«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

BOYUNDURUQ

135

ciə vi təsir göstərdiyini bilirəm. Ona görə  də dözümlü və 

xe yir xah olmağıma baxmayaraq, bu krizisdən yenə də iki 

fərq li çıxış yolu görürdüm; hər ikisi də öz məğzi etibarilə 

da vamı yazılacaq roman ruhunda idi; sadəcə, biri faciəvi, 

di gə ri isə bayağı roman idi. Düzünü desəm, ikincisi mənə 

da ha çox uyğun gəlirdi.

…Koriolan çıxıb getdi və mən uzun müddət Parisi tək-

cə dolaşdım. Dyü Men küçəsini keçdim, düz köhnə ba-

la ca dəmir yoluna qədər getdim; Paris hələ  də bu cür 

gi cit kən kollarının basdığı, sınmış  şüşələrin səpildiyi, sı-

nıq- sı nıq edilmiş relslərlə  əhatəyə alınmışdı. Bu halqa 

bü töv deyildi, amma hər halda, şəhər Böyük marşallar 

bul var la rı ilə qapanmışdı və mən bu yerləri gəzməyi xoş-

la yır dım. Bu cür atılmış yolları dolaşdığı vaxt adama elə 

gə lir ki, otuzuncu illərdə qədim vesternlərin artıq çox dan 

unudulmuş  məkanında səyahətə  çıxmısan; ya ha 

ra da sa 

kənddə, ya məlum olmayan planetlərdə, ya da ötən əsrin 

son larında – pis ad çıxarmış dar Paris küçələri ilə ad dım-

layır san; burada mən özümü Karkonun

1

, Bred 

be ri nin, ya 

da Fits 

ceraldın tənha qəhrəmanı kimi hiss edirdim… Elə 

in di cə birdən xatırladım ki, bütün həftə  ərzində  əlimə bir 

cid di kitab almağa belə vaxtım olmayıb. Elə bu səbəbdən 

də bəzən depressiya üstümə hücum çəkirdi. 

…Payız özünü göstərirdi: qaranlıq tez düşürdü, hava 

da soyumuşdu; təxminən, saat altıda üşüyə-üşüyə «Lyon 

de Bel for»un astanasından içəri girdim. Hamı  yığışmışdı: 

sa hib kar, bir neçə avara və Koriolan. Dördü də mənə tə rəf 

baxdı, salamıma cavab verib birlikdə  də baxışlarını qa çır-

dılar. Ortada nəsə bir pərtlik, çaşqınlıq hiss olunurdu, hal-

bu ki burada həmişə təbii bir ab-hava hökm sürərdi. 

– Görəsən, Lorans limonad içmək üçün bura gəlməyib 

ki? – mən qarşısında  əyləşərək Koriolandan soruşdum. O 

heç gülümsəmədi də, gözlərini qırpdı və mən içəri gi rər kən 

piştaxtanın üzərinə qoyduğu jurnalı qəfildən mənə uzat dı. 

– Bax, bunu oxu, – dedi. Mən ona baxdım, baxışlarımı 

qal dır dım və sahibin, bir də daimi müştərilərin öz stə kan-

la rı na tələm-tələsik qapıldıqlarını gördüm. Görəsən, nə 

baş vermişdi?

1

  Fransua Karkopino – Tyuzoli Karko (1886–1958) – fransız yazıçısı 

və şairi

---

FRANSUAZA SAQAN

136

Fransada və Navarrada çox məşhur olan və  həftənin 

cü mə günləri çıxan jurnal əlimdə idi. Deməli, bu jurnal sa-

tı şa hələ yenicə  çıxmışdı  və  mən «Lyon de Belfor»da nə 

üçün belə tələm-tələsik onu oxuduqlarına təəccüb etdim.

Curnalı açdım… düz on səhifədə  şəkillərim yer ləş di ril-

mişdi – ya böyüdülmüş, ya da kəsilmiş, ya belə, ya baş-

qa cür, hər halda, quraşdırılmışdı (istənilən halda on 

la rı 

Lorans təqdim etmişdi, çünki bu şəkillər yalnız on da idi) 

– Allah bilir, haradan ortaya çıxmış  uşaqlıq fo to  şə kil lə rim 

də vardı: bax, bu, ilk dini mərasimdə  iş ti ra kım… burada 

əsgərəm… digər abituriyentlərlə birlikdə kon 

ser va to ri ya-

ya imtahan verərkən… dəniz sahilində, evdə, ma 

şı nı mın 

ya nın da beş, ya altı fotoşəkil (bunları isə Loransın özü 

çək miş di); və  nəhayət, restoranın terrasında daş skam-

ya da oturduğumuz yerdə – gənc cütlüyün ən ba 

ya ğı 

şəkilləri; mən axı bilirdim ki, onlar yalnız bizimdi və yal nız 

bizim. Canımda yüngül bir üşütmə hiss etdim. Lo 

ran sın 

fotoşəkil seçimi bundan daha dəhşətli bir mətnin ola 

ca-

ğını vəd edirdi. Həqiqətən də, birinci səhifə bu cüm lə lər lə 

başlayırdı: «Şairlər üçün madonnalar hələ də möv cud dur». 

