Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kərbəlayı Eyvaz Məmmədov
141
həqiqi mənasında bir cihad səviyyəsində yüksəlmiĢ döyüĢlər və bu döyüĢlərin sonunda da bu torpaqların birlik və bütünlüklə qurtuluĢa nail olması da məsələnin bir baĢqa tərəfidir." (ġəxsi arxiv). Bakıdan yola çıxan Qızıl Ordu qüvvələri 2 mindən çox piyada, 12 pulemyot, 6 top, iki zirehli və dörd nəqliyyat gəmisi ilə 26 iyun 1918-ci ildə ölkənin cənubunda Kür çayının Xəzərə qovuĢduğu Bankə qəsəbəsinə çatdılar. 56
Bu hərbi dəstənin 200-ü rus, 300-ü Ġranlı müsəlman və qalanı da ermənilərdən ibarət idi. Zirehli gəmilərdə iki top və iki də pulemyot var idi. Gəmilərlə Kür çayına girən piyadalar Ģimala doğru irəliləməyə baĢlamıĢdılar. Bankə ətrafındakı qəsəbə və kəndlərdə yaĢayan malakan və xaxol deyilən rusların da qatılması ilə sayları gedərək artırdı. Keçdikləri yerlərdə sahilin hər iki yanında yerləĢən türk evlərini talan edir və yandırırdılar. DüĢmən əsgəri bu Ģəkildə Salyana doğru irəliləyərək, Ģəhərin üç kilometr cənubuna qədər yaxınlaĢmıĢdı. 57
hadisələrə Ģahid olan böyüklərindən eĢitdiklərini belə anlatdı: "Kür çayının sahilindəki kəndləri bir-bir yandırır, adamları qırırdılar. Onlar heç baxmırlar hansı tərəfdəndir, kimliyi nədir, qocadır, cavandır, hər kəsi öldürürlər. Kürün balaca bir qolu var, AğquĢ çayı, əhali hamısı çayın o biri tərəfinə qaçır. Ermənilər bunları qıra-qıra gəlib, BeĢlər kəndini keçirlər. ƏrəbqardaĢ kəndində bir molla Quran oxuyurmuĢ. Quran oxuyan molla qaçmır. Deyirlər ki, sən də qaç. O isə deyir ki, mən Quran oxuyuram, mənə nə edəcəklər... Ermənilər oraya çatdığı zaman onu baĢından bir güllə ilə vururlar, baĢı düĢür Quranın üstünə. Sonra gəlirlər QaraqaĢlının o tərəfində BeĢlərin bəri yanında bir qayalıq var, yüksək bir yerdir, orada dururlar." (ġəxsi arxiv). AraĢdırmaçı Azər Turan bölgədəki rus bolĢevik və erməni daĢnak hərbi qüvvələrinin sayının bilinəndən daha artıq olduğunu söyləyir: "Ermənilər buraya 6 min nəfərlik bir qoĢunla gəldilər. Tarixi mənbələrdə 2 min deyilir, amma onun 1500-ü erməni idi. O qoĢunların arasında ġahsevənlər deyilən, tarixi mənbələrdə əcəmlər, ya da farslar deyilən 300 nəfər ermənilərə yardım edirdi. Qalan qüvvələr isə yerli, bədməzhəb, kommunist qüvvələr idi. Buralardakı rus və ermənilər də onlara qoĢuldu." (ġəxsi arxiv). Erməni daĢnakları və rus bolĢevikləri o illərdə böyük-kiçik, yaĢlı-gənc, qadın-kiĢi fərqi qoymurdular. Onlara görə qarĢılarına çıxan insanların öldürülməsi üçün türk əsilli olması kifayət idi. Salyanlı ağsaqqallar ermənilərin və rusların 1918-ci ildə törətdiyi qətliamı anladarkən bu gün belə kövrəlir, qəzəblənirlər. Onların gözləri yaĢla dolur, ağlayırlar. Sürahi, hələ oyun oynayan dövründə, 6-7 yaĢlarında kiçik bir qızdı. UĢaqlığının ən gözəl günlərini yaĢayırdı. Ətrafda olan-bitəndən xəbərsizdi. HəmyaĢıdları ilə oyunlar oynayaraq, dünyanı qavramağa, həyatı yeni-yeni
142
