Ə. H.ƏLİyev, F.Ə.ƏLİyeva, V. M. MƏDƏtova
Yüklə 4,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 Şəkil 78. Elektroensefaloqrafiya: A-4 kanallı elektroensefaloqraf- EEQ-4; 1-elektronşüalı borucuqlar ekranı; 2-aparma kommutatorları; 3-elektrodarası müqaviməti təyin etmək üçün indikator; 4-5-qüvvətləndirici kalibrator; 6-qüvvətləndiricinin tənzimi; 7-filtrlər; 8-filtrlərın açma tumbleri; 9-halvanometri dağlama tumbleri; 10-lentşəkilli mexanizmi sürətinin dəyişdərici açarı; B-şlem; C-elektrodları qoyulması və insanda ensefaloqram aparmaları; SQ və LQ–sağ və sol qulaq; E 1 -different, E 2 -indifferent elektrod. 106 Şəkil 79. Elektroensofoloqramanın əsas dalğaları. β -beta dalğalar; α -alfa-dalğalar; T-teta dalğalar; ∆ -delta dalğalar; D-qıclıq (epileptik) dalğalar. 79-cu şəkildən göründüyü kimi ən sıx dalğalar beta dalğaları və ya ritmi, ən seyrək dalğalar isə delta-dalğaları və ya ritmidir. α -dalğalar yazılan zaman qəflətən 150 – 200 hers tezliyində səs qıcığı verdikdə, bu dalğalar itəcək, əvəzində fəallıq reaksiyası qeyd olunacaq. 107 28 saylı iş. Xroniki eksperimentdə heyvanın öz-özünü qıcıqlandırma prosesi (c. Olds təcrübəsi) C.Olds üsulunda (1965) heyvan beyninə daxil edil- miş elektrodla öz-özünə qıcıq göndərmək imkanına malik olur. Emosiyaların formalaşması hissiyatın əmələ gəlmə mexanizmi «xoşa gələn», neytral və «xoşa gəlməyən» kateqoriyalı təsirləri fərqləndirmək imkanı yaradır. C.Oldsun üsulu öz-özünü qıcıqlandırma, davranış reaksi- yalarına təsir tədqiqatlar üçün tətbiq edilir və bir sıra far- makoloji maddələrə qarşı emosiyaların baş verməsi araş- dırılır. Şəkil 80. Orta xətt üzrə siçovul beyninin kəsiyinin sxemi (I və II). Lazım olan material və avadanlıqlar: xüsusi qur- ğu, siçovul. İşin gedişi: C.Oldsın göstərdiyinə görə 60%-ə qədər bütün elektrodların qıcıqlandırılması zamanı emosi- yalar neytral olur, 5% elektrodlar mənfi emosiyalar, 35%-i isə müsbət emosiyalar törədir. Elektrod müvafiq fəal nöqtədə olduqda heyvan ləzzətlə öz-özünü qıcıqlandırır. Öz-özünü qıcıqlandırma dövründə heyvanın pozası xarak- terikdir. Cizgilənmiş nahiyələrin qıcıqlanması müsbət effektlərin 108 alınmasına, nöqtələrlə göstərilən şöbələrin qıcıqlandırılması uzaqlaşma effektinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Fəal nöqtədə olduqda heyvan ləzzətlə öz-özünü qıcıqlandırır. Öz-özünü qıcıqlandırma dövründə heyvanın pozası xarakterikdir. Şəkil 81. Öz-özünə qıcıqlandırma təcrübəsi: 1,2-fiksə edilmiş elektrod vasitəsilə öz-özünü qıcıqlandırma sxemi; 3-siçovulun ətrafı dövrənin linginin üzərində. Yoxlama üçün suallar 1. Elektroensefaloqrafın mənşəyi. 2. EEQ-də əsas dalğalar növü (ritmi). Onların baş beynin funksional vəziyyəti ilə əlaqəsi. 3. Elektroensefaloqrafiyanın üsulu. 4. İlk uşaq yaşlarında EEQ-nın xüsusiyyətləri. 109 II FƏSİL DAXİLİ SEKRESİYA VƏZLƏRİ Axarları olmayan, əmələ gətirdiyi fizioloji fəal maddələri bilavasitə qana və limfaya verən vəzilərə daxili sekresiya və ya endokrin vəzilər, onlarda hazırlanan fizioloji maddələrə isə hormon deyilir. Hormon yunanca hormaye sözündən götürülüb, mənası oyadıram deməkdir. Hormonların çox kiçik miqdarı belə orqanizmdə həyati hadisələri dəyişdirməyə qabildir. Məsələn, bir qram adrenalin 10 min qurbağanın ürəyinin fəaliyyətinin artmasına, bir qram insulin isə 125 min ada dovşanının qanında şəkərin miqdarının azalmasına səbəb olur. Şəkil 82. Endokrin funksiyaların tənziminin ümumi sxemi. Setaqolan, Flerko, Meş və Xalasa görə (1965): 1-xarici yoxlama (işıq); 2-hipotalamus; 3-hipofiz; 4-daxili əks əlaqə; 5-trop hormonlar; 6-xarici əks əlaqə; 7-mişen-nəbzlər; 8-«yük»; 9-hormonlar; 10-periferik orqanlar və toxumalar. 110 Hormonların təsiri qısa müddətli olmaqla, orqaniz- min bütün toxuma və hüceyrələrinə təsir göstərə bilirlər. Hormonların sintezi və qana və limfaya daxil olması baş beyinin şöbələrinin, xüsusi ilə hipotalamo-hipofizar- böyrəküstü vəzi sistemi vasitəsilə dönən əlaqə prinsipi əsasında yerinə yetirilir. Hormonlar sinir sistemi ilə qarşılıqlı əlaqədə ora- nizmin əsas tənzimedici vasitələrindən biridir. Normal halda endokrin vəziləri maddələr və enerji mübadiləsinə, orqanizmin böyüməsinə, inkişafına, ürək-damar, tənəffüs, həzm, ifrazat, cinsiyyət sistemlərinin fəaliyyətinə və s. həyati hadisələrə fəallaşdırıcı və ləngidici təsir göstərə bilirlər. Bu vəzlərin hiper- (hormon ifrazının artması) və hipo- (vəzin hormon ifrazının azalması) nəticəsində qorx- ulu endokrin xəstəliklərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Eendokrin vəzilərdə hormonların hazırlanması qana və limfaya daxil olması maddələr mübadiləsinin vəziyyətindən asılı olur. Belə ki, əgər qida qəbulundan sonra qanda şəkərin miqdarı artarsa mədəaltı vəzinin də Lanngerhans adacıqlarında insulin sintezini ləngidir, amma əksinə böyrəküstü vəzinin beyin maddəsindən adrenalinin qana ifrazını sürətləndirir. Qalxanabənzər vəzinin qana ifraz etdiyi trioksin hormonu hüceyrədəki mitoxondirilərə təsir edərək, oksidləşmə prosesini sürətləndirdiyi halda, insulin hormonu qlükozanın ar- tığının hüceyrələrə keçiriciliyini artırmaqla qanda şəkərin miqdarını normallaşdırır. Endokrin vəzlər bədənin müxtəlif yerlərində yerləşiblər (qarın, döş boşluqlarında, kəllə qutusunda). En- dokrin vəzlərə hipofiz, epifiz, qalxanabənzər, qalxanabənzər ətraf, çəngələbənzər, mədəaltı, böyrəküstü, cinsi vəzləri və cift aid edilir. Yüklə 4,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|