imiqrantlar hesabına burada 2050-ci ildə əhali sayının 420 milyon nəfərə yüksələcəyi gözlənilir.
Planet əhalisinin yüksək artım templəri - 55%
həcmində, vurğulandığı kimi daha çox inkişaf
etməkdə olan ölkələrdə, ələxsus Afrikada və Cənubi Asiyada daha yüksək səviyyədə olacağı
təxmin edilir. Bununla belə bir daha qeyd etmək lazımdır ki, planetin quru sahələrin 10%-də
qədəri hələ də məskunlaşmamış qalmaqdadı. Əsrin sonunda planetin əhali sayı 11-12 milyard
civar
isə istehsalı təmin edən bütün
vasitə
Əmək və işçi
daşıyan spesifik əm
əmtəələr kimi, əmək
Əmək bazarı
m
səmərəli funksionall
infrastrukturuna dax
•
dövlə
•
məşq
•
şirkə
işçi qüvvəsinin qiyməti;
iş təqdim edənlər, işə qəbul olunanlar və muzlu işçilər
ünyanın bir çox
əhali anlamını
işçi qüvvəsinin
ksər ölkələrdə beynəlxalq statistik standartlara görə əmək potensialında işləyənlərin sayı -
«işçi
çot göstəriciləri
ir. Lakin bununla
şsizliklə ölçürlər.
ında sabitləşmə əldə edəcəkdir. Demoqraflar hesab edirlər ki, bu sabitlik sürəkli olacaqdır.
5.2. Əmək bazarı və məşğulluğun optimal təminatı
Sosial-fəlsəfi interpretasiyada
əmək tərkib hissəsində yaradıcılıq, ictimaiyyatin, insanın
tarixən yaranmış və qurulmuş tələblərinin təmin olunması,
təbii və sosial güclərin
mənimsənilməsində məqsədyönlü fəaliyyətdir. Əmək mahiyyətcə ustalıq məsuliyyətdə ifadə
olunan nəticələrin keyfiyyəti, fəaliyyət şəraiti, ümumiyyətlə
lər əhatəsində pərvəriş tapır.
Ekonomiksdə əmək 5 əsas isteh faktorundan biri kimidəyərləndirir.
Əmək prosesi özündə üç əsas amili ehtiva edir:
•
insanın məqsədəuyğun fəaliyyəti;
•
əməyin istiqamət predmeti;
•
əmək vasitəsi.
bazarı iqtisadi sferada və ictimai sosial-siyasi həyatda mühüm əhəmiyyət
təə olan işçi qüvvəsinin alqı-satqısının iqtisadi sistemini təşkil edir. Bütün
bazarı da tələb və təklif üzərində qurulan quruluşa malikdir.
üqabil infrastruktura malikdir. Bu infrastrukturu əmək bazarını daha üstün
ığını təmin edən normativ-hüquqi mühit təcəssüm etdirir. Əmək bazarının
ildir:
t təsisatları;
uluqa yardım edən qeyri-dövlət təşkilatları;
t və müəsissələrin personalının idarə edilməsinin
kadrlar xidməti;
•
ictimai fond və təşkilatlar.
Əmək bazarının əsas komponentlərini aşağıdakılar ifadə edir:
•
işçi qüvvəsinə tələb və təklif;
•
işçi qüvvəsinin dəyəri;
•
arasında rəqabət.
Əmək bazarının subyektləri isə aşağıdakı təsnifata məruz qalır:
•
işə kötürənlər və onların nümayəndələri - /
ittifaqlar/;
•
işçilər və onların nümayədələri - /
həmkarlar ittifaqları/;
•
dövlət və onun orqanları - /
Əmək və sosial müdafiə nazirliyi, əmək və məşqulluqla
bağlı departamentlər və sair/.
Əmək bazarı daxili və xarici, həmçinin açıq və bağlılığı ilə də fərqləndirilir.
Əmək bazarının əsas əmtəəsi kimi işçi qüvvəsi çıxış edir. Qlobal d
mələkətlərinin iqtisadi terminologiyalarında
işçi qüvvəsi əsasən iqtisadi aktiv
verir.
Başqa sözlə, iqtisadi aktiv əhali əmtəə və xidmətlərin istehsalı üçün
təminatının təklifidir. Məhz bu qrup məşğul və işsiz əhali hissəsini özündə cəm edir [17, 83].
Ə
qüvvəsi» /
iqtisadi aktiv əhali/ və «işləmək istəyənlər» /
əmək bircalarında qeydiyyatdan
keçənlər/ göstəricilərindən istifadə olunur. Müəyyən ölkələrdə belə u
aparılmadığı üçün müvafiq sistem müəyyənlik baxımından qüsurlu hesab edil
belə inkişaf etmiş ölkələrdə işsizliyi əsasən «işçi qüvvəsi» arasındakı mövcud i
Bu göstərici Yaponiyada 2%, ABŞ-da 6%, Qərbi Avropada9%-dir. BƏT-in məlumatlarında yeni
99
əsrin astanasında dünyada 150 milyon işsizin ölduğu bildirilir. Bununla belə müvafiq statistikaya
görə inkişaf etməkdə olan dövrlətlərdə 700-800 milyon qismən işsiz mövcuddur. 2004-cü ilin
məlumatlarına əsasən dünyada 2 milyard adam işçi qüvvəsi hesablanır. 2005-2007-ci illərdə bu
rəqəmin 3,2milyarda çatacağı və onun da 95%-inin inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına
düşəcəyi proqnoz edilir. İşsizlikdən qurtulmaqüçün isə hər gün 130-140 min iş yerinin açılması
gərəkdir.
