elektronika da vüsətli tərəqqi zolağındadır. Artıq insanın
bütün ömrünə kifayət edədək
informasiyaları cəm edən disklər hazırlanmışdır. Texnoloji innovasiyalar cəmiyyətin inkişaf
meylini üstələməkdədir. Belə reallıq isə bir sıra böhranların yaradınması ilə müşaiyət olunur.
Qlobal axın neqativ təzahürlərində milli dövlətin inkişafını ləngidir.
Hər hansı bir svilizasion inkişaf texniki-texnoloji innovasiyalarsız mümkün deyildir.
İnnovasiya fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi onun elmi-texniki potensialının durumu, keyfiyyət və
kəmiyyət parametrləri ilə əlaqədardır. Texnologiya istehsalı sferasında və idarəetmədə yeni
yaran
çox praktiki tətbiq səciyyəlidir. İqtisadi
inkişa
zımi zaman kəsiyində mütərəqqi texnologiyaları
malları almaq istəmirlər. Məhsulun əmtəə növünün
və inkişaf edən məcraya yönəldir.
navasiya tərəqqisi təkcə firma reytinqi hədəfi deyil, o başlıca olaraq
dayan
ışları ifadə edən latın
mənşəli isim kimi innovasiya /innovation/ yeniləşmə mənasında
interpretasiya olunur. İlk dəfə innovasiya termini Y.Şumpeterin 1912-ci ildə yazdığı «İqtisadi
inkişaf nəzəriyyəsi» əsəri ilə dövriyyəyə çıxarılmışdır. Məqsədyönlü, dəqiqləşdirilmiş, kollektiv
nəticənin məhsulu olaraq innovasiyanın məramı daha
fın ölçüsü artdıqca innovasiya anlayışı daha məzmunlu əhəmiyyət kəsb edir [51, 75, 90,
105].
Bazar iqtisadiyyatında rəqabət mübarizəsinin üsullarından birinə çevrilən innovasiyanın
başlıca nəticəsi əmək məhsuldarlığını artırmaq və mənfəəti yüksəltməkdən ibarətdir. Bazar
rəqabətindən o qalib çıxır ki, la
tətbiq etməklə irəliləyişlərə nail olsun.
İnnovasiya zamanı yeni tələb formalaşır və bunun müqabilində alıcılar
mənəvi köhnəlmiş
yaxşılaşdırılması üzərində aparılan işlər dinamik keyfiyyət yaradır, əmtəə
imicini daimi diyəşən
İnnovasiyalar çağdaş zamanda reputasiyalı təşkilatın fəaliyyət missiyasının leytmotivinə
çevrilmişdir.
Bununla belə in
aqlı inkişafın mühafizəsində, bazar konyukturunun fəth edilməsində daim təkmilləşmən,
sadiq və çevik təşkilati bir alətdir.
93
V FƏSİL
DEMOQRAFİYA VƏ MƏŞĞULLUQ
5.1. Demoqrafik təbəllüdatlar
Çalışan insanlar cəmiyyətin əsas istehsal gücü hesab olunurlar. İstehsal isə bütün ictimai
münasibətlərin daşıyıcı qismində çıxış edir. Bununla belə insanlar istehsalçı olmaqla yanaşı həm
də istehlakçıdırlar. Ona görə də müvafiq prosesdə cəmiyyət inkişafının qanunauyğunluqları da
onların subyektiv fəaliyyəti vasitəsilə dövr edir.
Yaranışlar sosial, iqtisadi və ümümi sivilizasion olmaqla
bəşəri şüurun məhsulu kimi
ümumilikdə insanın fiziki və mənəvi ehtiyaclarına səfərbərdir. Bu sırada insan fərdi və kollektiv
fəaliyyəti ilə proseslərin fövqündə hərəkətdə olur.
Əhalinin təhlili, onun say tərkibi və yerləşməsi, sosial təşkili və təsərrüfat fəaliyyəti
mühüm sosial-iqtisadi tədqiqatların fəaliyyətidir. Əhali sayı hər bir ölkənin təsərrüfat həyatının
ayrılmaz hissəsidir. Müvafiq prosesləri isə demoqrafiya adlanan elm tədqiq edir.
qdimatda
demoqrafiya /
yunanca demos - xalq + qrafiya/ - əhali haqqında
Lakonik tə
elmdir. Konkret
dipazonda baş v
Demoqrafiya əha
və bütünlüklə Ye
sərlərində demoqrafik təbəllüdatları əks etdirən
mülahizələrlə çıxış etmişdir. Buna baxmayaraq demoqrafiya elminin kolubu A.Qiyar sayılır
[106, 135].
