«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

BOYUNDURUQ

111

qiy mətə satmaqdan məmnunluq duyacağam… axı o, hə qi-

qə tən də, «balaca»dır. Mən onu «Sotheybs» auk sio nun dan 

al mışdım, özü də elə  də baha deyildi. Başa düşürsünüz 

də, sizə təzyiq etmək fikrində deyiləm…

Mən gülümsədim, amma öz-özümə təəssüfləndim ki, 

bu, onun bir parça çörək qiymətinə aldığı  həmin o şə kil-

lər dən deyil. Bu dəfə bəxtim gətirməmişdi, şəkli, sən de-

mə, auksionda satıblar! Qonaq otağına yollanarkən Balans 

əli ni çiynimə qoydu:

– Yox,  əziz dostum, yeni pullarınızı o dəqiqə  çıxarıb 

xərc ləməyə başlayacağınızı düşünmürəm! – o gülümsədi, 

– si zə, müəyyən mənada, öz oğlum kimi yanaşıram, bunu 

ki bi lir siniz, – bu məqamda o, qarşımızca axsaya-axsaya 

ge dən Filiberə baxdı, sonra tez də sözünü düzəltdi, – 

yəni, daha doğrusu, oğlum kimi…

Balans sözün içindən kübar ədəb qaydalarına görə 

ye tə rincə  məharətlə  çıxdı, amma bir ata üçün bu, iyrənc 

yön dəm sizlik idi… Düzdür, o qızardı,  əsəbi halda ətrafa 

boy landı, sanki, onu sözündən tuta bilərdilər, amma sonra 

sa kit lə şib məni qapıya tərəf apardı.

– Gedək, süfrəyə oturmaq vaxtıdır. Bizim sonuncu qo-

na ğımız da gəlib çıxıb. Siz onu tanıyırsınız? Vivian Bel la-

kur. Son dərəcə gözəl qadındır! Duldur, – o, yüngülcə əli-

mə toxunub bic-bic baxaraq əlavə etdi. 

Tanışlığımız dövründə ilk dəfə idi ki, Balans mənim 

ya nım da hansısa sərbəstliyə yol verirdi; və mən başa düş-

düm ki, maddi uğurumun bağışladığı nüfuz və xü su si ca-

zi bə dar lıqdan başqa, bu mühitin insanlarının gö 

zün də 

yet kinlik də qazanmışam; yeni mal-dövlət yeni hü quq lar 

da verirdi; sanki, öhdəmə bütün qadınları, o cüm 

 lə dən 

də tanışlarımın arvadlarını ehtiras dolu ba xış lar la ötürmək 

vəzifəsi də qoyulmuşdu. Nə  qədər ki ka 

sıb lı ğın içindən 

tam çıx mamışdım, bu cür baxmaq mənə qa 

da ğan edil-

miş di; amma mən buna görə o qədər də dil xor ol mur-

dum və bütün bu yeddi ili özüm də fərqinə var ma dan ağ 

adam lar arasında mənfur zəncilər kimi do la nıb mı şam. O 

vaxt məni daşqalaq etməmələri lap möcüzədir; in 

di isə 

mə ni on lar dan bir addım sonra durmağıma bax ma ya raq, 

gö zəl ağ qadınlarını onlarla bölüşə biləcəyim üçün təbrik 

et mək olardı; özü də  mən buna varlı adam ki mi qanuni 

hü quq əldə etməmişdən əvvəl nail ol muş dum. 

---

FRANSUAZA SAQAN

112

Beləliklə, qorxulu maliyyə  vəziyyətim ortaya çıxdığı 

vaxt xatırlamalı  və  təskinlik tapmalı bir şeyim olacaqdı; 

qə tiy yən  şübhə etmirdim ki, var-dövlətim bu adamların 

da vam lı hörmətini  əldə etmək üçün yetməyəcək. Həris 

ol maq azdır, həm də  xəsis olmaq lazım idi; ya da daha 

bə  sit desək, hiyləgərlik  əsas deyil, uzaqgörənlik vacibdir. 

Uzun sözün qısası, varlanmaq hələ işin yarısıdır, ən vacibi 

var lı qalmağı bacarmaqdır! 

Burada olmadığımız müddətdə qonaq otağı adamla 

dol muş du:  əvvəlcə  mən Loransın iki rəfiqəsini gördüm, 

on lar la az, amma yetərincə yaxından tanış idim (qaranlıq 

bir otaqda sizdən anonimliyə  və  məxfiliyə görə ehtirasla 

ra zı lıq tələb edən qadınla çox tələsik məhəbbət oyunları 

haq qın da belə demək olarsa). Hər ikisi kişi ilə  gəlmişdi; 

təq di mat olmasa da, ərləri olduğu bəlli idi. Onlar Parislə 

Nyu-York arasındakı zaman fərqindən  şikayətlənirdilər və 

giz licə mənə dedilər: «Biz o qədər çox səyahət edirik ki!» 

