«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

FRANSUAZA SAQAN

102

la ma ğa başlamadım, axı itlər üçün ürəyim gedir? Nə üçün 

bü tün dostlarımı itirdim (mən bir stəkan şərab içmək üçün 

kimisə evə  dəvət etməyi elə istərdim ki…). Axı bu ne cə 

evdir ki, ora heç vaxt heç kimi çağıra bilmirəm; bir vaxt-

lar axı kimlərləsə dostluq edirdim… Niyə  gəzmək üçün 

han sı sa ağlagəlməz bəhanələr uydurub tapmalı idim? 

Nə üçün bu, sadə  şəkildə «evdən çıxmaq» yox, «evi tərk 

et mək» adlanırdı? Nə üçün mən onun dostlarının tə-

kəb bür lü cahil, konformist, iki əsr  əvvəl gilyotini böyük 

məm nu niy yətlə  qəbul edə biləcək insanlar olduğunu 

açıq-açı ğı na söy 

ləmirdim?! Mənim istəklərimi tamamilə 

nə zərə almamaq olardı, bəs nə üçün o, öz şəxsi  əhvali-

ru hiy yə sinin tutmalarına dəyişməz qanuna yanaşırmış ki-

mi yanaşmalıydı; sanki, meteoroloji hadisə idi… Nə üçün? 

Ne cə? Ki min üzündən? Nəyə rəğmən? Hətta indi də bu nu 

xa tırlaya bilmirəm, halbuki daha xudpəsənd, da ha qor xaq 

və öz taleyimə qarşı daha laqeyd olmuşam … am ma  əv-

vəl lər,  əvvəllər… Görəsən, öz həyatımdan, ba xış la rım dan 

necə imtina edə, taleyə dinməz-söyləməz boyun əyə, 

bir dəfə  də olsun etiraz etməyə, kiçik bir mübahisə belə 

ya rat madan yaşaya bilmişəm? Yoxsa o, əsl taktikaçı kimi 

as ta-as ta, cəsarətlə  hərəkət edirdi? Yoxsa anadangəlmə 

zülm kar, anadangəlmə  cəllad olan bu qadın öz in tui si ya-

sı nın dalınca gedirdi? Bütün bunlara baxmayaraq, bir dəfə 

də olsa «Bəsdir!» deyə bağırmadım; ya da, heç olmasa, 

hiy lə xatirinə haradasa xarakterimə daha uyğun ola bilən 

«Əzi zim, məncə, artıq yetər. Əlvida, əzizim» sözlərini mı-

zıl dan ma dım. 

Həqiqətən də, bütün dəhşətə baxmayaraq, bir dənə 

də olsun əsl mübahisəmizi xatırlamırdım; bir dənə də ol-

sun çığır-bağırlı, çılğın ittihamlarla dolu dava-dalaş, heç 

ol ma sa, üçcə gün sürən bir ayrılıq belə yadıma düşmürdü. 

Xoş bəxt cütlüklərin həyatında olduğu kimi, bircə dənə də 

olsun nifrət partlayışını xatırlaya bilmirdim. Bəzən o, nə-

yə görəsə  ağlayırdı, mən onu nəyə görəsə  məzəmmət 

edir dim… Deyəsən, hələ ilk vaxtlarda, özü də üç ayda bir 

də fə belə  şeylər olurdu. Sonra və bu son vaxtlara qə dər 

heç bir şey... Loransda nə göz yaşı, nə də hay-küy mü şa-

hi də olunurdu; halbuki o, bir göl kimi narahat, da rıx dı rı cı, 

üstəlik də, təhlükəli idi. Bəs indi… hanı  mənim li ta ni ya la-

---

BOYUNDURUQ

103

rım? «Təhlüklədir, amma azartlı deyil; narahatdır, amma 

coş qun deyil..» Hə, pis təyinlər deyil… Mən onları da o 

bi ri lə rinin yanına  əlavə etdim. Sonra dəftəri qapadım və 

qey ri-ix ti ya ri cibimə qoydum: çoxdan qazanılmış refleks 

işə başlamışdı – heç bir şeyi göz önünə atma! Yox! Axı 

Lo rans mütləq ona rast gəlməlidir, oxuya, ya da məni 

hün dür dən oxumağa vadar edə bilərdi. Mən, nəhayət ki, 

sirr ver 

mə yən, sözə baxmayan oğlan uşağından kişiyə 

çev ri lə cək dim, əsl kişiyə…

İstehza ilə güldüm: bu zəhlətökən litaniyalara aludə 

ol du ğum, onları  qələmə aldığım vaxtdan bəri fikirlərim 

ha zır aforizmə çevrilirdi… Daha əvvəlki kimi öz-özümə 

əsə bi halda «Sən bir işə bax! Yaramaz qadın! Lənət şey ta-

na, yaramaz qadın!» – deyə qışqırmırdım. Əvəzinə sra ğa-

gün içimi yarıb çıxan kəskin bir səs danışmağa baş la mış dı: 

«Bu gö zəl çə Lorans alçaqdır. Ondan çoxdan yaxa qur tar-

maq lazım idi, həm də tez bir zamanda, mənim  əzizim». 

Bə li, bəli, «mənim  əzizim»! Özümə elə belə  də dedim. 

Ko rio lan həmişə iddia edir ki, mən sonata, ya da triolar 

bəs tə ləməyin  əvəzinə kitab yazmalı idim… Əziz Koriolan! 

