E. M. Hacizadə

 
 
 
Birinci sektor - dövlət; 
istemləşdirilməsində bir sıra metodoloji yaranışlar çıxış edirlər: 
hipotetik teorem, nəzəri 
ko
iləşdirir. Fərziyyələr təsdiq 
oluna
rı, doktrinaları formalaşdırır. Bununla belə, konsepsiyalar fərziyyə  və 
nəzər
mətlərə - fontomlara: illuziya, mistika, fiksiya aid edilir. 
ərk edilənlər isə 
noum
qanun
statistik ana
İqtisadçılar buna uyğun olan ekonometriya 
ad
ekonom
müəyy
verilm
İqtis
an ideoloji köklərə  və ideoloji məzmuna malikdirlər. 
sosial b
P
Elmdən 
 
İkinci sektor – kommersiya; 
 
Üçüncü sektor - qeyri-hökümət. 
İqtisadi düşüncənin s
Latınca  əsas, başlanğıc mənası ifadələndirən prinsiplər 
nseptual modeli ifadə edərək iqtisadi qanunauyğunluğu ümum
nda teorematik məzmun alır. Qanunlar və prinsiplər iqtisadi nəzəriyyələri qaynaqlandıran 
nəzəri konsepsiyala
iyyə arasında orta mövqedə çıxış edir. Nəzəriyyənin əsasında iqtisadi sxemlər və modellər 
yetkinləşir. Nəzəriyyə  və konsepsiyadan fərqli olaraq isə doktrina əvvəlcə qoyulmuş 
prinsiplərdən real hadisə, proses və faktorlardan irəli gəlir [17, 46]. 
İqtisadi əla
İqtisadi hadisələrdə hissi qavrayış - fenomen /qeyri-adi hadisə/, ağılla d
en /ikili bölgüdə - qanunlar və sair/. Pul münasibətləri fenomen, konkret siması olmayan 
lar, trend, meyllər və sairlər isə noumenləri ifadə edir. 
İqtisadi məntiqi araşdırmaq üçün müxtəlif yanaşmalardan istifadə olunur. Bunlar arasında 
lizin tətbiqi ilə yanaşma daha yenidir. 
lanan müvafiq xüsusiləşdirilmiş metodika işlənib hazırlamışlar. Vurğulandığı kimi, 
etriya iqtisadi problemlərə statistik yanaşmanı həll edir. 
İqtisadi münasibətlərin son dərəcə mürəkkəbliyinə  rəğmən hadisələrin dəqiq təyinatında 
ən istisnalara yol verilməsi də mümkündür. İqtisadi düşüncələrdə aşağıdakı istisnalara yol 
əsi ehtimalı vardır: 
o
 
bundan sonrakı bunun nəticəsidir - səbəb və nəticə sindromu; 
o
 
müəyyən vəziyyətlərin sabitliyi və dəyişməzliyi; 
o
 
ayrı-ayrı elementlərin xüsusiyyətlərinin ümumiliyə şamil edilməsi səhv yekundur. 
adi hadisələr analitik baxımınd
İqtisadi təhlil haqqında mübahisələr uzun illərdir ki, davam edir. Bu məsələ  fəlsəfənin və 
iliklərin mühüm mərkəzi mövzularından biridir. 
rinsip etibarı ilə iqtisadi təhlili ideologiyadan potensial azad hesab etmək olar. 
fərqli olaraq ideologiya faktiki təsdiqə  və yoxlaşına məruz qalmır.  İqtisad elminin mərkəzi 
lərinin təyinatı da öz-özlüyündə ideoloji xarakter daşıyır. Neoklassik mə
problem
ktəb, 
keynizç
kiçik ölçüd
təcəssüm etdirirlər. Fərdi, kollektiv metodoloji 
yana
kim
İqtis
 insan faktoru dayanır. Bilik, ixtisas, səriştə, təhsilə  əsaslanan 
ins
yeni iqtisadi d
İq
 almadan mümkün deyildir. 
İnstitusio
sub
İq
 
 
3.
 
 fonetik uzlaşma 
yaratm
ik ifadə tapmışdır. Bununla belə adlanışca 
ilik, monitarsizm, marksizm, institusionalizm və digər iqtisadi istiqamətlər böyük və 
ə ideologiya sistemində funksionallıq 
şmalar özü də ideoloji element daşıyıcıları sırasındadırlar. Bu mənada sosializm, kapitalizm 
i anlayışlar da ideoloji səciyyəlidirlər [12, 72, 81]. 
adi obyektin mərkəzində
an kapitalı  və ya iqtisadi interpretasiyada insanın gələcək  əmək gəlirlərinin çıxılmış  dəyəri 
əyişiklərin mühüm amilini təşkil edir. 
tisadiyyatda hər hansı yeniləşmə psixoloci faktoru nəzərə
nal təbəllüdatlar təkcə  təbii inkişaf axını ilə deyil, həm də  əhəmiyyətli dərəcədə 
yektiv faktorun təsir çevrəsindən keçir. 
tisadiyyat bütün məzmun, forma və prinsip çalarlarına baxmayaraq daim sosial örtüklü 
olmuşdur. Nəticəvi olaraq onun son məqsədini də insanların rifah halının optimallaşdırılması 
təşkil etmədədir. 
2. Sosiologiya 
İctimai mənasını anladan latın mənşəli  sosial  termini ilə interpretasiyada 
ərəb iqtisad, yunandilli ekonomika istilahları o, qədər də
 
