Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 mm c.s.
- Təzyiqi atmosfer təzyiqindən fərqlənən (çox böyük və ya kiçik olan) qazların təzyiqini manometr adlanan cihazla ölçürlər
- İDEAL QAZIN TƏZYİQ DÜSTURU (Molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyi).
- Makroskopik sistemlərin halı üç müxtəlif parametrlə xarakterizə olunur ki, həmin parametrlər də makroskopik parametrlər adlanır. Bunlar - ideal qazın
115 civə sütununun hündürlüyü (deməli, atmosfer təzyiqi), az da olsa, dəyişə bilir. Torriçelli düzgün olaraq, atmosfer təzyiqinin hətta verilmiş yer üçün belə sabit kəmiyyət olmadığı fikrinə gəlmişdir. Torriçelli okean səviyyəsi üçün (okean səviyyəsi Yerin səthi hesab olunur) müxtəlif vaxtlarda apardığı təcrübələr üçün əksər hallarda 760 mm və ya ona yaxın hündürlük qeydə almışdır. Ona görə də 760 mm civə sütununun təzyiqinə uyğun atmosfer təzyiqini o, normal atmosfer təzyiqi adlandırmışdır. Normal atmosfer təzyiqi dedikdə, 760 mm civə sütununun təzyiqinə bərabər atmosfer təzyiqi başa düşülür. Normal atmosfer təzyiqi ilə işarə olunur və artıq müəyyən etdiyimiz kimi, -dır. Torriçelli atmosfer təzyiqinin vahidi üçün 1 mm c.s. adlanan yeni vahid təklif etmişdir. Aydındır ki, 1 olmalıdır. Hündürlük artdıqca, hava təbəqəsinin həm qalınlığı, həm də sıxlığı azaldığı üçün atmosfer təzyiqi azalmalıdır. Müəyyən edilmişdir ki, hər 12 m - dən bir, atmosfer təzyiqi 1 qədər azalır. Şəkil 140 - da atmosfer təzyiqinin hündürlükdən asılı olaraq dəyişməsi göstərilmişdir. Atmosfer təzyiqinin hündürlükdən asılı Şəkil 140. olaraq dəyişməsinə əsaslanan hündürlükölçən cihaz - altimetr adlanır. Təbii olaraq belə bir sual meydana çıxır. Həmin təcrübəni Torriçelli su ilə aparmış olsaydı, nə müşahidə edərdi? Bu halda da başı üstə çevrilmiş boruda qalan suyun səviyyəsi 760 mm qədərmi olacaq? Bu suala cavab tapmaq üçün normal atmosfer təzyiqinin neçə metr su sütununun təzyiqinə bərabər olduğunu müəyyənləşdirək. Bunun üçün ifadəsində (suyun sıxlığını) yazmaqla, h hündürlüyünü tapsaq, h su = 10.3 m almış olarıq. Deməli, 760 mm civə sütununun təzyiqinə bərabər olan normal atmosfer təzyiqi, 10.3 m su sütununun təzyiqinə bərabərdir. Atmosfer təzyiqini ölçən cihaz barometr adlanır. Barometrlər mayeli və mayesiz olurlar. Mayesiz barometr – barometr aneroid adlanır. 116 Təzyiqi atmosfer təzyiqindən fərqlənən (çox böyük və ya kiçik olan) qazların təzyiqini manometr adlanan cihazla ölçürlər. Manometrlər də, barometrlər kimi, mayeli və mayesiz olurlar. Mayeli manometr civə ilə doldurulmuş birləşmiş qablar sistemidir. Mayesiz manometrin əsas hissəsi isə içərisində vakuum yaradılmış metal qutudan ibarətdir. İDEAL QAZIN TƏZYİQ DÜSTURU (Molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyi). Zərrəcikləri arasında qarşılıqlı təsir qüvvələri nəzərə alınmayacaq dərəcədə kiçik olan ( , ) qaz - ideal qaz adlanır. Real qazı seyrəkləşdirməklə onu ideal qaza çevirmək olar. İdeal qaz ən sadə makroskopik sistem hesab olunur. Makroskopik sistemlərin halı üç müxtəlif parametrlə xarakterizə olunur ki, həmin parametrlər də makroskopik parametrlər adlanır. Bunlar - ideal qazın həcmi, ideal qazın mütləq temperaturu və ideal qazın təzyiqidir. İdeal qazın həcmi dedikdə, onun fəzada tutduğu yer başa düşülür. Temperatur dedikdə, cisimlərin istilik dərəcəsi (soyuq, ilıq, isti və s.) başa düşülür. İdeal qazın təzyiqi dedikdə isə, artıq qeyd etdiyimiz kimi, onun zərrəciklərinin nizamsız hərəkəti nəticəsində qabın divarlarına vurduğu zərbələrin yaratdığı təzyiq başa düşülür. İdeal qazın zərbə təzyiqi üçün ifadə çıxarmamışdan əvvəl qazın konsentrasiyası və zərrəciklərin sürətinin orta qiyməti ( sürətin kvadratının orta qiyməti) anlayışları ilə tanış olaq. Qazın konsentrasiyasını tapmaq üçün qaz molekullarının ümumi sayını qazın həcminə bölmək lazımdır. Konsentrasiya ilə işarə olunur və kimi tapılır. olduqda, olur. Deməli, konsentrasiya – qazın vahid həcminə düşən zərrəciklərin sayına bərabər fiziki kəmiyyətdir. BS-də konsentrasiyanın vahidi - dir. 117 Qazın konsentrasiyası zərrəciklərin sayından düz (həcm sabit qaldıqda), həcmindən isə tərs (zərrəciklərin sayı sabit qaldıqda) mütənasib olur. Zərrəciklərin xaotik hərəkəti ona səbəb olur ki, onlar fasiləsiz bir-biri ilə toqquşurlar və nəticədə zərrəciklərin sürəti daimi dəyişir. Belə olan halda yalnız zərrəciklərin sürətinin orta qiymətindən danışmaq olar. Görəcəyik ki, bizə orta sürətin özü yox, onun kvadratının orta qiyməti daha çox lazım gələcək, çünki molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas anlayışlarından biri olan orta kinetik enerji məhz bu kəmiyyətlə müəyyən edilir. Sürətin kvadratının orta qiyməti kimi tapılır. Burada - qaz zərrəciklərinin sayıdır. İstənilən vektorial kəmiyyətin modulunun kvadratının onun oxlar üzrə proyeksiyalarının kvadratlarının cəminə bərabər olmasını əsas götürərək yazmaq olar. Xaotik hərəkət üçün bütün istiqamətlərdə hərəkətin eyni ehtimallı olmasını nəzərə almaqla ( ), onda sürətin kvadratının orta qiyməti üçün alarıq. Nyutonun II qanununun bu halda ifadəsini şəklində yazmaqla, ideal qazın təzyiqi üçün üsturunu almış olarıq. İdeal qazın zərbə təzyiqi üçün alınmış bu ifadə həm də ideal qazın molekuyar - kinetik nəzəriyyəsinin əsas tənliyi adlanır. Burada, - zərrəciyin mütləq kütləsi, - qazın konsentrasiyası, - xaotik hərəkətin sürətinin kvadratının orta qiymətidir. Sonuncu ifadəni kimi də yazmaq olar. Bu halda - qaz zərrəciklərinin orta kinetik enerjisi olacaqdır. Molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyi üçün aldığımız ifadədə və olduğunu nəzərə almaqla, ideal qazın təzyiqi üçün alarıq. Deməli, qazın təzyiqi həm də kimi tapılır (burada - qazın sıxlığıdır). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|