Marksizm-leninizm təliminə əsaslanan demoqrafiya müvafiq
proseslərdə sosial-iqtisadi
amillərin həlledici, bioloji və coğqrafi amillərin isə asılı əhəmiyyətə malikliyindən çıxış edir.
Burcua demoqrafiyasının xarakterik xisusiyyətini isə fərqli olaraq demoqrafik dəyişiklikləri
biolojiləşdirmək, yəni hadisələri bioloji amillərlə əlaqələndirmək ifadələndirir.
Demoqrafiyada mahiyyəti müvafiq əhali qanunlarında təzahür olunan əhali nəzəriyyəsi
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əhali nəzəriyyəsi müəyyən demoqrafik siyasətin aparılmasına
zəmin olur, əhali sayı, əmək ehtiyatları, həmçinin ayrı-ayrı kontingentlər: körpələr, məktəb
yaşına çatmamış uşaqlar, pensiyaçılar və digərlərinin proqnozunu formalaşdırır, doğum, ölüm,
kəbin, miqrasiya və əhalinin yerləşdirilməsi sahəsindəki əsas proseslərə tənzim verir.
İqtisadi transfomasiya qlobol proseslərin daha təsirli atributu olan demoqrafik təbəllüdatları
nəzərə almadan optimal səviyyəyə yetişə bilməz. Qlobal
demoqrafik proseslər dünya
iqtisadiyyatının inkişaf tendensiyasını təyin edən, iqtisadi artımı stimullaşdıran mühüm
resursdur. Əhalinin sayı hər bir ölkənin yaşayış durumu və təsərrüfatının vacib səciyyəvi
elementidir.
Demoqrafiya haqqında nəzəri şərhləri yekunlaşdıraraq onun praktiki həyatda durumu
haqqında müasir statistik tendensiyaya nəzər yetirmək zəruridir. Bu zərurət həm də nəzəri və
praktiki konsensusu bir daha əyani səciyyələndirməkdən irəli gəlir.
Müasir zamanda dünya əhalisinin sayı daha çox artımla müşaiyət olunur. Bizim eranın
əvvəllərində Yer əhalisi təqribən 150-200 milyon nəfər təşkil edirdi, bizim eranın 1000-ci ilinə
yaxın isə 300 milyona qədər olmuşdu. yer kürəsinin əhalisi 1850-ci ildə bir milyarda, 1930-cu
ildə iki milyarda, 1960-cı ildə üç milyarda, 1976-cı ildə isə dörd milyarda çatmışdı. Hazırda isə
bus ay 7-ci milyona doğrü irəliləməkdədir.
Əhali artımı sürətinin yüksəlməsi istehsal üsullarının
dəyişilməsi səbəbi deyil, əksinə
nəticəsidir. Əhalinin artması bilindiyi kimi, ölümlə doğumun nisbətindən asılıdır. Bu proseslərin
hər ikisinə sosial xarakterli bir çox amillər, sosial və iqtisadi münasibətlər, əhalinin rifah
olaraq isə o, əhalinin strukturu, yerləşməsi, dinamikası, miqrasiyasını və bu
erən
sosial-iqtisadi, bioloji və cooqrafi amil, səbəb və şərtləri tədqiq edir.
li nəzəriyyəsini, əhali siyasətini işləyib hazırlayır. Ölkə, şəhər, vilayət, region
r kürəsi əhalisinin dəyişməsi perspektivini verir.
Demoqrafiya bir çox ictimai elmlər: sosiologiya, siyasi iqtisad, tarix, hüquq,
etnoqrafiya,
sosial gigiyena, statistika və digərləri ilə sıx baglılığı vardır. Elmi məzmunda
«demoqrafiya» terminini ilk dəfə Fransız alimi Can Klod Aşil Qiyar /1799-1856/
dövriyyəyə çıxartmışdır /1855/. Lakin A.Qiyardan da öncə 1662-ci ildə ingilis alimi
Con Qrauntanın /1620-1674/ ə
94