68
asalar da, onların leksik vəhdəti yaşadığmız zamanın həyat hadisələrinin ən 
müxtəlif guşələrində  təyinatlı harmon

---

 
 
sosial v
ayılsa da, ictimai sferada daim təkrarlanan sosial-iqtisadi 
term
iyyət daşımır. İqtisad iqtisadiyyat, sosial sosiologiya 
kim
 səciyyələndirir. Təsərrüfat aləmi obrazında çıxış 
edərək 
yatı 
cəmiyy
i
fəlsəfə, tarix, psixoloqiya, 
iqtisa
nfiqurasiyaya gələrək 
müva
roblemlərini tədqiqini məşğuliyyət 
etmiş
ri maraqlandırır. Sosiologiyanın 
bu 
üf edir. Artıq ali məktəbə  qədəm qoymuş sosiologiya fənni geniş 
ründə o, Qərbdə tapdığı 
zəri 
tərə
kim
mü
ət strukturları, institutlar, dövlət 
mex
ur. 
al qeyri-bərabərliyini ehtiva 
edə
ə iqtisad köklü elmlər geniş y
inli ifadə ayrıca elmi məzmun və mah
i, bir sıra klassik və müasir elmlərin titulunu
geniş mədəni, hakimiyyət və sair sosial münasibətlər bazasında təşəkkül tapan iqtisadiy
ət həyatı  lə çoxlu qırılmaz tellər bağlayır. 
Sosiologiya ümumi elmi bilikdər sisteminiə qoşularaq özünün ciddi təyinatlı  məkanı ilə 
fərqlənir. O, cəmiyyətin ümumi məxsusi sahələrinin tədqiqi ilə yanaşı, həm də onun ayrı-ayrı 
element və hissəciklərini öyrənir. Cəmiyyət isə özü-özlüyündəo qədər mürəkkəb bir sistemdir ki, 
onu yalnız bir elm çevrəsində öyrənmək qeyri-mümkündür. 
Sosial biliklərin elmlərarası matrisası yaxın və oxşar sosial fənlərin məcmüi və onların 
qarşılıqlı rabitəliyini ehtiva edir. Bu matrisada sosiologiya 
diyyat, antropoloqiya, etnoqrafiya və bir sıra siyasi elmlərlə ko
fiq elmi biliklərin sosial kontekstdə sistemaltısını yaradır. 
İqtisadiyyat vurğulandığı kimi istehsalı,  əmtəə  və xidmətlərin istehlakını, tələb və  təklif, 
insanın iqtisadi davranışı, pul və kapitaldan istifadənin p
dir. Sosiologiyanın isə  əsas makroobyekti müasir cəmiyyətin mənəvi mədəniyyət 
problemlərinin araşdırılması, müxtəlif qrupların sosial davranış modelinin işlənməsi, insan 
həyatına təsir göstərən sosial-iqtisadi gücün tədqiqində  əks olunur. Beləliklə, sosiologiyanı 
çeşidli iqtisadi hərəkətlərdə insanın sosial davranış xüsusiyyətlə
xüsusiləşmiş sahəsi iqtisadi sosiologiya adlanır. 
Sosiologiya nisbi gənc elmdir. Onun geniş dövriyyəyə  çıxış  məqamı ötən  əsrin 90-cı 
illərinin  əvvəllərinə  təsad
nüfuzu ilə  gənclərin də marağına səbəb olur. Özünü kiçik tanıtma döv
əhəmiyyətini artıq Şərqədə də yaymaqdadır. 
Müasir sosiologiya insan düşüncəsinin çox mühüm nailiyyətidir. Siyasi fəaliyyətin nə
nnümdə ictimaiyyatin mövcudluğu müasir sosiologiyasız təsəvvür edilmir. Elmi oriyentir 
i sosiologiya ictimaiyyatin demokrotizasiyası şəraitində daha kəskin mövqedə dayanır. Məhz 
asir sivilizasion şəraitdə  hər kəsin taleyi hakimiyy
anizmləri və siyasi qərarların xüsusiyyətinin funksional səviyyəsindən asılı olur. Siyasi və 
sosioloji biliklər konstruktiv güclərin imkanlarını təyin edir [97, 103, 134]. 
Sosiolojiya sosial təbəqələşmə  məzumununu da əhatə edir. Sosial təbəqələşmə yeni əhali 
qatlarının yaranışı prosesidir. Bu prosesin başlanğıc nöqtəsini  əmlak və sosial vəziyyətlərinə 
görə fərqlənməyən eynicinsli cəmiyyət təşkil edir. Sosial təbəqələşməni elmdə 
stratifikasiya termini ifadələndirir. Stratifikasiya nəzəriyyəsinin banisi rus əsilli 
amerikan sosioloqu P.A.Sorokin /1889-1968/ hesab olun
Stratifikasiya təsbitini yalnız  əhali qütbləşməçsinin kasıb və varlılara 
bölünməsi ilə tapmır, həm də cəmiyyətdə orta sinfin yaranışında təbəqələşmənin 
nəticəsi kimi çıxış edir. Stratifikasiya cəmiyyətin sosi
rək onu yoxsul və varlı, imtiyazlı  və qeyri-imtiyazlı bölgüyüə  məruz qoyur. 
İbtidai-icma sistemli cəmiyyətdə qeyri-bərabərlik  əhəmiyyətli səviyyəli 
 
69

---