Drogi I bezdroża współczesnego wychowania w Polsce. Rzecz o fundamentalnym wyborze pomiędzy realizmem a idealizmem w tworzeniu adekwatnej koncepcji wychowani The roads and roadless tracts of contemporary upbringing in Poland

Wychowanie chrześcijańskie. Między tradycją a współczesnością, Lublin 2007, s. 301-305. Niektórzy filozofowie i pedagodzy (np. M. Gogacz, B. Kiereś) w związku z idealistycznym rozumieniem aksjologii i budowanej na niej idealistycznej pedagogice oponują przeciwko tzw. wychowaniu do wartości, podkreślając, że nie wychowują idee, teorie i ideologie, ale konkretne osoby. Dlatego pedagogika i wychowanie powinny za fundament mieć integralną i adekwatną antropologię, a nie aksjologię. Zresztą wychowanie w ujeciu klasycznym t doskonalenie natury ludzkiej dokonujące się poprzez cnoty (aretologia), a nie wartości (aksjologia) (zob. ibidem, s. 296-305; zob. B. Kiereś, Kultura chrześcijańska wobec postmodernistycznej ideologii „anty” w pedagogice, w: A. Rynio (red.), Wychowanie chrześcijańskie, op. cit., s. 100-102).

36 Bardzo cenną pozycją ukazującą genezę i rodzaje utopii oraz ich związek z utopizmem, rewolucjami i ideologiami jest praca Ł. Stefaniaka zatytułowana: Utopizm: źródła myślowe i konsekwencje cywilizacyjne. Lublin 2011.

37 Zob. ibidem, s. 145-160.

38 Zob. ibidem, s. 160-167, 189-203.

39 Naturalizm to też pewna odmiana idealizmu irracjonalnego. Jego główny przedstawiciel J. J. Rousseau fetyszyzował naturę przeciwstawiając ją społeczeństwu i cywilizacji; angelizował naturę dziecka (jest ono niewinne, z natury jest dobre, podobnie jak dobre są pragnienia jego ciała, czyli popędy) oraz za wzór człowieka stawiał artystę (twórcę, poznanie poietyczne), a nie naukowca. Do nauki miał negatywny stosunek, gdyż jego zdaniem postęp naukowy prowadzi do zepsucia moralnego, a wic także szkodzi poszczególnemu człowiekowi i społeczeństwu (zob. I. Chłodna, Edukacja amerykańska, op. cit., s. 143-148).

40 Zob. S. Gałkowski, Rozwój i odpowiedzialność. Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania moralnego, Lublin 2003, s. 151-189; zob. J. Horowski, Paedagogia perennis w dobie postmodernizmu. Wychowawcze koncepcje o. Jacka Woronieckiego a kultura przełomu XX i XXI wieku, Toruń 2007, s. 124-161.

41 Zob. H. Kiereś, Idealizm, op. cit., s. 725.

42 Zob., M. Nowak, Teorie i koncepcje wychowania, op. cit., s. 145-147; Jako przykład pedagogik i pedagogii oraz filozofii edukacyjnych usytuowanych w nurcie idealizmu można wskazać: pedagogika ideału, pedagogika życia, pedagogika postmodernistyczna, antypedagogika, czarna pedagogika, pajdocentryzm i aksjocentryzm itd. (zob. M. Krasnodębski, Człowiek i paideia. Realistyczne podstawy filozofii wychowania, Warszawa 2008, s. 293-306).

43 H. von Schoenebeck opracował z dziećmi Niemiecki Manifest Dziecięcy, proklamowany oficjalnie 3 maja 1980 r na Placu Pokoju w Mȕnster, w którym zostały zawarte m.in. następujące prawa: prawo do seksualizmu – dzieci maja same określać swój seksualizm i doświadczać jego skutków; prawo do samostanowienia o własnej edukacji – dzieci same decydują czy i w jakim zakresie chcą się edukować; prawo do swobody – dzieci same mogą ustalać miejsce swojego pobytu i przemieszczać się, itd. (zob. T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, Kraków 2009, s. 61-63).

44 Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio. O relacjach między wiarą a rozumem (14.09.1998), nr 81; zob. V. Possenti, Problem nihilizmu w „Fides et ratio”, [w]: A. Maryniarczyk, A. Gudaniec (red.), Rozum otwarty na wiarę, op. cit., s. 153-168.

45 Zob. M. Krasnodębski, Człowiek i paideia, op. cit., s. 306-309.

46 Zob. T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, op. cit., s. 43-45.

47 Zob. ibidem, s. 72-89.

48 Zob. H. von. Schoenebeck, Postpedagogika. Od antypedagogiki do Amication, Kraków 2009.

49 Zob. H. Kiereś, Idealizm, op. cit., s. 725.

50 Zob. J. Gara, Realizm, [w]: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. V, Warszawa 2006, s. 64-66.

51 Uznaje on treści spostrzeżeń za wierne odbicie ukazującego się świata, co sprawia, że są one dostępne dla wszystkich w ten sam sposób i istnieją tak, jak je spostrzegamy (zob. ibidem, s. 66).

52 Realizm krytyczny uzasadniany jest na dwóch drogach: arystotelesowsko-tomistycznej i fenomenologicznej (zob. ibidem, s. 66).

53 Zob. ibidem, s. 67.

54 Zob. E. Morawiec, Umysł ludzki w koncepcji klasycznej nurtu realistycznego, [w]: A. Maryniarczyk, A. Gudaniec (red.), Rozum otwarty na wiarę, op. cit., s. 55-66.

