«Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşr edilməsi haqqında»

FRANSUAZA SAQAN

162

miş di. Amma neyləmək olar?! Lyusun xəstəliyi uc 

ba tın-

dan məşuqu və dostları Parisdə yubanmalı olmuşdular.

Diana Lessinq öz köhnə dostunun – ingilis lordunun 

şəx si təyyarə ilə  nə zaman uçub gələcəyini gözləyirdi; 

am ma o, yəqin ki, yolda səfərbərliyə alındığı üçün gəlib 

çıx ma mışdı. Loik Lermit tanış qadınlarından birinin ma şı-

nın da çıxıb gedəcəyini fikirləşirdi, amma o qadın son də-

qi qədə onu özü ilə aparmaqdan imtina etmişdi: Loikin 

ye ri ni yaxın bir qohum, ya da daha önəmli bir persona 

tut muş du. Loiklə Diana qatarla getməyin mümkün ol ma-

dı ğı Parisə düşmüşdülər və onların maşını, ya da hansısa 

baş qa bir nəqliyyat vasitələri yox idi. Elə bu səbəbdən də 

göz lənilmədən «kəşf etdilər» ki, Lyusa olan bağlılıqları o 

qə dər artıb ki, hər ikisi səbirsizliklə onun sağalmasını göz-

lə yə bilər. Və… Bu möhtəşəm «çenard-volker» yola düş-

mə yə hazırlaşanda birdən-birə onun içində peyda oldular 

– onlar gələndə artıq Lyusun məşuqu maşında öz yerini 

ra hat la mışdı.

Beləliklə, hadisələrin təsadüfi gedişi onları bir araya 

gə tir mişdi; indi də bu adamlar Lissabon istiqamətində hə-

rə kət edirdilər; orada isə onları  sədaqətli dost olduqları 

üçün minnətdarlıq əlaməti olaraq rəfiqələrinin əri Ader tə-

rə fin dən kirayələnmiş  gəmi və Nyu-Yorka yollanacaq gə-

mi nin göyərtəsində hər biri üçün ayrıca yataq gözləyirdi.

– Yox  axı! Bu heç də bizim günahımız deyil, əzizim! 

– Dia na söylədi. – Özünüzə belə axmaq məzəmmətlərlə 

əzab verməyin, Lyus! Axı sizin əlinizdən heç bir şey gələ 

bil məz di! – o, rəğbət dolu təbəssümlə gülümsəyərək əla-

və etdi.

– Mən dəfələrlə söyləmişəm:  əgər Lyus olmasaydı, 

in di piyada getməli olacaqdım! – Loik Lermit söhbətə qo-

şuldu.

O artıq çoxdan başa düşmüşdü ki, bəzən öz əhə miy-

yət sizliyini etiraf etmək faydalıdır: belə etdiyi vaxt 

lar da 

ət raf dakı insanlar onun iti ağlı  və özünə gülmək qa bi liy-

yə ti nə, bəzi hallarda isə həm də dürüstlüyünə heyranlıqla 

ba xır dı lar. 

Diana ilə Bryuno Loikin sözlərinə güldülər; onlar bə-

zən yaddan çıxarırdılar ki, qəbul edildikləri mühitdə ka sıb-

lı ğı na görə Loikə saymazyana yanaşırlar.

---

DOLANBAC YOLLARLA

163

Bir sözlə, Loik Lyus Aderi çox sevirdi və onun xətrinə 

çox şeyə qadir idi – hətta öz rahat mənzilində qalıb it ki mi 

qorxduğu alman alaylarının paradına tamaşa etməyə be lə…

– Nə danışırsınız, Lyus! – hiyləgər Bryuno dedi, – siz 

ki çox gözəl bilirsiniz, Diana Persi Vestminsterin təy ya rə-

sindən sizin gözəl gözlərinizə görə imtina etməyib! Axı 

bu nu bilirsiniz! Amma mən onu çox gözəl başa düşürəm: 

mən cə, balaca şəxsi təyyarələr çox təhlükəlidir.

Bryuno Delor tanınmış, eyni zamanda da, müflisləşmiş 

bir ailədən çıxmışdı. Ona görə  də beyni hər cür snobist 

şər ti lik lə ri ilə zəhərlənmiş bu adam intiqam almaq məq sə-

di lə bütün aqressivliyi və əminliyini işə salaraq özünü «al-

fons» adlandıranda heç kimin cəsarəti çatmırdı ona desin 

ki, bu peşə ilə, adətən, qürurlanmırlar. Bryunonun onu tə-

min edən qadınlara iyrənc münasibəti də elə bununla izah 

olunurdu; sanki, bu qadınları əldə edib onların var-yox la-

rını talan edəndə o, cəmiyyətin onun ailəsindən oğur la-

dıq la rının əvəzini çıxırdı.