öyrənməyə çalıĢırdı. Bir gün gözlərinin qarĢısında dostlarını öldürdülər. Qolunun biri artıq yerində yox idi. Qatillər dirsəyindən kəsib, əlinə verdilər. Böyük-böyük adamlar dostlarını niyə öldürdü, qolundakı izah edilməsi mümkünsüz olan acının, ürəyindəki o dəhĢətli qorxunun, uĢaq ruhundakı fırtınaların səbəbi nə idi, bilmirdi... Kiçik Sürahinin yaĢadıqlarını kərbəlayı Eyvaz Məmmədov belə anlatdı: "Rəhmətlik Sürahi xala mənə belə anlatmıĢdı: Biz 12 nəfər uĢaq idik. Gördük ki, ermənilər gəlir, qaçdıq bir təpəyə. Orada isti su var idi, onun yanına qaçdıq. Oraya çatmazdan əvvəl baxdım daldan 5-6 nəfər adam gəlir, bizi çağırırlar. Bizim dilimizdə danıĢırdılar. Biz də nə bilək, elə bildik öz adamlarımızdır. Orada dayandıq, yanımıza gəldilər. Silahlı idilər, uĢaqların hamısını öldürdülər və toplayıb yandırdılar. Mənim qolumu dirsəkdən kəsdilər. Qan çox axıb ölməyim deyə üst tərəfini bağladılar. Sonra kəsilən əlimi o biri əlimə verdilər. Dedilər, kənddəkilərə get söylə, de ki, baxın, ermənilər adama belə zülm edirlər. O vəziyyətdə gəldim çıxdım kəndə." (ġəxsi arxiv). Salyan, Bankə və Neftçala bölgəsində yaĢayan türklər vəziyyəti Gəncəyə bildirdilər. Türk Qafqaz Ġslam Ordusu bu vəziyyətə seyirçi qala bilməzdi. Dərhal hərəkətə keçdi. Cavad dəstəsindən minbaĢı Nazim Ramazanovun komandasında bir piyada bölüyü, bir pulemyot dəstəsi, bir dağ topu və 73 atlıdan ibarət milis süvari alayı, 26 iyun 1918-ci ildə Qaraağacdan paroxodla Salyana doğru hərəkət etdi. 58
Rus çarlığı ordularında xidmət edərək minbaĢı rütbəsinə qədər yüksələn və daha sonra Türk Qafqaz Ġslam Ordusu sıralarına qatılan minbaĢı Nazim Ramazanov düĢmənin Salyana hələ çatmadığını görüncə Ģəhərin cənubunda 3 kilometr məsafədə Cavad kəndi ətrafında müdafiə xətti qurdu. Türk dəstələrinə bölgədə yaĢayan türklərdən də qatılanlar oldu. MinbaĢı Nazim bəy ilk olaraq 60 nəfərlik bir milis qüvvəsini bolĢeviklərin üzərinə göndərdi. Erməni daĢnakları və rus bolĢeviklərindən ibarət qüvvələr 28 iyunda Surra kəndi yaxınlarında bir türk dəstəsinə hücum etdilər, ancaq bir uğur əldə edə bilmədilər. Rus bolĢevikləri və erməni daĢnakları 29 iyunda türk qüvvələrini sağ tərəfdən mühasirəyə almaq istədilər. Türk süvariləri düĢmənin Surra və Qarabucaq kəndləri ətrafındakı bu təĢəbbüsünü də uğurla geri oturtdu. Tərəflər arasındakı qarĢılıqlı taqətdən salma hücumu 2 iyula qədər davam etdi. Türk birlikləri sayca üstün olan düĢməni bu müddətdə çox pis əzdi, böyük zərər verdirdi. Onların Salyana girməsini əngəllədi. Göyçayda yerləĢən 26-cı tabor komandiri minbaĢı Əhməd Həmdi bəy Cavad dəstəsi və minbaĢı Nazim Ramazanovun yardımına göndərildi. Türk süvari alayı 2 iyulda hücuma keçərək, düĢməni pəriĢan bir vəziyyətdə cənuba doğru çəkilməyə məcbur etdi. Ancaq bu təqibdə düĢmən qüvvələri məhv edilə bilmədi. 59
Kərbəlayı Eyvaz Məmmədov: "Burada QaraqaĢlı kəndinin yanında bir kanal var. Salyanlıların sevib, saydığı bir ağa varmıĢ. Əhalini bu kanalın o tərəfində toplayıbmıĢ. Adi tüfənglərlə
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|