55 Zob. M. Nowak, Filozofia człowieka podstawą filozofii wychowania, [w:] F. Adamski (red.), Wychowanie personalistyczne. Wybór tekstów, Kraków 2005, s. 133-153.

56 Zob. F. Adamski (red.), Wychowanie personalistyczne, op. cit., s. 23-129.

57 Zob. M. Sztaba, Troska bł. Jana Pawła II o etyczno-moralne podstawy życia społecznego, Kraków 2011, s. 259-303.

58 Na usprawnianiu władz duchowych człowieka polegał ideał wychowawczy greckiej kultury zwany: kalokagathią [gr. kalos-agathos - dobry i piękny] (zob. M. Krasnodębski, Człowiek i paideia, op. cit., s. 371-376).

59 Zob. ibidem, s. 309-313.

60K. Wojtyła napisze, że „wychowanie to twórczość o przedmiocie najbardziej osobowym – wychowuje się bowiem zawsze i tylko osobę, zwierzę jedynie można tresować – równocześnie twórczość w tworzywie całkowicie ludzkim; wszystko, co z natury zawiera się w wychowywanym człowieku, stanowi tworzywo dla wychowawców, tworzywo, po które winna sięgać ich miłość. Do całokształtu tego tworzywa należy także to, co daje Bóg w porządku nadnantury, czyli łaski” (Tenże, Miłość i odpowiedzialność, Lublin 2001, s. 54; zob. M. Krasnodębski, Człowiek i paideia, op. cit., s. 321-343.

61 Realizm znajduje się m. in. u podstaw tzw. pedagogii perennis, tzn. pedagogiki uprawianej na podstawie aretologii Arystotelesa i Boecjuszowo-Tomaszowej koncepcji człowieka jako bytu osobowego. Ten nurt pedagogiki określa się tradycyjnie mianem personalistycznym (choć, są różne personalizmy). Pedagogia perennis niewątpliwie obecna jest w: pedagogice klasycznej, pedagogice chrześcijańskiej i katolickiej, pedagogice tomizmu konsekwentnego (M. Gogacza), pedagogice otwartej (M. Nowaka), pedagogice aretologicznej (W. Bednarskiego), pedagogice egzystencjalnej (J. Tarnowskiego) i w wielu innych propozycjach personalistycznego wychowania (zob. B. Kiereś, Kultura chrześcijańska wobec postmodernistycznej ideologii „anty” w pedagogice, op. cit., s. 97-102).

62 Zob. M. Nowak, Teorie i koncepcje wychowania, op. cit., s. 303-324.

63 Zob. L. Waga, Znaczenie doświadczenia w wychowaniu religijnym w ujęciu Luigiego Giussaniego, w: A. Rynio (red.), Wychowanie chrześcijańskie, op. cit., s. 963-975.

64 Jan Paweł II, Wychowanie jest pierwszym i zasadniczym zadaniem kultury, op. cit., s. 131.

65 Zob. R. Adrjanek, Wychowanie moralne w nauczaniu Jana Pawła II, Kraków 2003, s. 48-49; Z. Marek, Podstawy wychowania moralnego, Kraków 2005.

66 Wieloaspektowe ujecie pedagogiki personalistycznej i chrześcijańskiej znajdujemy w pracach takich autorów jak: R. Guardini, L. Giussani, C. Nanni, F. Adamski, M. Nowak, A. Rynio, A. Szudra, K. Wrońska, B. Kiereś i inni.

67 Wbrew sceptyzyzmowi idealizmu, pedagogika realistyczna z całą stanowczością głosi, że „wychowanie jako takie albo jest wychowaniem rozumu, albo wychowaniem do rozumu, albo go wcale nie ma” (C. Esposito, O poznawczej wartości wychowania, w: A. Rynio (red.), Wychowanie chrześcijańskie, op. cit., s. 79-90).

68 Zob. M. Krasnodębski, Człowiek i paideia, op. cit., s. 344-376.

69 Jan Paweł II, Wychowanie jest pierwszym i zasadniczym zadaniem kultury, op. cit., s. 131.

70 W. Flitner wykazywał w swoich pracach, że wychowanie jest prawdziwą koniecznością życia i rozwoju człowieka jako osoby. Zaś J. F. Herbart mówił o „wychowalności” każdego człowieka, tzn. pewnej możności człowieka, jego podatności na wpływy i oddziaływania wychowawcze. Z kolei M. Nowak omawiając genezę i główne etapy rozwoju realistycznej teorii wychowania, wskazuje na wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny wychowania (zob. M. Nowak, Teorie i koncepcje wychowania, op. cit., s. 256-275).

71 Zob. M. Sztaba, Wszyscy jesteśmy odpowiedzialni za wychowanie!, op. cit., s. 41-46.

72 Jan Paweł II, List „Juvenus patris” w 100 rocznicę śmierci św. Jana Bosko, Rzym, 31.01.1988, w: S. Urbański (red.) Wychowanie w nauczaniu Jana Pawła II, op. cit., s. 317.

73 Zob. M. Sztaba, Społeczna płaszczyzna wychowania chrześcijańskiego w świetle nauczania Kościoła katolickiego, w: A. Rynio (red.), Wychowanie chrześcijańskie, op. cit., s. 506-520.

74 Zob. M. de Beni, Mieć odwagę być wychowawcami dzisiaj, w: A. Rynio (red.), Wychowanie chrześcijańskie, op. cit., s. 61-69.