İşsizlik müasir cəmiyyətin əsas sosial problemi olaraq qalır vəonunmikrocografiyası
lduqca təzadlıdır. İşsizliyin səviyyəsi yarımfuksional, əmək bazarı nisbətən iri həcmli və
oskva
kimi sosial infrastrukturlu
eqopolislərdə kiçik və mulayimliyi ilə fərqlənir. Bununla belə planetin bütün qütblərində şəhər
əhalis
n fəaliyyət mövcudluğunu xarakterizə edən meyarlardan biri
də on
. Bu meyara görə əgər
pensi
üstələyirsə o şəxsi fəaliyyət, əksinə isə
qəyyum
yətlə məşğul olan əksər əhali aktiv faydalı
əməkl
an digər aktiv əhali qrupları - psevdoəmək
kateqoriyas
ətkarlar, lümenlər, dilənçilər,
türkə
müəyyən olunmamış şəxslər kimi təsnifləşdirilir.
llərtəxminən 10% əhalini təşkil
edirl
tatistikada
işçi q
u
göstəricidən çixiş edərək
müəy
iki iqtisadi aktiv əhali aşağıdakı konfiqarasiyanı
yaratm
ə - 16%;
[83-84].
dirən iqtisadi kateqoriyadır.
Buraya t
ə ahıllara baxmaq kimi
fəaliyy
gstəricilər fərqləndirir:
ə
harm
o
müxtəlif olan mərkəzlərdə, konkret-London, Paris və M
m
inin sayı artmaqda urbanizasiynın səviyyəsi yüksəlməkdə davam edir.
İşsizlərin və yarımişsizlərin əksər hissəsi vurğulandığı kimi, iqtisadi zəif inkişaflı
ərazilərdəvə böhranlı vəziyyətli xüsusi regionlarda cəmləşir. BƏT-in son məlumatlarına
əsasənişçi qüvvəsi ümumdünya əhalisinin 45%-ni təşkil edir. Buradakişilər 57,5%, qadınlar
32,3% çəkiyə malikdirlər. İnsanları
ların özfəaliyyət və qəyyumluqda olan kateqoriyalara bölünməsidir
yaçının əmək haqqı onun pensiya məbləğini
luqda olanlar qisminə aid edilir. Şəxsi fəaliy
fik ol
ə ictimai istehsalda iştirak edirlər. Spesi
aya rantyelər,
professional cinay
ı da mövcuddur. Bur
çarələr, falçılar, sütinyorlar və onlarla bağlı olanlar kimi neqativ peşə sahibləri də aid edilir.
Əmək potensialının hesablanması metodikası Rusiya müstəvisində bir qədər mütərəqqi
sayılır Burada əmək resursları insanların sayı, əmək qabiliyyətində olanlar, böyük və kiçik
işləyən yaşlılar aid edilir. Sosial və peşə strukturuna görə BMT-nin, BƏT-in statistikasında və
digər beynəlxalq təşkilatlarda ictimai sinfi struktur sahibkarlar, kiçik mülkiyyətçilər, təsbit
olunmamış əmək haqqı ilə işləyən
ailə üzvləri, muzdlu işçilər, istehsal kooperativlərinin üzvləri,
ictimai istehsal sistemində yerləri
Əmək ehtiyatları kateqoriyasına əlillərdaxil deyildir. Əli
ər və onların 80%-i inkişafetməkdə olan ölkələrin payına düşür.
Əmək ehtiyatlarını işçi qüvvəsinə nisbətdə daha dəqiq ölçməkolar Beynəxalq s
üvvəsi yaşı 15-dən 65-ə qədər əhali qrupuna aid edilir. B
yənetmək olar ki, əhalinin605-dənçoxuişçi qabiliyyətlidir.
BƏT-in son məlumatlarına görə fakt
ışdır:
Kənd təsərrüfatında və ona yaxın sahələrdə - 48%;
Sənaye və tikintid
Xidmət sektoru və məşğulluqun digər sferalarında - 36%
Məşğulluq əhalinin əmək fəaliyyətində iştirakını səciyyələn
əhsil, orduda xidmət, ev təsərrüfatının aparılması, uşaq v
ətlər də daxildir.
İqtisad elmində məşqulluğun aşağıdakı
o
ictimai istehsala əhalinin aktiv hissəsinin tamılıqla
daxil edilməsi;
o
iş yerlərinin və əmək ehtiyatlarının balanslaşdırılmış səviyyəsi;
o
məşqulluğun əhalinin sosial-iqtisadi tələbləri ilə uzlaşması.
Mümkün məşğul əhali sayının ictimaiyyətin digər kontingentlərinə nisbəti hər faktiki işçi
üzrə
iqtisadi yüklənmə göstəricisi ilə müəyyənolunur.
Məşğulluq amili əmək resursları il
oniya təşkil edir.
Əmək resursları zəruri fiziki inkişaf, bilik və praktiki səriştə ilə
təsərrüfatda işləmək üçün ölkə əhalisinin əsas hissəsini təşkil edir. Buraya məşğul və həm də
potensial işçi qrupları aid olunur.
Qeyri-istehsal sferasında məşğul əhalinin artımı, əmək məhsuldarlığı və ümumilikdə sosial-
iqtisadi tərəqqi ilə bağlıdır. İnkişaf etməklə olan ölkələrdə əhalinin əksər hissəsi istehsal
sferasından kənarda fəaliyyətgöstərir. Bu da müvafiq ölkənin inkişaf səviyyəsi və iqtisadi
100