Yerdə qalanlarını isə  əvvəldən axıra kimi as 

ta-as ta oxu-

dum. Bu mətndə yalan və axmaqlıq bəzən baş gi cəl lən di-

ri ci yüksəkliyə qalxırdı, amma ümumilikdə çox se vimli bir 

əh va lat uydurulmuşdu: bütün kübar ki 

şi lərin pə rəs tiş et-

diyi cazibədar gənc varlı qadın Lorans bir də fə necə olur-

sa, Mon parnas bulvarında kafeyə gi rir və göz lə rin də əzab 

olan gənc, tənha bir canavarla qar şı la şır. Öyrənir ki, o, bəs-

təkardır və çox istedadlıdır; on lar ilk ba xış dan ca bir-birinə 

aşiq olurlar. Cavan canavar mu si qi, poeziya haq qın da da-

nış ma ğı bacarırdı, amma pul haq qın da yox; ca van ca na-

var, bundan başqa, həm də yox sul və yetim idi. Lorans 

ona hər şeyini verir və bu heç də az de yil di. Əlbəttə, onun 

ailə si cavan oğlanın mad di du ru mu na görə na ra hat olur-

du, am ma son da va li deyn lə ri on la rın mə həb bə tin dən tə-

sir lə nə rək ailə qur ma la rı na ra zı lıq ve rir lər. La kin bü tün bu 

ha  di  sə lər dən sar sı lan Lo ran sın ana sı ürək tut ma sın dan və-

fat edir; atası isə bunu onlara bağışlaya bilmir və bütün 

əla qə ni kəsir. Gənc qadın atasına meydan oxuyur. Öz mü-

hi ti nə, pulsuzluğa, təhqir edilmiş atasına və narahat, uğur-

suz lu ğa uğrayan gənc  ərinə meydan oxuyur. Əri onun 

---

BOYUNDURUQ

137

xo şu na gəlmək üçün nəyin bahasına olursa olsun şöhrət 

qa zan maq istəyirdi, istənilən işin qulpundan tutmağa ha-

zır idi, minlərlə müxtəlif müsabiqədə  iştirak edir, lakin 

məğ lu biy yə tə  uğrayırdı; məhz Lorans ona təskinlik ver-

mə li olurdu. Lorans əzab çəkirdi: o, necə  də bacarıqsız 

idi, xü su silə də Loransın dostları ilə münasibətdə… gah o, 

on  la ra valehedici təsir göstərmək istəyir, amma baca rıq-

sız ad dım lar atırdı, gah da onlara yuxarıdan-aşa ğı ba xır-

dı. Tez liklə onlar tək qalırlar və  gənc arvadı onun şıl taq-

lıq la rı na dözümlə davam gətirməyə çalışır; be 

lə lik lə, o, 

Lo ran sın hissini yoxlamaq üçün aradabir fağır və  tə va zö-

kar adam dan dəhşətli bir eqoistə də çevrilə bilirdi. Lorans 

isə onu sevirdi; ah, o, onu necə də sevirdi! Onun xətrinə 

hər şey dən və hamıdan imtina etmişdi, hətta normal gənc 

qa dı nın uşaq sahibi olmaq istəyindən də; «əgər sənin bir 

böyük uşağın varsa, başqası lazım gəlmir» – Lorans ca-

zi bə dar və itaətkar bir təbəssümlə reportyorumuza be 

lə 

dedi. Bütün bu uğursuzluqlar cavan canavarın ina mı nı sar-

sı dır dı, o getdikcə tutqunlaşırdı, qatran rəngli saç la rın da 

ağ saplar əmələ gəlməyə başlayırdı. Bir dəfə Lorans tə sa-

dü fən dostu olan bir rejissorla rastlaşır; fürsətdən is ti fa də 

edib onunla danışır, eks-cavan canavar-bəstəkarın mu si qi-

si  ni öz filmində istifadə edərsə, ona qarşı səxavətli ola ca-

ğı nı söyləyib dağlar vəd edir.

Dost razılaşır və Loransın xətrinə filmin prodüseri ilə 

be lə mübahisə edir. Üç ay, dörd ay ər  əl-qolunu ya nı na 

sal ma dan işləyir, həddindən artıq intellektual, həd din dən 

ar tıq mücərrəd bir musiqi bəstələyir; Lorans isə hiss et dir-

mə dən onu başqa bir istiqamətə yönəltmək məc bu riy yə-

tin də qalır; həddindən artıq ehtiyatlı  rəftar edir ki, o, ye-

ni dən özünə qapanıb qalmasın, işi atmasın. Nəhayət, bir 

də fə onun ağlına «Leysan»lardan dörd not gəlir, Lorans isə 

yerdə qalanları tapmağa ona kömək edir; o, «öz mə nə vi 

müvazinəti üçün təhlükəli olsa da», hər zaman ərini ruh-

lan dırırdı; o məhz Loransın sayəsində öz şlyageri ilə bir-

likdə dünyaya gəldi; halbuki kənardan elə  təsir ba ğış laya 

bilər ki, guya, arvadı heç bir nəyə barmağını belə to xun-

dur mayıb.  İyun axşamlarının birində – yoxsa bu, iyulda 

ol muşdu?... Elə  də vacib deyil… Lorans musiqi əsərini 

düşmən-prodüserin və dost-rejissorun yanına gətirir, hər 

---