Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ARXİMED QÜVVƏSİ.
104 diametrli iki silindrik qabdan ibarət sistemi göstərmək olar. Sistem hər hansı maye ilə (adətən mineral yağla) doldurulur (şəkil 125). Şəkildə – porşeninə təsir edən, isə porşenində yaranan qüvvələrdir. qüvvəsinin təsiri ilə I porşenin altında yaranan təzyiqi Paskal qanununa görə dəyişmədən hər yerə, o cümlədən də II porşenin altına ötürülür ki, bu da həmin porşenin altında qaldırıcı qüvvəsini yaradır. Hidravlik maşının iş prinsipinin Paskal qanununa əsaslandığını nəzərə alsaq, onda II Şəkil 125. porşenin altında yaranan təzyiqinin - ə bərabər olmasını ( ) , buradan isə olması fikrini söyləmiş olarıq. Sonuncu ifadəni kimi də yazmaq olar ki, bu da hidravlik maşın düsturu adlanır. Bu düstura əsasən ikinci porşenin sahəsi birinci porşenin sahəsindən neçə dəfə böyükdürsə, ikinci porşendə yaranan qüvvə də birinci porşenə təsir edən qüvvədən o qədər dəfə böyük olacaq. Deməli, hidravlik maşın kiçik qüvvəni böyük qüvvəyə çevirməklə, qüvvədə qazanc verir (porşenlərin sahələrinin müxtəlif olması hesabına). Qüvvədə qazanc verən mexanizmlərin sadə mexanizm olduğunu yada salsaq, hidravlik maşının da sadə mexanizm olması fikrini söyləyə bilərik. nisbəti qüvvədə qazancı göstərir. Bütün sadə mexanizmlər kimi hidravlik maşın işdə qazanc vermir, yəni olur. Hidravlik maşında kiçik porşenin qədər aşağı enməsi, böyük porşenin qədər yuxarı qalxmasına səbəb olur. Şəkildən aydın olur ki, bu zaman şərti ödənir, yəni kiçik porşen çox, böyük porşen isə az yerini dəyişir. Hidravlik maşın üçün diğər ifadə müxtəlif diametrli borularda mayenin hərəkət sürətinin müxtəlif olması şərtindən alınır. Bu maşından istifadə zamanı biz mayeni dar borudan geniş boruya itələmiş oluruq. Ona görə də nazik boruda böyük sürəti ilə hərəkət edən maye, yoğun boruda kiçik sürəti ilə 105 hərəkət etməlidir. Deməli, bu zaman həm də şərti ödənməlidir. Hidravlik maşınlardan presləmə işlərində (hidravlik press), ağır yüklərin qaldırılmasında (hidravlik domkrat), avtomobillərin tormozlanmasında (hidravlik tormoz) və s. geniş istifadə olunur. ARXİMED QÜVVƏSİ. Mayeyə batırılmış cismin yüngülləşməsinin hər birimiz şahidi olmuşuq. Belə çıxır ki, mayeyə batırılmış cisim öz çəkisinin bir hissəsini itirir. Bu isə o zaman mümkündür ki, həmin cisimlərə ağırlıq qüvvəsinin əksinə yönəlmiş başqa bir qüvvə təsir etmiş olsun. Belə bir qüvvənin olmasını asanlıqla yoxlamaq mümkündür. Bunun üçün yüngül cisim (məsələn, kiçik taxta parçası) götürüb, barmağımızla onu suya batırmaq lazımdır. Əlimizi çəkən kimi onun yuxarı atıldığının şahidi olarıq. Belə çıxır ki, mayeyə batırılmış cismə aşağıdan yuxarıya doğru yönəlmiş itələyici qüvvə təsir edir. Qeyd edim ki, itələyici qüvvə təkcə mayeyə yox, həm də qaza batırılmış cisimlərə təsir edir. Ona görə də mayelərə aid dediklərimiz, həm də qazlara aid olacaq. İtələyici qüvvənin yaranma səbəbini aydınlaşdıraq. Şəkil 126 – da olduğundan cismin alt səthində mayenin yaratdığı təzyiqi onun üst səthində mayenin yaratdığı təzyiqindən böyükdür: ( ifadəsinə görə). ifadəsində olduqda, Şəkil 126. olur. Mayeyə batırılmış cismin, şəkildə göstərildiyi halındakı kimi, alt və üst oturacaqlarının sahəsi eyni olduğundan onun alt səthinə təsir edən təzyiq qüvvəsi üst səthinə təsir edən təzyiq qüvvəsindən böyük olmalıdır (belə ki, olduqda, təzyiq böyük olan yerdə təzyiq qüvvəsi də böyük olmalıdır). Nəticədə müxtəlif istiqamətlərdə yönəlmiş bu iki qüvvənin əvəzləyicisi olan və istiqamətcə böyük qüvvə istiqamətində yönəlmiş itələyici qüvvə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|