İki il Lyus Aderlə birlikdə və onun hesabına yaşayaraq 

o,  əvvəlki zirəkliyini  əldən vermişdi. Lyusun məsumluğu, 

pu la ha kimlik etmək sahəsində biliksizliyi, təkəbbürünün 

ol ma ma sı ona bu qadınla da eyni şəkildə kobud rəftar et-

mə yə mane olurdu; halbuki Bryuno başqalarına qar şı ko-

bud luq etməyi xoşlayırdı. Əlbəttə, o, Lyusa da hirslənirdi, 

am ma güclü dünyaya mənsub olduğunu dərk etməyən 

bir adam la, sözün əsl mənasında, necə savaşmaq olar ki? 

Heç bir söz demədən hər  şeyini verən bir adamdan ne-

cə oğurluq edəsən ki? O, indi də kobudluq edə bil mir di, 

buna görə də qanı qara idi; pis əhvali-ruhiyyədə ol du ğun-

dan qəsdən soyuq rəftar edir, bununla hamını təəc cüb lən-

di rir di; axı əvvəllər Delor, sadəcə, şən və zalım şöh rət pə-

rəst kimi ad çıxarmışdı. 

Bryuno ehtiyatsızlıq edərək Diana ilə söhbətdə  də 

ko bud luq edirdi. Lyus bundan da betərinə dözə bilərdi, 

məş hur madam Lessinq isə qətiyyən.

– Demək istəyirsiniz ki, mən Lyusu təyyarədən qorx-

du ğum üçün gözləyirdim? Etiraf edin ki, fikirləriniz gic bə-

sər fikirlərdir, axı bu «yunkers»lər yolu səhərdən axşama 

ki mi bombardman edir…

– Mən qətiyyən belə bir iddiada deyildim, əziz Dia na, 

– Bryuno əllərini göyə qaldıraraq dedi, – Allah qo ru sun! 

---

FRANSUAZA SAQAN

164

Sizə münasibətdə heç vaxt heç bir şeyə iddia et 

mə mi-

şəm, – əlavə etdi, – ümid edirəm ki, buna görə heyif si lə-

nir si niz!

O, Lyusa göz vurdu. «Zavallı!» – Loik fikirləşdi. Diana 

nə za kət lə gülümsəyirdi, amma onun baxışları haradasa 

uzaq lar da dolaşırdı.

– Mənim  əziz Bryunom, bu məsələdə sizi Allah yox, 

mən özüm qoruyacağam!  Əvvəla, bu cür əyləncələri se-

vən yaşda deyiləm… Sonrası da mənim həmişə arıq kişi lər-

dən xoşum gəlib…

O güldü, Bryuno da ona qoşuldu:

– Diana, etiraf edim ki, heç vaxt sizi yoldan çıxara bi-

lə cəyim ağlımdan belə keçməyib, hətta bunun üçün sizin 

ra zı lığınızı ala bilsəydim, yenə də ümid etməzdim…

– Yanılırsınız! Bir anlıq düşünün: on ildən sonra prak tik 

olaraq mənim yaşım dəyişməyəcək. Yəni…  Ən pis hal 

da 

yetmişə yaxın olacaq… Amma siz!.. Qırxyaşlı biri ola caq-

sı nız! Məgər belə deyil? Hə… Bax onda bilmirəm mənim 

üçün yetərli dərəcədə  gənc qalacaqsınız, ya yox, sevimli 

Bryu no… Qırx yaşında! O yaşda, özü də sizin gördüyünüz 

iş lə məşğul olan biri kimi məndən daha çox yaşlaşmış ola-

caq sınız! Bax bu məsələdə mənə inana bilərsiniz! – son ra 

üzünə mərhəmət dolu bir ifadə verərək əlavə etdi: – Bi lir-

siniz, bu axı çox yorucu işdir… belə uzun müddət kiminsə 

xo şuna gəlməyə çalış…

Arada sükut hökmranlıq edirdi. Bryuno qızarmışdı, 

heç bir şey başa düşməyən Lyus isə ya qorxduğu, ya da 

pərt olduğu üçün (Loik bu fərziyyələrdən hansının daha 

yax şı olduğunu qərarlaşdıra bilmirdi) özünü elə aparırdı ki, 

guya, heç nə başa düşməyib; ona görə  də dialoq bitər-

bit məz təngə gətirilmiş küçük kimi inildəməyə başladı.

– Mənə deyən olacaqmı ki, nə baş verir? Sizi başa 

düş mü rəm… Nə olub axı?

– Heç  bir  şey, – Loik dedi, – məni bağışlayın, bir az 

do la şa ca ğam: bəlkə, əl-ayağım açılsın…

Sonra da avtomobildən çıxıb yolun kənarı ilə irə li lə-

mə yə başladı.

«Bütün bu iynəli sözlərə, bu axmaq aqressivliyə son 

qoy maq lazımdır, – o fikirləşirdi, – əgər qismətimə pu lem-

yot atəşi altında ölmək yazılıbsa, o zaman mərifətli öl mək 

---