Mən isə başımı tərpədir və öz-özümə mızıldanırdım: «Bi-

li rəm, bilirəm! Buyurun, davam eləyin!» Adətən, bu cür 

və ziy yətlərdə qadınların sifətinə  məzəli bir narahatlıq ya-

zı lır: görəsən, məşuqum ərimi necə qiymətləndirir? Qarşı 

tə rə fin fikri, adətən, az maraq doğurur: həm də axı kim bu 

ba rə də  nəsə soruşa bilər? Məni  ərlər dəstəsinə bu ya xın-

lar da qəbul etdikləri üçün özümü elə apardım ki, guya, bu 

nüs xə lər xoşuma gəlib.

Lorans həyatda hər şeydən yorulmuş kimi görünən bir 

aka demiklə söhbətə girişmişdi; onu hələ də yalnız ye mək 

ma raqlandırırdı  və o, yemək otağının qapısına na 

ra hat 

hal da  əyri-əyri baxırdı. Həddindən artıq sarışın, həd din-

dən artıq gündən qaralmış, amma eyni zamanda da çox 

ya ra şıqlı olan gənc dul qadın gah Balansa, gah da onun 

oğ lu na göz qoyurdu və onun qızarmış süzgün baxışları – 

çox dan dır həyatında kişi olmayan qadınlar, adətən, be lə 

baxırlar – sanki, kədərlə söyləyirdi: «Hə, onunla – həd din-

dən artıq gecdir! O biri iləsə həddindən artıq tezdir və hə-

mi şə də belə olacaq!»

Əlbəttə, o, məni də eyni səbəbdən ehtiraslı baxışlarla 

mü ka fatlandırdı; bu arada ötəri məşuqələrim də, yəqin ki, 

gö rüş lərimizi xatırladıqlarından aradabir mənə  şəfqətli ba-

xış lar bağışlayırdılar. Beləliklə, mən öz ampluamı də yiş miş-

dim: jiqalodan birbaşa cazibədar şahzadəyə çev ril miş dim… 

---

BOYUNDURUQ

113

Süfrə arxasında Manninin sol tərəfində  əyləşmişdim, 

sağ tərəfdəki yer isə yenə də Fransa akademiyası üçün nə-

zər də tutulmuşdu.

– Hər halda, sağda Valdini əyləşdirmək lazım gələcək, 

– Man 

ni üzr istəyən bir səslə dedi, sanki, həmişə onun 

sto lu nun lap sonunda, ya da Filiberin yanında əyləşən, elə 

bil, heç mən olmamışdım, – əgər bir qadın yetmirdisə. 

– Bu, sə nə  gəncliyinə görə verilmiş  cəzadır, – o, sözünə 

da vam etdi, – amma inanın ki, kiçik cəzadır, yeriniz çox 

gö zəl dir, hələ mehriban Manninin yanınızda  əyləşdiyini 

de mi rəm. 

Məndən solda isə dul qadıncığaz uzun, yırtıcı dır naq-

la rı ilə salfeti eşələyirdi; bir az aralıda, stolun elə həmin tə-

rə fin dəcə Balansla bir müəssisə sahibinin ortasında Lorans 

əy ləş mişdi və oturduğu yerdən qətiyyən məni güdə 

bilmirdi.

Mən hər zaman olduğu kimi ayağımı düz yerə qədər 

uza nan süfrənin altına soxdum və  dərindən nəfəs aldım. 

Ba lans larda beş cür yeməkdən az yemək verilməzdi.

– Bilirsiniz, həyatda siz daha yaraşıqlı görünürsünüz, – 

dul qadın öz eyhamlı sözləri ilə məni təəccübləndirdi.

– Həyatda?

– Hə, şəkillərdə olduğunuzdan daha yaraşıqlısınız.

– Hansı şəkillərdə?

Vivian çaşdı (zavallı qadının adı Vivian idi).

– Başqa qəzetləri oxumamışam, – o üzr istədi, – bu-

gün kü qəzeti nəzərdə tuturam.

Mən elə əvvəlki kimi gərgin baxışlarla baxdığım üçün 

o, şübhə ilə məni çəp-çəp süzdü, deyəsən, hətta əsə bi ləş-

di də:

– Siz, yəqin ki, «Le Suar»ı oxumusunuz?

– Yox, nə üçün oxumalıyam ki?

O, başımın üstündən Manniyə müraciətlə dedi:

– Manni… Müsyö… yəni, qonşum məni inandırmağa 

ça lı şır ki, guya, dünənki buraxılışı görməyib!

– Tamamilə mümkündür, – gülümsəyən Manni iltifatla 

ca vab verdi, – o, elə dalğın adamdır ki… Lorans, siz ona 

qə ze ti göstərməmisiniz?

Onun səsində məzəmmət hiss olundu, guya ki, əri ilə 

on lar həmişə bir-birinə hər şeyi danışırdılar. Lorans qa ba-

ğa əyildi və sönük baxışlarla məni süzdü.

---