyat verir. Kür çayı Muğan düzündə sakitləĢir, sərtliyindən əsər-əlamət qalmır. Kür çayı dərin və suyu boldur. Çay gəmilərinin səyahəti üçün uyğundur. Birinci Dünya müharibəsi illərinin ölçülərinə görə orta böyüklükdəki hərbi gəmilər və balıqçı qayıqları Kürdə rahatlıqla hərəkət edə bilirdilər. Bakıdakı erməni daĢnaklarının və rus bolĢeviklərinin qurduğu hökumətə bağlı olan silahlı qüvvələr dəmir yolu boyunca irəliləyərək Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun mərkəzi olan Gəncə üzərinə yeriməyə qərar vermiĢdilər. Bunun üçün də əvvəlcə Yevlaxda Kür çayı üzərindəki iki sahili birləĢdirən tarixi körpünü kəsib, bölgəni nəzarət altına almaq istəyirdilər. Göyçaya qədər də irəliləmiĢdilər. Ancaq qəhrəmanlar Qızıl Ordu qüvvələrinin qarĢısını Göyçayda kəsdilər. Erməni 140
daĢnakları və rus bolĢevikləri burada heç gözləmədikləri ağır bir məğlubiyyətlə qarĢılaĢdılar. ġose və dəmir yolu boyunca irəliləmələri artıq mümkün deyildi. Erməni əsilli Stepan ġaumyanın rəhbərlik etdiyi bolĢevik 26 Bakı Komissarlarının, Türk Qafqaz Ġslam Ordusunun Kür çayının Ģərqinə keçməsini mütləq əngəlləmələri lazım gəlirdi. Fəqət quru hərəkatının bir nəticə verməyəcəyini də görmüĢdülər. Göyçay, Qaraməryəm və Kürdəmir yaxınlarında savaĢ davam edərkən Kür çayının Xəzər dənizinə töküldüyü yerdən çay gəmiləri ilə girib Ģimala doğru irəliləyərək, türk ordusunu arxadan mühasirəyə almağı planlaĢdırdılar. Yevlaxı və üzərindəki körpünü ələ keçirərək, ikmal yollarını kəsməyi də düĢündülər. Muğan düzündə yay mövsümü yeni baĢlamıĢdı. Muğan ovalarında sünbüllər boy atmıĢdı. Bakını iĢğal edən erməni daĢnakları və rus bolĢevikləri qıĢ mövsümünü rahat keçirə bilmək üçün Muğanın arpa və buğdasına da göz qoymuĢdular. Ancaq bundan daha önəmli səbəbləri də vardı. Azərbaycanın önəmli ziyalılarından, düĢüncə adamlarından araĢdırmaçı-yazar Azər Turan bu mövzuda baxıĢlarını dilə gətirir: "Türk Qafqaz Ġslam Ordusu əgər o torpaqlara gəlməsəydi, təbii ki, bu gün Azərbaycan xəritəsində Cavad qəzasının, Neftçala və Salyan bölgələrinin adı olmayacaqdı. Çünki buraları tarixdən və xəritədən silmək istəyirdilər. Rus və ermənilər bunun üçün hərəkətə keçmiĢdilər. Bakıdan gəmilərlə yola çıxdılar və Kürün dənizə töküldüyü yerə getdilər. Kürdən QaraqaĢlıya qədər, Salyan ərazisinə qədər, sahilyanı bütün kəndlərdə qətl törədərək irəliləmiĢdilər." (ġəxsi arxiv). Bəs, ermənilər, durduğu yerdə özlərindən olmayan insanları hansı səbəb üzündən öldürürdülər? Sivil insanlara niyə təcavüz edirdilər? Azər Turana görə, ermənilərdəki bu davranıĢ formasının uzunca bir tarixi keçmiĢi var. Və bu qəzəbin, kinin 1990-cı illərdə Xocalıda, Qarabağda bir daha ortaya çıxdığını bildirir: "1918-ci ildə Muğan bölgəsinin Cavad qəzasında baĢ verən hadisələrə baxsaq, ermənilərin bu torpaqlarda törətdiyi gerçək bir soyqırımdır. Yəni o tarixlərdə törətdikləri qətliamlar bu günün Xocalı mənzərəsinə yalnızca bir hazırlıq mahiyyətindəydi. O günkü bir baĢlanğıc idi. Nə mənada desəniz, bizim bu gün gözümüzün önündə yalnız Xocalı var. Əhalisi ilə, insanı ilə məhv olmuĢ bir Xocalı var qarĢımızda. Ermənilərin çirkin üzü və təcavüzkarlığı var. Amma 1918-ci ilin iyun ayında ermənilər Cavad qəzasının Uzunbabalı kəndini tamamilə tarixdən silib atmıĢdılar. Yəni hər tərəfi yandırıb, kəndi xarabalığa çevirmiĢdilər. Qaralı kəndində bütün əhalini, xüsusilə kiĢiləri, silahsız kiĢiləri, bir sözlə bütün baĢıpapaqlıları 55
qətlə yetirmiĢdilər. Ümumiyyətlə, onların törətdiyi fəlakət, onların törətdiyi faciə xalqın yaddaĢında bu günə qədər yaĢayır. Erməni vəhĢətini heç bir vaxt unutdurmur. Amma bu məsələnin baĢqa bir tərəfi də var, Qafqaz Ġslam Ordusunun buralara gəliĢini və buralarda müzəffər döyüĢlərini də xatırladır. Sözün Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|