Tək cə bu «filan şeyin  əvəzinə» sözü yox, bütünlükdə bu 

fik rin özü onun mənə dost münasibətindən xəbər verirdi 

– kor-koranə və qeyri-obyektiv. Mən, yəqin ki, cazibədar, 

yel be yin, xoşrəftar bir sarışınla evlənməli idim; qoy lap ci-

bin də bir qəpiyi belə olmasın…

Bar-bar bağıran uşaqlar və təravətini itirmiş arvadımla 

bir likdə özümü ikiotaqlı mənzildə təsəvvür etdim; məgər 

bu nu mu arzulayırdım? Bəs əsəbi və sarsaq bir qadının hə-

lə cavan, təptəzə geyinmiş, alnında bir qırışı belə ol ma yan 

adamı  əli-qolu bağlı gözəl apartamentlərdə sax la ma sımı 

yaxşı idi? Halbuki bu cavanın nə qayğısı var dı, nə də yor-

ğun luğu… Görəsən, hansısa zavodda özü mü  əldən sa la na 

kimi işləsəydim, dahamı kişisayağı görünəcəkdim? Da ha-

mı qürurlu olacaqdım?  Ən yaxşı hal da qü ru rum qor xunc 

kvar tallarda yaşayan burnufırtıqlı uşaq la ra for te piano dərsi 

ver məklə, bir də evdə limon ki mi suyu sı xıl mış arvadımla 

ki fayətlənməli olacaqdı… Ha 

mı sı bu 

dur mu? Bilmirəm, 

əmin de yi ləm. Mənim şöh rət pə rəst lik hissim belə bir yerə 

çə tin alı şay dı; qürurumu belə bir yerə alışdırmaq üçün nə 

pu lu mu, nə  də gücümü sərf etməzdim. Yalnız mən xoş-

---

FRANSUAZA SAQAN

104

bəxt olanda qürurum da öz yerində olur; yalnız bu halda! 

De mək asan, qəbul etmək isə çətindir! Mən özümü yalnız 

xoş bəxt adam kimi qəbul edə, sevə bilərdim. 

Bu gün kədərliyəm, yenə də ürəyimdə inciklik və təh-

qir lər dəbərməyə başlayıb.

Fəlakətlərdən qaçan bütün adamlar və bütün hiss fə-

ra ri ləri kimi mənə də infeksiyanı göydə qapmaq üçün ba-

la ca bir yara kifayət edərdi. Nə  qərara gəlirəmsə  gə lim, 

hə ya tım boyu «əsər» adına nə quraşdırıramsa qu raş dı rım, 

hər şeydən əvvəl tez bir zamanda bu yaranı yu yub- tə miz-

lə mə liydim; bunu nə ilə edəcəyim isə vacib de yil; ya lan-

la mı, alçaqlıqlamı, yoxsa böyüklükləmi… Ya 

xın keç 

mişlə, 

hət ta bu günlə bağlı bütün pis şeyləri yad da şım dan at ma-

lı yam ki, xoşbəxtliyin özünü olmasa da, heç ol ma sa, ona 

qar şı duyduğum həvəsi, onun dadını yenidən əl də edim; 

be lə olmasa, hələ uzun müddət xoşbəxtliyim haq 

qın da 

heç fikirləşə də bilməyəcəyəm. 

…Addımlarımı yavaşıtmadan qonaq otağının qar şı sın-

dan keçdim və yardımçı dəhliz vasitəsilə – hələ heç vaxt 

ondan bu qədər tez-tez istifadə etməmişdim – bir 

ba şa 

stu di yaya çıxdım.  İndiyə  qədər avtomatik olaraq marş-

ru tum Loransın qonaq otağından, buduarından, ya 

taq 

ota ğın dan, yəni evin əsəbi və emosional mərkəz nöq tə-

sin dən keçirdi. Əvvəllər divar şkafları ilə qurulmuş və ba-

ğır saq kimi uzanan bu yerdən istifadə etmək heç ağlıma 

da gəl məz di; bu şkafların arxasında alt paltarları otağı  və 

boş  mət bəx uzanırdı, sonra dəhliz «Odilin kabineti» ad-

lan dı rı lan balaca holla çıxırdı, onun arxasında isə  əvvəllər 

ki çik anbar olmuş studiyam yerləşirdi.  Əslində, bu an bar-

dan arxa pilləkənə indi bağlı olan – buna çox təəssüf edi-

rəm, çünki həbs edilməyim zaman məsələsi idi – daha bir 

qapı var idi. Amma mən gözlədiyim təəssüratı hiss et mir-

dim (əgər hansısa pis hadisələrin baş verəcəyini göz 

lə-

yə bilirəmsə…. Halbuki buna da əməlli-başlı  şübhəm var); 

mə nim içimdəki həyəcan arvadı ilə sentimental və  əzablı 

gö rüş də üz-üzə gəlməkdən qaçan bir kişinin na ra hat lı ğın-

dan daha çox anasından yaxasını qurtarmaq istəyən gənc 

ada mın hissi idi. Anam çox mehriban qadındı, ola bilsin, 

la zım olduğundan bir az artıq nəzakət gözləyirdi, amma 

onu Lorans kimi ana ilə müqayisə etmək belə qəbahət olar-

---